Rozliczanie podatków oraz składek ubezpieczeniowych osób współpracujących
REKLAMA
Kto to jest „osoba współpracująca”
Definicja osoby współpracującej została zawarta w art. 8 ust. 11 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Za osobę taką uważa się:
- małżonka,
- dzieci własne, dzieci drugiego małżonka i dzieci przysposobione,
- rodziców, macochę i ojczyma oraz osoby przysposabiające
– jeżeli pozostają z osobami prowadzącymi działalność gospodarczą oraz osobami wykonującymi pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia we wspólnym gospodarstwie domowym i współpracują przy prowadzeniu tej działalności lub wykonywaniu umowy agencyjnej lub umowy zlecenia. Za osoby współpracujące nie uważa się ww. osób, z którymi została zawarta umowa o pracę w celu przygotowania zawodowego.
Ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych, regulując kwestię rozliczania współpracowników, posługuje się tym pojęciem, ale nie definiuje go. W praktyce przyjęło się, że należy w tym przypadku odwoływać się do definicji z ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.
I. Skutki podatkowe zatrudniania członków rodziny
Korzystając w prowadzonej działalności gospodarczej z pomocy członków rodziny, należy pamiętać, że dla celów podatkowych uważa się ich za osoby współpracujące niezależnie od istnienia podstawy prawnej zatrudnienia, jak również – jeżeli taka podstawa prawna istnieje – od rodzaju podstawy prawnej. Osobami współpracującymi są zatem członkowie rodziny współpracujący w prowadzeniu działalności gospodarczej bezumownie, jak i na podstawie umów o pracę oraz umów cywilnoprawnych (umów zlecenia czy umów o dzieło). Poniżej przedstawiamy odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania związane ze skutkami podatkowymi korzystania w prowadzonej działalności gospodarczej z pomocy członków rodziny.
1. Czy można zaliczyć do kosztów uzyskania przychodów wynagrodzenia wypłacane członkom rodziny
PROBLEM
Podatnik prowadzi indywidualną działalność gospodarczą. Na podstawie umów o pracę zatrudnia żonę, syna oraz ojca. Czy wynagrodzenia im wypłacane podatnik może zaliczać do kosztów uzyskania przychodów?
RADA
Podatnik może zaliczyć do kosztów uzyskania przychodów tylko wynagrodzenia wypłacane ojcu oraz synowi – jeżeli jest pełnoletni. Do kosztów uzyskania przychodów podatnik nie może natomiast zaliczać wynagrodzeń wypłacanych żonie oraz synowi, jeżeli jest niepełnoletni. Szczegóły – w uzasadnieniu.
UZASADNIENIE
Koszty zatrudnienia osób na podstawie umowy o pracę oraz umów cywilnoprawnych mogą być, co do zasady, zaliczane przez osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą do kosztów uzyskania przychodów. Wyjątek dotyczy kosztów zatrudnienia niektórych członków najbliższej rodziny podatników. Z art. 23 ust. 1 pkt 10 updof wynika bowiem, że nie stanowi kosztu uzyskania przychodu wartość własnej pracy podatnika, jego małżonka oraz małoletnich dzieci, a przypadku prowadzenia działalności w formie spółki cywilnej lub osobowej spółki handlowej – także małżonków i małoletnich dzieci wspólników. Za „wartość własnej pracy”, o której mowa w tym przepisie, uznaje się wartość wszelkiego rodzaju pracy, niezależnie od tego, czy praca jest świadczona na podstawie umowy o pracę, umowy cywilnoprawnej (umowy zlecenia, umowy o dzieło), czy też bez podstawy prawnej (bezumownie). Stanowisko to potwierdzają organy podatkowe. W interpretacji indywidualnej Dyrektora Izby Skarbowej w Katowicach z 27 lipca 2010 r., sygn. IBPBI/1/415-524/10/ESZ, czytamy, że:
Ustawodawca w powołanym przepisie (art. 23 ust. 1 pkt 10 updof) posłużył się wyrażeniem „wartość własnej pracy”, które nie zostało zdefiniowane dla potrzeb podatku dochodowego. Użyte pojęcie wskazuje jednakże, że chodzi tu o wartość wszelkiego rodzaju pracy świadczonej przez ściśle określone osoby na rzecz zatrudniających je podmiotów prowadzących działalność gospodarczą. Wartość pracy świadczonej przez żonę Wnioskodawcy będzie wyznaczać wysokość przyznanego jej wynagrodzenia.
Również sądy administracyjne zajmowały takie stanowisko (zob. przykładowo wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Bydgoszczy z 6 lutego 2006 r. – sygn. akt I SA/Bd 667/05).
A zatem podatnik, o którym mowa w pytaniu, do kosztów uzyskania przychodów może zaliczać tylko wynagrodzenia wypłacane ojcu oraz – jeżeli jest pełnoletni – synowi. Do kosztów uzyskania przychodów podatnik ten nie może natomiast zaliczać wynagrodzeń wypłacanych żonie oraz synowi, jeżeli jest niepełnoletni.
2. Czy można zaliczyć do kosztów uzyskania przychodów wynagrodzenia wypłacane członkom rodziny wspólnika spółki osobowej
PROBLEM
Spółka jawna zamierza zatrudnić na podstawie umowy o pracę małżonkę jednego ze wspólników. Czy wynagrodzenie jej wypłacane będzie stanowić koszt uzyskania przychodu wszystkich wspólników spółki jawnej czy tylko wspólnika będącego mężem?
RADA
Wynagrodzenie wypłacone żonie jednego ze wspólników spółki jawnej nie stanowi kosztu uzyskania przychodów u żadnego ze wspólników tej spółki.
UZASADNIENIE
W myśl art. 23 ust. 1 pkt 10 updof nie uważa się za koszty uzyskania przychodów wartości własnej pracy podatnika, jego małżonka i małoletnich dzieci, a w przypadku prowadzenia działalności w formie spółki cywilnej lub osobowej spółki handlowej – także małżonków i małoletnich dzieci wspólników. Z przepisu tego wynika, że żaden ze wspólników spółek cywilnych i osobowych nie może zaliczać do kosztów uzyskania przychodów nie tylko wynagrodzeń wypłacanych swoim małżonkom i małoletnim dzieciom, ale również małżonkom i małoletnim dzieciom innych wspólników. Ograniczenie to dotyczy wynagrodzeń wypłaconych na podstawie umów o pracę, jak również umów cywilnoprawnych. Oznacza to, że w sytuacji opisanej w pytaniu wartość pracy współmałżonka jednego ze wspólników spółki jawnej nie stanowi kosztów uzyskania przychodów dla wszystkich wspólników tej spółki.
Potwierdzają to organy podatkowe. W interpretacji indywidualnej Dyrektora Izby Skarbowej w Katowicach z 9 czerwca 2008 r., sygn. IBPB1/415-239/08/ZK, czytamy, że:
(...) skoro przepis, przy prowadzeniu działalności gospodarczej w formie spółki cywilnej lub osobowej spółki handlowej stanowi o „wspólnikach” (w liczbie mnogiej), a nie o wspólniku, należy uznać, że wyłączenie z kosztów w tej sytuacji dotyczy wszystkich wspólników spółki. W świetle powyższego wartość pracy współmałżonka jednego ze wspólników spółki jawnej nie stanowi kosztów uzyskania przychodów dla wszystkich wspólników tej spółki.
Na marginesie należy podkreślić, że przepis art. 23 ust. 1 pkt 10 updof dotyczy wyłącznie małżonków i małoletnich dzieci wspólników spółek cywilnych i osobowych. Wynagrodzenia wypłacane m.in. na podstawie umów o pracę zawartych z innymi członkami rodzin wspólników (np. ich pełnoletnim dzieciom czy rodzicom) mogą być na zasadach ogólnych zaliczane do kosztów uzyskania przychodów wszystkich wspólników spółek cywilnych i osobowych.
3. Czy można zaliczyć do kosztów uzyskania przychodów składki na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne opłacane za współpracujących członków rodziny
PROBLEM
Czy składki na ubezpieczenia społeczne opłacane za współpracującego członka rodziny są kosztem uzyskania przychodu osoby fizycznej prowadzącej działalność gospodarczą? Czy osoba taka może odliczyć od podatku składkę na ubezpieczenie zdrowotne osoby współpracującej?
RADA
Tak, składki na ubezpieczenia społeczne w części opłacanej za współpracującego członka rodziny mogą być zaliczane do kosztów uzyskania przychodów osoby prowadzącej działalność gospodarczą (albo być odliczane od dochodu tej osoby). Od podatku takiej osoby mogą być również odliczane składki na ubezpieczenie zdrowotne opłacane za osobę współpracującą.
UZASADNIENIE
Kosztami uzyskania przychodów są koszty ponoszone przez podatników w celu osiągnięcia przychodów lub zachowania albo zabezpieczenia źródła przychodów, z wyjątkiem kosztów wymienionych jako niestanowiące kosztów uzyskania przychodów (art. 22 ust. 1 updof). Na podstawie tego przepisu dopuszcza się możliwość zaliczania do kosztów uzyskania przychodów składek na ubezpieczenia społeczne osób współpracujących (niezależnie od tego, czy osoby te współpracują na podstawie umowy o pracę, umowy cywilnoprawnej czy bezumownie). Alternatywnie składki takie mogą zostać odliczone od dochodu na podstawie art. 26 ust. 1 pkt 2 lit. a) updof. Potwierdzają to organy podatkowe. W postanowieniu Naczelnika II Urzędu Skarbowego Łódź-Bałuty z 16 kwietnia 2007 r., sygn. I/415-17-374/07/ZDB, czytamy, że:
(...) opłacone przez Pana składki na ubezpieczenie emerytalne, rentowe, chorobowe oraz wypadkowe syna, jako osoby współpracującej, podlegają zaliczeniu do kosztów uzyskania przychodów lub odliczeniu bezpośrednio od dochodu (przychodu) uzyskanego z pozarolniczej działalności.
Jednocześnie, na podstawie art. 27b ust. 1 pkt 1 lit. a) updof, osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą mogą odliczać od podatku składki na ubezpieczenie zdrowotne opłacane za osoby z nimi współpracujące (również niezależnie od tego, czy osoby te współpracują na podstawie umowy o pracę, umowy cywilnoprawnej czy bezumownie). Potwierdzają to organy podatkowe. W interpretacji indywidualnej Dyrektora Izby Skarbowej w Katowicach z 15 września 2010 r., sygn. IBPBI/1/415-695/10/BK, czytamy, że:
(...) jeżeli żona Wnioskodawcy spełnia wyżej określone warunki (warunki uznania jej za osobę współpracującą – przyp. aut.), tj. pozostaje z nim we wspólnym gospodarstwie domowym i współpracuje przy prowadzeniu wskazanej we wniosku działalności gospodarczej, to opłacone przez niego składki na jej ubezpieczenie zdrowotne podlegają odliczeniu od podatku dochodowego Wnioskodawcy. Powyższe odliczenie dotyczy zarówno zaliczki miesięcznej na podatek dochodowy, jak również odliczenia dokonywanego w zeznaniu rocznym – do wysokości limitu wskazanego w wyżej cytowanym przepisie art. 27b ust. 2 ww. ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, tj. do wysokości 7,75 podstawy wymiaru tej składki.
4. Czy można zaliczyć do kosztów uzyskania przychodów wydatki na kształcenie osób współpracujących
PROBLEM
Podatnik prowadzi działalność gospodarczą w zakresie świadczenia usług transportowych. Z podatnikiem bezumownie współpracuje jego żona. Czy wydatki na szkolenia żony z logistyki mogą zostać zaliczone do kosztów uzyskania przychodów?
RADA
Możliwość zaliczenia wydatków na takie szkolenia istnieje, jeżeli żona w firmie podatnika zajmuje się (albo ma się zajmować) logistyką.
UZASADNIENIE
Kosztami uzyskania przychodów są wszelkie koszty ponoszone przez podatników w celu osiągnięcia przychodów lub zachowania albo zabezpieczenia źródła przychodów, z wyjątkiem kosztów wymienionych jako niestanowiące kosztów uzyskania przychodów (zob. art. 22 ust. 1 updof). Na podstawie tego przepisu dopuszcza się zaliczanie do kosztów uzyskania przychodów osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą wydatków na ich kształcenie, jeżeli istnieje związek między kierunkiem kształcenia a prowadzoną przez te osoby działalnością gospodarczą.
Należy przyjąć, że podobnie jest w przypadku wydatków na kształcenie osób współpracujących. Uważam, że wydatki takie mogą być zaliczane do kosztów uzyskania przychodów osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą, jeżeli istnieje wyraźny związek między kierunkiem kształcenia a czynnościami wykonywanymi przez tę osobę. Za kosztową kwalifikacją wydatków na kształcenie osób współpracujących przemawia również fakt, że tego rodzaju wydatki nie zostały wyłączone wprost z kosztów tak jak wydatki na wynagrodzenia współpracujących członków rodziny. Potwierdzają to organy podatkowe, czego przykładem może być interpretacja indywidualna Dyrektora Izby Skarbowej w Łodzi z 21 października 2011 r., sygn. IPTPB1/415-122/11-2/KSU, w której czytamy, że:
(...) wydatek poniesiony w związku ze szkoleniem na technika weterynarii żony Wnioskodawcy, będącej osobą współpracującą, choć trudno go przypisać konkretnym przychodom, to jako przydatny do prawidłowego wykonywania obowiązków i zadań przez żonę, może stanowić koszt uzyskania przychodów prowadzonej przez Wnioskodawcę pozarolniczej działalności gospodarczej, pod warunkiem jego należytego udokumentowania.
Do kosztów uzyskania przychodów osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą nie mogą być natomiast zaliczane wydatki na kształcenie osób współpracujących, jeżeli nie istnieje wyraźny związek między kierunkiem kształcenia a czynnościami wykonywanymi przez taką osobę. Jako przykład można wskazać interpretację indywidualną Dyrektora Izby Skarbowej w Bydgoszczy z 1 marca 2011 r., sygn. ITPB1/415-1121a/10/DP, interpretację indywidualną Dyrektora Izby Skarbowej w Warszawie z 23 września 2011 r., sygn. IPPB1/415-619/11-2/IF, czy interpretację indywidualną Dyrektora Izby Skarbowej w Bydgoszczy z 6 kwietnia 2012 r., sygn. ITPB1/415-60/12/HD. W pierwszej ze wskazanych interpretacji czytamy, że:
(...) złożony wniosek dotyczy możliwości zaliczenia do kosztów uzyskania przychodu wydatku z tytułu odbycia przez małżonkę Wnioskodawcy, jako osobę współpracującą, studiów podyplomowych w zakresie Psychologii Zarządzania Personelem. Wprawdzie we wniosku wskazano, że wykształcenie żony będzie przydatne w prowadzonej działalności gospodarczej, a zdobyte kwalifikacje przyczynią się do lepszej pracy z personelem i klientami, jednakże w ocenie tutejszego organu, w przedstawionej sytuacji opisany wydatek nie spełnia kryterium celowości wynikającego z art. 22 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. Wnioskodawca bowiem prowadzi działalność w zakresie handlu detalicznego, a zatrudniony w niej personel to czterech pracowników. Uznać, zatem należy, że zarządzanie taką liczbą pracowników, jak i wykonywanie działalności handlowej nie wymaga ukończenia studiów podyplomowych z zakresu psychologii zarządzania personelem. (...) Wydatki związane z dokształcaniem osoby współpracującej należy ocenić jako niespełniające kryterium celowości, o którym mowa w art. 22 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, a w konsekwencji nie mogą one stanowić kosztów uzyskania przychodów.
W przedstawionej w pytaniu sytuacji podatnik prowadzi działalność gospodarczą w zakresie świadczenia usług transportowych. Przyjmując, że żona zajmuje się lub ma się zajmować w firmie podatnika logistyką – istnieje wyraźny związek między kierunkiem kształcenia a czynnościami wykonywanymi przez żonę jako osobę współpracującą. Podatnik może zatem wydatki na szkolenia żony z logistyki zaliczyć do kosztów uzyskania przychodów.
5. Czy można zaliczyć do kosztów uzyskania przychodów wydatki na podróże służbowe członków rodziny
PROBLEM
Jestem właścicielem firmy, w której prowadzeniu pomaga mi – jako osoba współpracująca – syn. Czy i ewentualnie na jakiej podstawie mogę zaliczać do kosztów uzyskania przychodów wydatki na podróże służbowe współpracującego syna?
RADA
Tak, może Pan zaliczać wydatki na podróże służbowe syna do kosztów uzyskania przychodów. Podstawą ich zaliczenia do kosztów uzyskania przychodów są dokumenty potwierdzające poniesienie tych wydatków (np. faktury za nocleg czy przejazdy). Do kosztów uzyskania przychodów zaliczane mogą być również wartości diet z tytułu podróży służbowych.
UZASADNIENIE
Kosztami ponoszonymi w celu osiągnięcia przychodów z pozarolniczej działalności gospodarczej są, między innymi, koszty podróży służbowych odbywanych przez osoby współpracujące. Wydatki na ten cel nie zostały wyłączone wprost z kosztów uzyskania przychodów i co do zasady ograniczone. Wyjątek dotyczy podróży służbowych osób współpracujących odbywanych z wykorzystaniem samochodu osobowego niewprowadzonego do ewidencji środków trwałych osoby prowadzącej działalność gospodarczą. Wydatki na używanie takich samochodów mogą być bowiem zaliczane do kosztów uzyskania przychodów tylko do wysokości wynikającej z pomnożenia liczby kilometrów przebiegu pojazdu wynikającej z ewidencji przebiegu pojazdu i obowiązujących stawek za 1 km właściwych dla danego samochodu (tzw. kilometrówka) – zob. art. 23 ust. 1 pkt 46 updof. Należy podkreślić, że prowadzenie ewidencji przebiegu pojazdu jest konieczne z punktu widzenia możliwości rozliczania takich wydatków w kosztach uzyskania przychodów. W razie jej braku wydatki z tytułu używania samochodu nie stanowią kosztu uzyskania przychodów (zob. art. 23 ust. 5 updof). Dotyczy to również wydatków na używanie samochodu w trakcie podróży służbowej osoby współpracującej. Jak czytamy w postanowieniu Naczelnika Urzędu Skarbowego w Sopocie z 31 maja 2006 r., sygn. PDDG/415-7/11356/06:
(...) wydatki związane z przejazdami w podróży służbowej samochodem osobowym, niestanowiącym środka trwałego firmy, a będącym własnością osoby współpracującej (męża), podlegają limitowaniu. Ich wysokość nie może bowiem przekroczyć kwoty wynikającej z przemnożenia liczby kilometrów faktycznego przebiegu pojazdu oraz stawki za 1 km właściwej dla danego samochodu. Przejechane przez osobę współpracującą kilometry muszą być w takim przypadku udokumentowane w ewidencji przebiegu. Przez stawkę za 1 km rozumie się stawkę określoną dla samochodów osobowych, uwzględniającą odpowiednio pojemność silnika.
Z zastrzeżeniem powyższego wyjątku wydatki na podróże służbowe osób współpracujących mogą być w całości zaliczane do kosztów uzyskania przychodów osób prowadzących działalność gospodarczą. Potwierdzają to organy podatkowe w udzielanych wyjaśnieniach, czego przykładem może być pismo Naczelnika II Urzędu Skarbowego w Białymstoku z 7 lipca 2005 r., sygn. IIUSpbIA/1/415-46/215a/48/05/BB, czy postanowienie Naczelnika Urzędu Skarbowego w Sopocie z 31 maja 2006 r., sygn. PDDG/415-7/11356/06.
A zatem nie ma przeszkód, aby wydatki na odbywane przez syna podróże służbowe były przez podatnika zaliczane do kosztów uzyskania przychodów z pozarolniczej działalności gospodarczej małżonki. Podstawą ich zaliczenia do kosztów uzyskania przychodów są dokumenty potwierdzające poniesienie tych wydatków (np. faktury za nocleg czy przejazdy).
Co więcej, do kosztów uzyskania przychodów mogą być również zaliczane wartości diet z tytułu podróży służbowych (co potwierdzają organy podatkowe w udzielanych wyjaśnieniach – zob. przykładowo interpretację indywidualną Dyrektora Izby Skarbowej w Warszawie z 26 stycznia 2010 r., IPPB1/415-910/09-2/JB). Wynika to z art. 23 ust. 1 pkt 52 updof, który to przepis wyłącza możliwość zaliczania do kosztów uzyskania przychodów wartości diet z tytułu podróży służbowych osób współpracujących w części przekraczającej wysokość diet przysługujących pracownikom. A contrario – wartości diet w części nieprzekraczającej diet przysługujących pracownikom (wysokości te określają przepisy rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 19 grudnia 2002 r. w sprawie wysokości oraz warunków ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej poza granicami kraju – Dz.U. Nr 236, poz. 1991 z późn. zm., oraz rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 19 grudnia 2002 r. w sprawie wysokości oraz warunków ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej na obszarze kraju – Dz.U. Nr 236, poz. 1990 z późn. zm.) mogą być zaliczane do kosztów uzyskania przychodów osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą (na podstawie sporządzanego w tym celu dowodu wewnętrznego – zob. § 14 ust. 1 w zw. z § 14 ust. 2 pkt 5 rozporządzenia w sprawie podatkowej księgi przychodów i rozchodów).
Warto dodać, że w celu zaliczania wydatków na podróże służbowe osoby współpracującej do kosztów uzyskania przychodów nie jest konieczne sporządzanie tzw. polecenia wyjazdu służbowego (delegacji). Niemniej jednak ze względów dowodowych warto takie dokumenty sporządzać, jak również przechowywać dokumenty potwierdzające służbowy charakter wyjazdu (np. notatki z negocjacji, sporządzone z kontrahentami protokoły ustaleń itp.).
6. Prowadzenie działalności gospodarczej z osobą współpracującą a podatek liniowy
PROBLEM
Mąż prowadzi działalność gospodarczą w zakresie usług księgowych (jako osoba fizyczna prowadząca działalność gospodarczą). W świadczeniu tych usług pomaga mu żona mająca status osoby współpracującej. Mąż zawarł umowę o świadczenie usług księgowych ze spółką z o.o., w której żona jest zatrudniona jako księgowa. Czy mimo to osoba fizyczna, o której mowa, może wybrać opodatkowanie przychodów z działalności gospodarczej w formie podatku liniowego?
RADA
Tak, osoba ta może wybrać opodatkowanie podatkiem dochodowym w formie podatku liniowego.
UZASADNIENIE
Możliwość opodatkowania przychodów z pozarolniczej działalności gospodarczej tzw. podatkiem liniowym przewidują przepisy art. 9a updof. W niektórych przypadkach opodatkowanie w formie podatku liniowego jest jednak wyłączone. Przypadki te określają przepisy art. 9a ust. 3 updof. Wynika z nich, że jeżeli podatnik, który wybrał sposób opodatkowania podatkiem liniowym, uzyska z prowadzonej samodzielnie działalności gospodarczej przychody ze świadczenia usług na rzecz byłego lub obecnego pracodawcy, odpowiadających czynnościom, które podatnik ten wykonywał lub wykonuje w roku podatkowym w ramach stosunku pracy lub spółdzielczego stosunku pracy, to utraci w tym roku podatkowym prawo do opodatkowania podatkiem liniowym. W takim przypadku jest on zobowiązany do wpłacenia zaliczek od dochodu osiągniętego od początku roku, w którym utracił prawo do opodatkowania podatkiem liniowym, obliczonych z zastosowaniem skali podatkowej, oraz odsetek za zwłokę od zaległości z tytułu tych zaliczek.
Przepisy te nie przewidują jednak, aby opodatkowanie podatkiem liniowym wyłączał fakt, że podatnik prowadzi działalność gospodarczą z wykorzystaniem małżonka jako osoby współpracującej. Potwierdził to Naczelnik Urzędu Skarbowego Warszawa-Targówek w postanowieniu z 22 lutego 2005 r., sygn. 1437/US37/ZI/70/AM/05, w którym czytamy, że:
(...) wykonywanie pracy przez Pani męża – jako osoby współpracującej – na rzecz stałego Pani kontrahenta na podstawie stosunku pracy nie wyłącza Pani jako podatnika prowadzącego działalność gospodarczą z grona uprawnionych do opodatkowania dochodów uzyskiwanych z tej działalności według 19 stawki podatku.
Nie ma zatem przeszkód, aby w przedstawionej sytuacji osoba fizyczna prowadząca działalność gospodarczą korzystała z opodatkowania przychodów z tej działalności podatkiem liniowym.
7. Jak rozliczyć nieodpłatne świadczenia z tytułu wykonywania czynności przez członków rodziny
PROBLEM
Osobie fizycznej prowadzącej działalność gospodarczą nieodpłatnie pomagają syn oraz córka. Czy osoba ta powinna z tego tytułu rozpoznawać przychody opodatkowane podatkiem dochodowym?
RADA
Nie, wartości pomocy syna i córki podatnik nie musi rozpoznawać jako przychodów opodatkowanych podatkiem dochodowym.
UZASADNIENIE
Do przychodów z pozarolniczej działalności gospodarczej zalicza się m.in. wartość otrzymanych świadczeń w naturze i innych nieodpłatnych świadczeń (art. 14 ust. 2 pkt 8 updof). Przepis stosuje się z zastrzeżeniem art. 21 ust. 1 pkt 125 updof, który zawiera zwolnienie od podatku obejmujące wartość świadczeń w naturze i innych nieodpłatnych świadczeń otrzymanych od osób zaliczonych do I i II grupy podatkowej w rozumieniu przepisów o podatku od spadków i darowizn.
I grupa podatkowa obejmuje małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, zięcia, synową, rodzeństwo, ojczyma, macochę i teściów.
II grupa podatkowa obejmuje zstępnych rodzeństwa, rodzeństwo rodziców, zstępnych i małżonków pasierbów, małżonków rodzeństwa i rodzeństwo małżonków, małżonków rodzeństwa małżonków, małżonków innych zstępnych.
Z przywołanych przepisów wynika, że wartość pomocy syna i córki powoduje powstawanie u podatnika przychodów z działalności gospodarczej. Są to jednak przychody zwolnione od podatku na podstawie art. 21 ust. 1 pkt 125 updof, ponieważ syn i córka (tzn. zstępni) są zaliczani do I grupy podatkowej w rozumieniu ustawy o podatku od spadków i darowizn.
8. Odpowiedzialność członków rodziny osoby fizycznej prowadzącej działalność gospodarczą za jej zaległości podatkowe
PROBLEM
Jestem osobą fizyczną prowadzącą działalność gospodarczą. W związku z błędami w rozliczeniach powstała duża zaległość podatkowa, na której pokrycie nie mam środków. Czy urząd skarbowy może zażądać zapłaty zaległości podatkowej od mojej żony (posiadamy rozdzielność majątkową) lub dzieci?
RADA
Pociągnięcie żony i dzieci do odpowiedzialności za Pańskie zaległości podatkowe wchodzi w grę, tylko jeżeli osoby te współpracowały z Panem w prowadzeniu Pańskiej działalności gospodarczej i osiągały z tego tytułu korzyści.
UZASADNIENIE
Przepisy prawa podatkowego przewidują instytucję tzw. odpowiedzialności podatkowej osób trzecich. Instytucja ta polega na tym, że niektóre osoby odpowiadają solidarnie z podatnikiem za zaległości podatkowe podatnika, a także za odsetki za zwłokę od tych zobowiązań (zob. art. 107 Ordynacji podatkowej). Odpowiedzialność ta nie następuje jednak automatycznie, lecz wyłącznie w ściśle określonych przypadkach i pod ściśle określonymi warunkami.
Przypadki, w których wchodzi w grę odpowiedzialność podatkowa osób trzecich, zostały wymienione w art. 110 i nast. Ordynacji podatkowej. Jedną z kategorii osób odpowiedzialnych za zobowiązania podatkowe są tzw. członkowie rodziny, za których uważa się zstępnych, wstępnych, rodzeństwo, małżonków zstępnych, osobę pozostającą w stosunku przysposobienia oraz pozostającą z podatnikiem w faktycznym pożyciu (zob. art. 111 § 3 Ordynacji podatkowej), w tym małżonków, którzy zawarli umowę o ograniczeniu lub wyłączeniu wspólności majątkowej, których wspólność majątkowa została zniesiona przez sąd, oraz małżonków pozostających w separacji (zob. art. 111 § 4 Ordynacji podatkowej).
Aby jednak odpowiedzialność członków rodziny mogła być rozważana, muszą oni współdziałać z podatnikiem w prowadzonej przez niego działalności gospodarczej i osiągać z tego tytułu korzyści (zob. art. 111 § 1 Ordynacji podatkowej). Z treści pytania nie wynika zaś, aby żona lub dzieci współdziałały z Panem w prowadzeniu Pańskiej działalności gospodarczej. Najprawdopodobniej zatem nie wchodzi w grę pociągnięcie ich do odpowiedzialności za Pańskie zaległości podatkowe.
Odpowiadają oni zatem wyłącznie do wysokości uzyskanych korzyści (zob. art. 111 § 5 pkt 1 Ordynacji podatkowej). Nie odpowiadają natomiast za wszystkie zaległości podatkowe – odpowiedzialność członków rodziny nie obejmuje niepobranych przez Pana – jako płatnika albo inkasenta – podatków (z wyjątkiem niepobranych podatków od wymienionych powyżej członków rodziny) – zob. art. 111 § 5 pkt 2 Ordynacji podatkowej.
Dodatkowo należy wskazać, że odpowiedzialność członków rodziny za zaległości podatkowe podatnika nie dotyczy osób, które w okresie stałego współdziałania z podatnikiem były osobami, wobec których na podatniku ciążył obowiązek alimentacyjny – w zakresie wynikającym z obowiązku alimentacyjnego (zob. art. 111 § 2 Ordynacji podatkowej). Ze względu na brzmienie tego przepisu odpowiedzialność członków rodziny jest ograniczona zakresem obowiązku alimentacyjnego.
Jest to w omawianej sytuacji o tyle istotne, że zarówno w stosunku do żony, jak i w stosunku do dzieci ciąży na Panu obowiązek alimentacyjny. W konsekwencji, jeżeli organ podatkowy zdecyduje się wszcząć wobec Pańskiej żony lub dzieci postępowanie w zakresie ich odpowiedzialności za Pańskie zaległości podatkowe, będzie on obowiązany nie tylko ustalić, że osoby te współdziałały z Panem w wykonywaniu działalności gospodarczej, osiągając z tego tytułu korzyści, ale również ustalić rozmiar obowiązku alimentacyjnego.
Jak orzekł Sąd Najwyższy w wyroku z 5 lutego 2009 r., sygn. akt II UK 174/08:
(...) przeniesienie odpowiedzialności na członka rodziny za nieopłacone składki na obowiązkowe ubezpieczenia społeczne i zdrowotne pracowników zatrudnionych przez prowadzącego działalność gospodarczą wymaga ustalenia, że stale współdziałał on w wykonywaniu tej działalności, osiągając z niej korzyści. Jest to bowiem konieczne do oceny, czy osiągnięte przez nich korzyści nie wykraczały poza obowiązek alimentacyjny, a jeżeli wykraczały, to w jakim zakresie.
- art. 9a, art. 14 ust. 2 pkt 8, art. 21 ust. 1 pkt 125, art. 22 ust. 1, art. 23 ust. 1 pkt 10, 46 i 52, art. 23 ust. 5, art. 26 ust. 1 pkt 2 lit. a) oraz art. 27b ust. 1 pkt 1 lit. a) ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych – j.t. Dz.U. z 2012 r., poz. 361; ost.zm. Dz.U. z 2012 r., poz. 769
- § 14 ust. 1 w zw. z § 14 ust. 2 pkt 5 rozporządzenia Ministra Finansów z 26 sierpnia 2003 r. w sprawie prowadzenia podatkowej księgi przychodów i rozchodów – j.t. Dz.U. Nr 152, poz. 1475; ost.zm. Dz.U. z 2010 r. Nr 252, poz. 1691
- art. 107 i 111 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa – j.t. Dz.U. z 2012 r., poz. 749
II. Ubezpieczenia społeczne i zdrowotne osób współpracujących przy prowadzeniu pozarolniczej działalności oraz zasady opłacania składek za te osoby
W części drugiej opracowania przedstawiamy zasady ubezpieczania osób współpracujących przy prowadzeniu pozarolniczej działalności oraz opłacania składek za te osoby. Współpraca przy prowadzeniu takiej działalności stanowi bowiem tytuł do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych i powoduje obowiązek rozliczania składek za te osoby. Warto wiedzieć, kogo należy uznać za osobę współpracującą, kiedy taka osoba jest objęta obowiązkiem ubezpieczeń oraz w jakiej wysokości należy płacić składki za taką osobę.
1. Pojęcie osoby współpracującej przy prowadzeniu pozarolniczej działalności
Z ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (dalej: ustawa o sus) wynika, że osobą współpracującą z osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność jest: małżonek, dziecko własne, dziecko drugiego małżonka, dziecko przysposobione, rodzic, macocha i ojczym oraz osoba przysposabiająca, jeżeli pozostaje z osobą prowadzącą pozarolniczą działalność we wspólnym gospodarstwie domowym i współpracuje przy prowadzeniu działalności (art. 8 ust. 11 ustawy o sus). Przy czym ustalając, czy członek rodziny może być uznany za osobę współpracującą, nie bierze się pod uwagę ani okresu, przez który współpraca jest wykonywana, ani wymiaru czasu pracy, ani wieku osoby współpracującej. Spełnienie powyższych kryteriów skutkuje tym, że osoba jest traktowana jak osoba współpracująca, nawet wówczas gdy jest zatrudniona na podstawie umowy o pracę, a co za tym idzie, gdy w świetle przepisów Kodeksu pracy jest pracownikiem. Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych stanowi bowiem, że jeżeli pracownik spełnia kryteria określone dla osób współpracujących – to dla celów ubezpieczeń społecznych jest traktowany jako osoba współpracująca (art. 8 ust. 1 pkt 2 ustawy o sus). Taki zapis nie występuje natomiast w przypadku innych umów. Oznacza to, że zawarcie umowy cywilnoprawnej, np. umowy zlecenia czy umowy o dzieło, oraz status osoby współpracującej dają prawo do zbiegu tytułów ubezpieczeniowych. W praktyce więc, jeżeli osoba prowadząca pozarolniczą działalność zatrudni np. na podstawie umowy zlecenia członka najbliższej rodziny, pozostającego z tą osobą we wspólnym gospodarstwie domowym, to taka osoba podlega ubezpieczeniom jako zleceniobiorca, nawet jeśli pozostaje z przedsiębiorcą we wspólnym gospodarstwie domowym.
PRZYKŁAD
Przedsiębiorca, będący osobą fizyczną prowadzącą pozarolniczą działalność gospodarczą na podstawie wpisu do ewidencji, zatrudnił swoją żonę, pozostającą z nim we wspólnym gospodarstwie domowym, na podstawie umowy o pracę w pełnym wymiarze czasu pracy, z miesięcznym wynagrodzeniem 1500 zł. Żona przedsiębiorcy nie posiada innych tytułów do ubezpieczeń społecznych.
Ponieważ żona przedsiębiorcy spełnia kryteria określone dla osób współpracujących, to dla celów ubezpieczeń społecznych jest traktowana jako osoba współpracująca (art. 8 ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych), nie jest natomiast traktowana jako pracownik. W efekcie przedsiębiorca ma obowiązek zgłoszenia żony do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego jako osoby współpracującej z kodem tytułu ubezpieczenia 05 11 xx. Za żonę, jako osobę współpracującą, składki na ubezpieczenia społeczne i na ubezpieczenie zdrowotne finansuje z własnych środków przedsiębiorca.
Reasumując, jeżeli kryteria określone dla osób współpracujących spełnia pracownik, to dla celów ubezpieczeń społecznych traktowany jest jak osoba współpracująca. Podana definicja osoby współpracującej nie ma jednak zastosowania do osób, z którymi została zawarta umowa o pracę w celu przygotowania zawodowego. Jeżeli zatem osoba prowadząca pozarolniczą działalność zatrudni własne dziecko na podstawie umowy o pracę w celu przygotowania zawodowego, to dziecko takie nie będzie traktowane jako osoba współpracująca, ale jak każdy inny (obcy) zatrudniony pracownik młodociany (uczeń).
Ponadto wskazana zasada nie ma zastosowania w sytuacji, gdy współmałżonek jednego ze wspólników spółki cywilnej zawarł umowę o pracę z tą spółką. Dla ustalenia tytułu do ubezpieczeń społecznych nie ma znaczenia fakt, iż zatrudniona w spółce cywilnej osoba pozostaje z jednym ze wspólników tej spółki w związku małżeńskim i prowadzi z nim wspólne gospodarstwo domowe. Osoba ma zawartą umowę o pracę ze spółką cywilną będącą jej pracodawcą (a nie z konkretną osobą prowadzącą pozarolniczą działalność) i podlega ubezpieczeniom społecznym z tytułu umowy o pracę.
Warto dodać, że również darmowa lub bezumowna pomoc przy prowadzeniu działalności jest równoznaczna ze statusem osoby współpracującej. Między podmiotami nie ma bowiem wówczas ani umowy o pracę, ani umowy zlecenia, ani umowy o dzieło. W takim przypadku konieczne jest opłacanie składek ZUS za okres współpracy.
2. Co oznaczają pojęcia „pozostawanie we wspólnym gospodarstwie domowym” i „współpraca przy prowadzeniu działalności”
Pozostawanie we wspólnym gospodarstwie domowym występuje wówczas, gdy osoba prowadząca pozarolniczą działalność i członek jej najbliższej rodziny wspólnie mieszkają i wspólnie się utrzymują. W kwestii tej wypowiedział się Sąd Najwyższy w uzasadnieniu do wyroku z 2 lutego 1996 r. (sygn. akt II URN 56/95), uznając, że:
(...) ocena, czy osoba pozostaje we wspólnym gospodarstwie domowym, zależy od okoliczności konkretnego przypadku, przy czym sam fakt wspólnego zamieszkiwania nie może tu mieć decydującego znaczenia. Cechami charakterystycznymi dla prowadzenia wspólnego gospodarstwa domowego może być udział i wzajemna ścisła współpraca w załatwianiu codziennych spraw związanych z prowadzeniem domu, niezarobkowanie i pozostawanie w związku z tym na całkowitym lub częściowym utrzymaniu osoby, z którą się gospodarstwo domowe prowadzi, a wszystko to dodatkowo uzupełnione cechami stałości, które tego typu sytuację charakteryzują.
Zatem osoby współpracujące to członkowie najbliższej rodziny pozostający we wspólnym gospodarstwie domowym z osobą prowadzącą pozarolniczą działalność gospodarczą, prowadzące wspólny budżet domowy oraz współpracujące w załatwianiu codziennych spraw życiowych, przyczyniające się do prowadzenia działalności, działające na rzecz i w imieniu osoby prowadzącej działalność. Ponadto osoby współpracujące to osoby zaangażowane w prowadzenie działalności, korzystające zarówno z zysków, które przynosi ta działalność, jak i ponoszące skutki ewentualnych błędów w jej prowadzeniu. W szczególności dotyczy to małżonków współpracujących ze sobą przy prowadzeniu działalności.
Pojęcie „współpraca przy prowadzeniu działalności gospodarczej” nie zostało uregulowane w przepisach ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych ani też w przepisach o działalności gospodarczej. W kwestii tej wypowiedział się Sąd Najwyższy w wyroku z 6 stycznia 2009 r. (sygn. akt II UK 134/08). W ocenie sądu cechami konstytutywnymi pojęcia „współpraca przy prowadzeniu działalności gospodarczej” w rozumieniu art. 8 ust. 11 ustawy o sus są występujące łącznie:
- istotny dla działalności gospodarczej ciężar gatunkowy działań współpracownika, które to działania nie mogą mieć charakteru wtórnego, muszą pozostawać w bezpośrednim związku z przedmiotem działalności oraz muszą charakteryzować się pewną systematycznością, stabilnością i zorganizowaniem,
- znaczący czas i częstotliwość podejmowanych robót.
W uzasadnieniu do wyroku, odwołując się do wyroku Sądu Najwyższego z 20 maja 2008 r. (sygn. akt. II UK 286/07), sąd wskazał, że chodzi o współpracę, bez której dochody z działalności nie osiągnęłyby takiego pułapu, jaki zapewnia takie współdziałanie.
3. Reguły ubezpieczania osób współpracujących
Osoba współpracująca przy prowadzeniu pozarolniczej działalności podlega obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu od dnia rozpoczęcia współpracy przy prowadzeniu pozarolniczej działalności do dnia zakończenia tej współpracy. Ubezpieczenie chorobowe ma dla osoby współpracującej charakter dobrowolny (art. 6 ust. 1 pkt 5, art. 11 ust. 1, art. 12 ust. 1 ustawy o sus). Ponadto osoba współpracująca podlega obowiązkowo ubezpieczeniu zdrowotnemu (art. 66 ust. 1 pkt 1 lit. c) ustawy zdrowotnej). Zgłoszenie do ubezpieczeń powinno nastąpić w ciągu siedmiu dni od dnia powstania obowiązku ubezpieczeniowego. Płatnikiem składek ZUS za osobę współpracującą jest osoba prowadząca pozarolniczą działalność. Składki na ubezpieczenia społeczne, a także ubezpieczenie zdrowotne za osobę współpracującą finansuje w całości z własnych środków osoba prowadząca pozarolniczą działalność. Zatem to przedsiębiorca rozlicza składki, składa deklaracje, a także finansuje składki z własnych środków.
Objęcie osoby współpracującej dobrowolnie ubezpieczeniem chorobowym następuje od dnia wskazanego we wniosku o objęcie tym ubezpieczeniem, ale tylko wówczas, gdy zgłoszenie do obowiązkowych ubezpieczeń emerytalnego i rentowych zostanie złożone w terminie określonym ustawą o systemie ubezpieczeń społecznych na dokonanie takiego zgłoszenia (tj. w terminie 7 dni od daty powstania obowiązku ubezpieczeń). W pozostałych przypadkach objęcie ubezpieczeniem chorobowym następuje od dnia wskazanego we wniosku o objęcie ubezpieczeniem, nie wcześniej jednak niż od dnia, w którym wniosek został zgłoszony.
Natomiast dobrowolne ubezpieczenie chorobowe ustaje:
- od dnia wskazanego we wniosku o wyłączenie z tego ubezpieczenia, nie wcześniej jednak niż od dnia, w którym wniosek został złożony,
- od dnia ustania tytułu podlegania ubezpieczeniom, tj. od dnia zaprzestania wykonywania współpracy,
- od pierwszego dnia miesiąca kalendarzowego, za który nie opłacono w terminie składki należnej na ubezpieczenie chorobowe (w uzasadnionych przypadkach, pomimo opłacenia składek po terminie, ZUS, na wniosek ubezpieczonego, może wyrazić zgodę na opłacenie składki po terminie i tym samym na dalsze podleganie ubezpieczeniu chorobowemu osoby współpracującej).
Odrębna zasada dotyczy osoby współpracującej, która ma ustalone prawo do emerytury lub renty. Jeżeli bowiem osoba współpracująca ma ustalone prawo do emerytury lub renty, to z tytułu współpracy podlega ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym dobrowolnie (art. 9 ust. 5 ustawy o sus). Jeżeli osoba współpracująca przy prowadzeniu działalności przystąpi do ubezpieczeń emerytalnego i rentowych, będzie także podlegać ubezpieczeniu wypadkowemu, natomiast nie będzie mogła przystąpić do ubezpieczenia chorobowego.
4. Podstawa wymiaru składek dla osób współpracujących przy prowadzeniu pozarolniczej działalności
Począwszy od stycznia 2009 r. podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe osób współpracujących z osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność stanowi zadeklarowana kwota, nie niższa jednak niż 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego przyjętego do ustalenia kwoty ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. Składka w nowej wysokości obowiązuje od 1 stycznia do 31 grudnia danego roku. Kwotę prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia ogłasza minister właściwy do spraw zabezpieczenia społecznego w Dzienniku Urzędowym „Monitor Polski” do końca poprzedniego roku kalendarzowego, w drodze obwieszczenia. W 2012 r. jest to kwota 3526 zł, co oznacza, że 60% z tej kwoty stanowi kwota 2115,60 zł (3526 zł x 60% = 2115,60 zł). Minimalna podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie dla osoby współpracującej wynosi więc 2115,60 zł.
Podaną podstawę wymiaru składek stosuje się do ustalania składek należnych za okres od 1 stycznia do 31 grudnia bieżącego roku (wynika to z art. 18 ust. 8 ustawy o sus). Przy czym, zgodnie z treścią art. 19 ust. 1 ustawy o sus, podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe została ograniczona w skali roku. W efekcie roczna podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe w danym roku kalendarzowym nie może być wyższa od kwoty odpowiadającej trzydziestokrotności prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej na dany rok kalendarzowy. Kwota rocznego ograniczenia podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe w 2012 r. wynosi 105 780 zł.
Kwota najniższej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe osób współpracujących przy prowadzeniu pozarolniczej działalności podlega proporcjonalnemu zmniejszeniu za miesiąc, w którym nastąpiło objęcie ubezpieczeniami albo ich ustanie, jeżeli trwały one tylko przez część miesiąca. W takiej sytuacji kwotę najniższej podstawy wymiaru składek zmniejsza się proporcjonalnie, dzieląc ją przez liczbę dni kalendarzowych tego miesiąca, a otrzymany wynik mnożąc przez liczbę dni podlegania ubezpieczeniom. Przy czym uzyskana w wyniku podzielenia liczba nie podlega zaokrągleniu, co oznacza, że powinna zostać pomnożona w takiej postaci, w jakiej została wyliczona. Dopiero po przemnożeniu należy dokonać zaokrąglenia ustalonej podstawy wymiaru składek do pełnych groszy, przyjmując, iż dokonuje się zaokrąglenia z uwzględnieniem trzeciego miejsca po przecinku. Zasada ta ma odpowiednie zastosowanie także w przypadku niezdolności do pracy trwającej przez część miesiąca, jeżeli z tego tytułu ubezpieczony spełnia warunki do przyznania zasiłku (art. 18 ust. 9 i 10 ustawy o sus). Obliczoną podstawę wymiaru składek należy zaokrąglić do pełnych groszy w górę – jeżeli końcówka jest równa lub wyższa od 0,50 grosza, albo w dół – jeżeli końcówka jest niższa od 0,50 grosza.
PRZYKŁAD
Osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą dokonała zgłoszenia do ubezpieczeń społecznych i zdrowotnego swojego współmałżonka, z kodem tytułu ubezpieczenia właściwym dla osób współpracujących 05 11 xx od 6 lipca 2012 r. Współpraca przy prowadzeniu działalności trwała w lipcu 26 dni.
Najniższa podstawa wymiaru składki z zastosowaniem maszyny liczącej z ustawionymi 6 miejscami po przecinku po zaokrągleniu wynosi 1774,37 zł, co wynika z wyliczenia:
- 2115,60 zł : 31 (liczba dni miesiąca) = 68,245161 zł
- 68,245161 zł x 26 (liczba dni podlegania ubezpieczeniom) = 1774,37 zł.
WAŻNE!
Najniższa podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne w przypadku osoby współpracującej ulega proporcjonalnemu zmniejszeniu jedynie w dwóch przypadkach:
- gdy osoba ta podlega ubezpieczeniom tylko przez część miesiąca,
- gdy jest niezdolna do pracy i ma prawo do zasiłku z ubezpieczenia społecznego.
Nigdy natomiast zmniejszeniu nie podlega podstawa wymiaru składki zdrowotnej.
Podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe i wypadkowe osób współpracujących z osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność stanowi podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. Zatem w sytuacji gdy osoba podlega ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym np. od początku miesiąca, a do ubezpieczenia chorobowego przystępuje w trakcie tego miesiąca, podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe nie zmniejsza się. Ponadto przy ustalaniu podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia chorobowe i wypadkowe nie stosuje się ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek, które obowiązuje dla podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. Jednak podstawa wymiaru składek na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe nie może przekraczać miesięcznie 250% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w poprzednim kwartale. Kwotę tę ustala się miesięcznie, poczynając od trzeciego miesiąca kwartału kalendarzowego, na okres 3 miesięcy, na podstawie przeciętnego wynagrodzenia z poprzedniego kwartału.
W odniesieniu do osób współpracujących przy prowadzeniu pozarolniczej działalności nie ma zastosowania preferencyjny sposób opłacania składek. Oznacza to, że składki od kwoty nie niższej od 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego przyjętego do ustalania kwoty ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe opłacają osoby współpracujące z osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność gospodarczą, także wtedy gdy współpracują z osobą prowadzącą działalność gospodarczą opłacającą składki od kwoty nie niższej od 30% minimalnego wynagrodzenia. W efekcie, nawet jeżeli osoba prowadząca działalność gospodarczą ma prawo do opłacania składek na ubezpieczenia społeczne od preferencyjnej podstawy wymiaru – tj. zadeklarowanej kwoty, nie niższej jednak niż 30% minimalnego wynagrodzenia – to prawo to nie rozciąga się na osoby z nią współpracujące. Przysługuje ono bowiem wyłącznie osobie prowadzącej działalność gospodarczą, która spełnia warunki określone w art. 18a ustawy o sus.
PRZYKŁAD
Osobie prowadzącej pozarolniczą działalność gospodarczą od 1 lipca br. przy prowadzeniu tej działalności pomaga współmałżonek, prowadzący z nią wspólne gospodarstwo domowe. Osoba prowadząca działalność gospodarczą spełnia warunki określone w art. 18a ustawy o sus i w bieżącym roku opłaca składki na ubezpieczenia społeczne od preferencyjnej podstawy nie niższej niż 450 zł, tj. 30% minimalnego wynagrodzenia za pracę.
Podstawa wymiaru składek dla osoby współpracującej to kwota zadeklarowana, nie niższa jednak w br. niż 2115,60 zł, tj. 60% z kwoty 3526 zł. Uprawnienie osoby prowadzącej pozarolniczą działalność gospodarczą do preferencyjnego sposobu opłacania składek nie ma bowiem odpowiedniego zastosowania do osoby współpracującej.
5. Wysokość składek na ubezpieczenie
W 2012 r. składki za osobę współpracującą przy prowadzeniu pozarolniczej działalności wynoszą:
- 412,97 zł – na ubezpieczenie emerytalne (19,52% z kwoty 2115,60 zł),
- 169,25 zł od 1 lutego 2012 r. – na ubezpieczenia rentowe (8% z kwoty 2115,60 zł), w styczniu 2012 r. składka na ubezpieczenia rentowe wynosiła 126,94 zł (6% z kwoty 2115,60 zł),
- 51,83 zł – na ubezpieczenie chorobowe (2,45% z kwoty 2115,60 zł); przy czym składkę na ubezpieczenie chorobowe opłaca się, jeżeli osoba współpracująca przystąpi do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego,
- 51,83 zł – na Fundusz Pracy (2,45% z kwoty 2115,60 zł),
- 40,83 zł – na ubezpieczenie wypadkowe (przy założeniu stopy w wysokości 1,93%; 1,93% z kwoty 2115,60 zł).
Do powyższych kwot należy doliczyć także składkę na obowiązkowe ubezpieczenie zdrowotne, wyliczaną od przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw za IV kwartał 2011 r. W 2012 r. podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne dla osób współpracujących stanowi kwota zadeklarowana, nie niższa niż 2828,31 zł (75% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw w czwartym kwartale 2011 r., włącznie z wypłatami z zysku). Składka na ubezpieczenie zdrowotne w 2012 r., począwszy od składek należnych od 1 stycznia 2012 r., nie może być niższa niż:
- 254,55 zł (tj. 9% z kwoty 2828,31 zł)
Rodzaj składek | Z dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym | Bez dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego |
Na ubezpieczenia społeczne* | 674,88 zł | 623,05 zł |
Na ubezpieczenie zdrowotne | 254,55 zł | 254,55 zł |
Na Fundusz Pracy | 51,83 zł | 51,83 zł |
* Kwota składek wyliczona przy założeniu, że podstawa wymiaru składki na ubezpieczenie wypadkowe wynosi 1,93%.
6. Podleganie ubezpieczeniu zdrowotnemu przez osobę współpracującą przy prowadzeniu działalności
Osoba współpracująca przy prowadzeniu działalności podlega z tego tytułu obowiązkowi ubezpieczenia zdrowotnego. Obowiązek ten powstaje od dnia rozpoczęcia współpracy do dnia jej zakończenia. Przy czym, zgodnie z art. 66 ust. 1 pkt 1 lit. c) ustawy zdrowotnej w brzmieniu obowiązującym od 20 września 2008 r., obowiązkowi ubezpieczenia zdrowotnego podlegają osoby spełniające warunki do objęcia ubezpieczeniami społecznymi, które są osobami prowadzącymi działalność pozarolniczą lub osobami z nimi współpracującymi, z wyłączeniem osób, które zawiesiły wykonywanie działalności gospodarczej na podstawie przepisów o swobodzie działalności gospodarczej. Podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne stanowi zadeklarowana kwota, nie niższa jednak niż 75% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw w czwartym kwartale roku poprzedniego, włącznie z wypłatami z zysku (art. 81 ust. 2 ustawy zdrowotnej).
Składka w nowej wysokości obowiązuje od 1 stycznia do 31 grudnia danego roku. W 2012 r. jest to kwota 2828,31 zł (75% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw w czwartym kwartale 2011 r., włącznie z wypłatami z zysku). Przy ustalaniu podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne nie stosuje się ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek. Składka na ubezpieczenie zdrowotne jest dla wszystkich ubezpieczonych jednakowa i wynosi 9% podstawy wymiaru. Składka ta w przypadku osób współpracujących przy prowadzeniu pozarolniczej działalności jest miesięczna i niepodzielna, co oznacza, że nie podlega proporcjonalnemu pomniejszeniu do liczby dni podlegania ubezpieczeniu zdrowotnemu w danym miesiącu kalendarzowym. W efekcie składka na ubezpieczenie zdrowotne za osobę współpracującą nie podlega proporcjonalnemu pomniejszeniu za okresy pobierania zasiłków przyznanych na podstawie przepisów o ubezpieczeniu chorobowym i wypadkowym. Oznacza to, że gdy osoba współpracująca przy prowadzeniu działalności przebywa na zasiłku chorobowym przez cały miesiąc bądź jego część, składka na ubezpieczenie zdrowotne powinna być odprowadzana za ten miesiąc w pełnej wysokości.
Jednocześnie, jeżeli osoba współpracująca z osobą prowadzącą pozarolniczą działalność uzyskuje przychody z więcej niż jednego tytułu do objęcia obowiązkiem ubezpieczenia zdrowotnego, składkę na ubezpieczenie zdrowotne opłaca z każdego z tych tytułów odrębnie. Wynika to z art. 82 ust. 1 ustawy zdrowotnej. Przepis ten stanowi, że w przypadku gdy ubezpieczony uzyskuje przychody z więcej niż jednego tytułu do objęcia obowiązkiem ubezpieczenia zdrowotnego, o którym mowa w art. 66 ust. 1 tej ustawy, składka na ubezpieczenie zdrowotne opłacana jest z każdego z tych tytułów odrębnie.
Sytuacja taka ma miejsce w przypadku zbiegu tytułów do ubezpieczeń, gdy np. osoba współpracująca jednocześnie:
- jest zatrudniona na podstawie umowy o pracę,
- jest zatrudniona na podstawie umowy zlecenia,
- pozostaje w stosunku służbowym,
- ma prawo do świadczenia emerytalnego lub rentowego.
Składka na ubezpieczenie zdrowotne w takich przypadkach jest opłacana zarówno z tytułu np. wykonywania pracy na podstawie umowy o pracę, jak i z tytułu współpracy przy prowadzeniu pozarolniczej działalności.
Ustawa zdrowotna przewiduje także sytuacje, gdy osoby współpracujące przy prowadzeniu pozarolniczej działalności w ogóle nie opłacają składek na ubezpieczenie zdrowotne z tego tytułu. Dotyczy to osób współpracujących i mających ustalone prawo do emerytury lub renty bądź ustalony umiarkowany lub znaczny stopień niepełnosprawności. Poniżej przedstawiamy warunki zwolnienia z obowiązku opłacania składek na ubezpieczenie zdrowotne takich współpracowników:
- gdy osoba współpracująca ma ustalone prawo do emerytury lub renty
Składka na ubezpieczenie zdrowotne w przypadku osoby współpracującej z osobą prowadzącą pozarolniczą działalność nie jest opłacana, jeżeli osoba ta:
– ma ustalone prawo do emerytury lub renty i pobiera świadczenie emerytalne lub rentowe w miesięcznej wysokości nieprzekraczającej kwoty minimalnego wynagrodzenia, zaś uzyskiwane dodatkowe przychody z tego tytułu nie przekraczają miesięcznie wysokości 50% kwoty najniższej emerytury,
– ma ustalone prawo do emerytury lub renty i pobiera świadczenie emerytalne lub rentowe w miesięcznej wysokości nieprzekraczającej kwoty minimalnego wynagrodzenia oraz opłaca podatek dochodowy w formie karty podatkowej
(art. 82 ust. 8 ustawy zdrowotnej).
W przypadku spełnienia któregoś z wymienionych warunków osoba mająca ustalone prawo do emerytury lub renty podlega ubezpieczeniu zdrowotnemu, jest natomiast zwolniona z opłacania składek na to ubezpieczenie. Oznacza to, że osobę taką należy zgłosić do ubezpieczenia, jak również składać za nią co miesiąc dokumenty rozliczeniowe, w których należy wykazywać podstawę wymiaru składki w wysokości wynikającej z przepisów ustawy zdrowotnej oraz składkę w wysokości „zero”. Jeżeli w danym miesiącu nie są spełnione wymienione warunki, to za ten miesiąc powinna zostać opłacona składka na ubezpieczenie zdrowotne.
- gdy osoba współpracująca ma ustalony umiarkowany lub znaczny stopień niepełnosprawności
Składki na ubezpieczenie zdrowotne za osobę współpracującą przy prowadzeniu pozarolniczej działalności nie opłaca się, jeżeli osoba ta:
– jest zaliczona do umiarkowanego lub znacznego stopnia niepełnosprawności, a uzyskiwane przychody z tytułu prowadzonej działalności nie przekraczają miesięcznie wysokości 50% kwoty najniższej emerytury,
– jest zaliczona do umiarkowanego lub znacznego stopnia niepełnosprawności oraz opłaca podatek dochodowy w formie karty podatkowej
(art. 82 ust. 9 ustawy zdrowotnej).
Osoba spełniająca któryś z wymienionych wyżej warunków podlega ubezpieczeniu zdrowotnemu, jest natomiast zwolniona z opłacania składek na to ubezpieczenie.
7. Składki na Fundusz Pracy i FGŚP za osobę współpracującą przy prowadzeniu pozarolniczej działalności
Obowiązkową składkę na Fundusz Pracy opłaca się od kwot stanowiących podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, nie niższych, w przeliczeniu na okres miesiąca, niż minimalne wynagrodzenie, tj. od 1 stycznia 2012 r. nie niższych niż 1500 zł. Składkę na Fundusz Pracy opłaca się za osobę współpracującą, jeżeli osoba ta podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym. W konsekwencji za osobę współpracującą podlegającą ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym na swój wniosek (dobrowolnie) nie należy odprowadzać składki na Fundusz Pracy.
Składka ta wynosi 2,45% podstawy wymiaru odpowiadającej podstawie wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe dla osoby współpracującej przy prowadzeniu działalności. Składkę na Fundusz Pracy za osobę współpracującą finansuje w całości płatnik, tj. osoba prowadząca pozarolniczą działalność. Przy czym od 1 lipca 2009 r. składki na Fundusz Pracy opłaca się za te osoby współpracujące przy prowadzeniu pozarolniczej działalności, które nie osiągnęły wieku wynoszącego co najmniej 55 lat dla kobiet i co najmniej 60 lat dla mężczyzn.
Reasumując, aby istniał obowiązek opłacania składki na Fundusz Pracy za osobę współpracującą przy prowadzeniu działalności, muszą być spełnione łącznie trzy warunki:
- ubezpieczenia emerytalne i rentowe z tytułu współpracy przy prowadzeniu działalności mają charakter obowiązkowy,
- osoba współpracująca nie ukończyła 55 lat – kobieta lub 60 lat – mężczyzna,
- podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, w przeliczeniu na okres miesiąca, jest co najmniej równa kwocie minimalnego wynagrodzenia (w 2012 r. – 1500 zł).
Za osobę współpracującą nie należy natomiast opłacać składek na Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych. Składkę tę opłaca się bowiem za pracowników w rozumieniu art. 10 ustawy z 13 lipca 2006 r. o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy (Dz.U. Nr 158, poz. 1121 ze zm.). Za pracownika w myśl powołanej ustawy nie uważa się natomiast małżonka przedsiębiorcy, jego dzieci własnych, dzieci drugiego małżonka, dzieci przysposobionych, rodziców, macochy i ojczyma, osoby przysposabiającej, rodzeństwa, wnuków, dziadków, zięcia i synowej, bratowej, szwagierki i szwagra oraz osób wykonujących pracę zarobkową w gospodarstwie domowym.
8. Gdy współpraca jest jednym z tytułów ubezpieczeniowych
Współpraca przy prowadzeniu pozarolniczej działalności w praktyce często jest jednym z dwóch lub więcej tytułów do objęcia ubezpieczeniami społecznymi. Osoba współpracująca może bowiem jednocześnie pozostawać w stosunku pracy, może wykonywać pracę na podstawie umowy zlecenia lub innej umowy cywilnoprawnej powodującej obowiązek ubezpieczeń, może prowadzić inne rodzaje działalności pozarolniczej, a także być rolnikiem, duchownym czy osobą pozostającą w stosunku służby. W takiej sytuacji obowiązek podlegania ubezpieczeniom z tytułu współpracy przy prowadzeniu pozarolniczej działalności należy rozstrzygać z uwzględnieniem zbiegu tytułów ubezpieczeniowych. Ponadto osoba współpracująca może mieć ustalone prawo do emerytury lub renty. Posiadanie prawa do emerytury lub renty nie jest wprawdzie tytułem do podlegania ubezpieczeniom społecznym, jednak uprawnienie to przekłada się na charakter i zakres ubezpieczeń społecznych z tytułu współpracy przy prowadzeniu pozarolniczej działalności. Zasady podlegania ubezpieczeniom społecznym w przypadku zbiegu tytułów ubezpieczeniowych zostały przez ustawodawcę uregulowane w art. 9 ustawy o sus.
Współpraca przy prowadzeniu działalności i umowa o pracę
Jeżeli osoba współpracująca przy prowadzeniu pozarolniczej działalności pozostaje równocześnie w stosunku pracy, obowiązkowo podlega ubezpieczeniom społecznym z tytułu stosunku pracy. Dla ustalenia obowiązku podlegania ubezpieczeniom z tytułu współpracy w sytuacji zaistnienia omawianego zbiegu tytułów ubezpieczeń istotne jest, czy podstawa wymiaru składek z tytułu stosunku pracy w przeliczeniu na okres miesiąca jest niższa, równa czy wyższa od minimalnego wynagrodzenia za pracę, ustalonego na podstawie odrębnych przepisów. Jeżeli bowiem podstawa wymiaru składek z tytułu stosunku pracy w przeliczeniu na okres miesiąca jest równa lub wyższa od minimalnego wynagrodzenia za pracę, to z tytułu współpracy przy prowadzeniu pozarolniczej działalności osoba ta podlega ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym dobrowolnie. Z każdego tytułu osoba ta podlega ubezpieczeniu zdrowotnemu.
Przeliczeniu podlega podstawa wymiaru składek, jeżeli z umowy o pracę wynika, że wynagrodzenie przysługujące z tytułu jej wykonywania przez cały miesiąc jest równe co najmniej kwocie minimalnego wynagrodzenia, odpowiedniego dla danego roku pracy. Przeliczeniu nie podlega natomiast podstawa wymiaru składek, jeżeli umowa o pracę wykonywana jest w niepełnym wymiarze czasu pracy, z wynagrodzeniem ustalonym w wysokości niższej od minimalnego wynagrodzenia, odpowiedniego dla danego roku pracy.
Jeżeli osoba współpracująca przy prowadzeniu pozarolniczej działalności pozostaje jednocześnie w dwóch lub więcej stosunkach pracy, należy zsumować podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne z tytułu wszystkich stosunków pracy. Jeżeli łącznie wynoszą one przynajmniej tyle, ile wynosi minimalne wynagrodzenie określone dla danego roku pracy, osoba współpracująca (z tytułu współpracy) podlega dobrowolnie ubezpieczeniom społecznym.
PRZYKŁAD
Osoba współpracująca przy prowadzeniu pozarolniczej działalności gospodarczej jest równocześnie zatrudniona na podstawie umowy o pracę w dwóch zakładach pracy, w każdym na 1/2 etatu, z miesięcznym wynagrodzeniem stanowiącym podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne 750 zł.
Ponieważ łącznie z tytułu zatrudnienia w ramach stosunku pracy osoba ta otrzymuje wynagrodzenie w kwocie 1500 zł (co najmniej minimalne w 2012 r.), to z tytułu współpracy przy prowadzeniu działalności gospodarczej podlega ubezpieczeniom społecznym dobrowolnie.
PRZYKŁAD
Osoba współpracująca przy prowadzeniu pozarolniczej działalności pozostaje równocześnie w stosunku pracy na 1/2 etatu, otrzymując wynagrodzenie w wysokości 600 zł (jest to pierwszy rok pracy tej osoby).
Ponieważ z tytułu umowy o pracę uzyskuje wynagrodzenie niższe niż minimalne wynagrodzenie, które dla osoby w pierwszym roku pracy wynosi w 2012 r. 1200 zł, to z tytułu współpracy przy prowadzeniu pozarolniczej działalności podlegała obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym.
Współpraca przy prowadzeniu działalności i umowa zlecenia
Osoba współpracująca przy prowadzeniu pozarolniczej działalności, która jednocześnie spełnia warunki do objęcia obowiązkowo ubezpieczeniami społecznymi z tytułu wykonywania pracy na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług, podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym z tego tytułu, który powstał wcześniej. Z drugiego tytułu podlega ubezpieczeniom społecznym na swój wniosek (dobrowolnie). Osobie takiej przysługuje również prawo do zmiany tytułu ubezpieczeń, z którego podlega obowiązkowo ubezpieczeniom. Powyższe wynika z art. 9 ust. 2 ustawy o sus. Z każdego tytułu osoba ta podlega ubezpieczeniu zdrowotnemu.
PRZYKŁAD
Osoba współpracująca z osobą prowadzącą pozarolniczą działalność gospodarczą w lipcu br. zawarła umowę zlecenia na okres od 1 do 31 lipca 2012 r. Ponieważ pierwszym tytułem do ubezpieczeń społecznych była współpraca przy prowadzeniu działalności, z tego tytułu osoba ta podlega obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym. Z tytułu zawartej umowy zlecenia ubezpieczeniom społecznym podlega natomiast dobrowolnie, na swój wniosek. Przy czym wymieniona osoba może zmienić tytuł do ubezpieczeń i w lipcu br. może podlegać obowiązkowo ubezpieczeniom z tytułu zawartej umowy zlecenia, a dobrowolnie z tytułu współpracy z osobą prowadzącą pozarolniczą działalność. Nie ma przy tym znaczenia, czy podstawa wymiaru składek z tytułu umowy zlecenia jest niższa czy wyższa od najniższej podstawy wymiaru obowiązującej z tytułu współpracy przy prowadzeniu działalności. Do osób współpracujących przy prowadzeniu działalności gospodarczej i jednocześnie wykonujących umowę zlecenia nie ma bowiem zastosowania przepis art. 9 ust. 2a ustawy o sus uzależniający wybór ubezpieczeń emerytalnego i rentowych od wysokości podstawy wymiaru składek z umowy zlecenia. Z każdego tytułu osoba ta podlega w lipcu ubezpieczeniu zdrowotnemu.
Przedstawiona reguła ma jednak wyjątek, który dotyczy studentów, uczniów gimnazjów, szkół ponadgimnazjalnych, szkół ponadpodstawowych, do ukończenia 26 lat, którzy podlegają ubezpieczeniom społecznym z tytułu współpracy przy prowadzeniu pozarolniczej działalności i którzy jednocześnie zawarli umowę zlecenia (agencyjną lub umowę o świadczenie usług). Studenci i uczniowie wymienionych szkół, do ukończenia 26 lat, nie są bowiem obejmowani ubezpieczeniami społecznymi ani obowiązkowo, ani dobrowolnie, z tytułu wykonywanej umowy zlecenia, umowy agencyjnej lub umowy o świadczenie usług. Dlatego też zawsze podlegają ubezpieczeniom społecznym z tytułu współpracy przy prowadzeniu pozarolniczej działalności.
Współpraca przy prowadzeniu działalności, umowa o pracę i umowa zlecenia
Jeżeli osoba współpracująca przy prowadzeniu pozarolniczej działalności jest równocześnie zatrudniona na podstawie umowy o pracę i umowy zlecenia (agencyjnej, o świadczenie usług), zawartej z innym podmiotem niż własny pracodawca, to podlega ona obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym z tytułu stosunku pracy. Jeżeli jednak podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe z tytułu stosunku pracy, w przeliczeniu na okres miesiąca, jest niższa od minimalnego wynagrodzenia ustalonego na podstawie odrębnych przepisów dla danego roku pracy, osoba ta podlega obowiązkowo tym ubezpieczeniom również z tytułu współpracy, jeżeli tytuł ten powstał wcześniej niż zawarta została umowa zlecenia (agencyjna, o świadczenie usług). W przedstawionej sytuacji osoba ta może jednak dobrowolnie, na swój wniosek, być objęta ubezpieczeniami także z tytułu wykonywanej umowy zlecenia (agencyjnej, o świadczenie usług) lub zmienić tytuł do obowiązkowych ubezpieczeń ze współpracy przy prowadzeniu pozarolniczej działalności na umowę zlecenia (agencyjną, o świadczenie usług).
PRZYKŁAD
Osoba od kilku lat współpracująca przy prowadzeniu pozarolniczej działalności od 1 czerwca br. jest zatrudniona w ramach stosunku pracy w pełnym wymiarze czasu pracy. Jednocześnie od 1 lipca br. osoba ta wykonuje pracę na podstawie umowy zlecenia zawartej z innym podmiotem niż własny pracodawca.
Począwszy od czerwca br. osoba ta podlega obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym z tytułu pracy wykonywanej w ramach stosunku pracy. Z tytułu współpracy przy prowadzeniu działalności, jak również z tytułu wykonywanej umowy zlecenia wymieniona osoba może podlegać ubezpieczeniom dobrowolnie, na swój wniosek. Z każdego tytułu podlega natomiast obowiązkowo ubezpieczeniu zdrowotnemu.
Współpraca z kilkoma osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność
Osoba spełniająca warunki do objęcia ubezpieczeniami społecznymi z tytułu współpracy przy prowadzeniu kilku rodzajów działalności podlega obowiązkowo ubezpieczeniom z tego tytułu, który powstał najwcześniej. Z pozostałych, wszystkich lub wybranych tytułów może być objęta ubezpieczeniami dobrowolnie, na swój wniosek. Osobie tej przysługuje również prawo zmiany tytułu ubezpieczeń. Może podlegać obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym z tytułu tej współpracy, która nie powstała najwcześniej. Z tytułu każdej współpracy osoba ta podlega natomiast ubezpieczeniu zdrowotnemu.
Współpraca przy prowadzeniu działalności i przebywanie na urlopie wychowawczym lub pobieranie zasiłku macierzyńskiego albo zasiłku w wysokości zasiłku macierzyńskiego
Osoby przebywające na urlopie wychowawczym, np. z tytułu zatrudnienia, i jednocześnie wykonujące współpracę przy prowadzeniu pozarolniczej działalności podlegają ubezpieczeniom społecznym z tytułu tej współpracy. Natomiast osoby współpracujące przy prowadzeniu pozarolniczej działalności, które spełniają jednocześnie warunki do objęcia obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi z tytułu pobierania zasiłku macierzyńskiego (odpowiednio zasiłku w wysokości zasiłku macierzyńskiego), podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu pobierania zasiłku macierzyńskiego (zasiłku w wysokości zasiłku macierzyńskiego). Mogą one dobrowolnie, na swój wniosek, być objęte ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi także z tytułu współpracy przy wykonywaniu pozarolniczej działalności. Powyższe zasady ubezpieczeń z tytułu pobierania zasiłku macierzyńskiego obowiązują niezależnie od posiadania ustalonego prawa do emerytury lub renty.
Współpraca przy prowadzeniu pozarolniczej działalności i pozostawanie w stosunku służbowym
Osoba, która jest funkcjonariuszem Służby Celnej i jednocześnie współpracuje przy prowadzeniu pozarolniczej działalności, podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym z tytułu służby, jeżeli podstawa wymiaru składek z tego tytułu w przeliczeniu na okres miesiąca jest co najmniej równa kwocie minimalnego wynagrodzenia za pracę. Osoba ta może dobrowolnie, na swój wniosek, zostać objęta ubezpieczeniami społecznymi z tytułu współpracy przy prowadzeniu działalności. Jeżeli natomiast podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe z tytułu stosunku służby w przeliczeniu na okres miesiąca jest niższa od minimalnego wynagrodzenia, to osoba ta podlega obowiązkowo ubezpieczeniom także z tytułu współpracy przy prowadzeniu pozarolniczej działalności.
Natomiast inne osoby pozostające w stosunku służby – tj. żołnierze zawodowi, funkcjonariusze Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego i Agencji Wywiadu, Straży Granicznej, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Więziennej, Biura Ochrony Rządu – spełniające jednocześnie warunki do podlegania ubezpieczeniom społecznym z tytułu współpracy przy prowadzeniu działalności, obejmowane są ubezpieczeniami społecznymi z tytułu współpracy dobrowolnie.
Współpraca przy prowadzeniu pozarolniczej działalności i praca nakładcza
Osoba współpracująca z osobą prowadzącą pozarolniczą działalność, która równocześnie wykonuje pracę nakładczą, podlega ubezpieczeniom społecznym z tego tytułu, który powstał wcześniej. Może jednak dobrowolnie być objęta ubezpieczeniami również z drugiego tytułu lub zmienić tytuł do ubezpieczeń.
Współpraca przy prowadzeniu pozarolniczej działalności i prawo do emerytury lub renty
Osoba współpracująca z osobą prowadzącą pozarolniczą działalność, która ma ustalone prawo do emerytury lub renty, z tytułu współpracy podlega dobrowolnie ubezpieczeniom społecznym. Jeżeli zatem współpracę przy prowadzeniu pozarolniczej działalności wykonuje osoba pozostająca w stosunku pracy, która ma ustalone prawo do emerytury lub renty, to podlega ona obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym z tytułu stosunku pracy. Z tytułu współpracy przy prowadzeniu pozarolniczej działalności podlega ubezpieczeniom społecznym dobrowolnie, na swój wniosek, niezależnie od podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne z tytułu stosunku pracy. Analogicznie, w przypadku gdy współpracę przy prowadzeniu działalności wykonuje osoba mająca ustalone prawo do emerytury lub renty, zatrudniona jednocześnie na podstawie umowy zlecenia (umowy agencyjnej lub umowy o świadczenie usług), to osoba ta obowiązkowo jest obejmowana ubezpieczeniami społecznymi z tytułu wykonywanej umowy zlecenia, natomiast dobrowolnie – z tytułu współpracy przy prowadzeniu pozarolniczej działalności.
PRZYKŁAD
Osoba ma ustalone prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy. Jednocześnie współpracuje przy prowadzeniu pozarolniczej działalności gospodarczej.
Osoba ta z tytułu współpracy przy prowadzeniu działalności podlega ubezpieczeniom społecznym dobrowolnie.
Reasumując, dla osoby współpracującej ustawodawca korzystniej uregulował kwestię zbiegu tytułów do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych niż dla osoby prowadzącej pozarolniczą działalność gospodarczą. Odnosząc się do tych regulacji, jeżeli osoba współpracująca z osobą prowadzącą działalność gospodarczą:
● wykonuje jednocześnie pracę na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług albo na podstawie umowy o pracę nakładczą, to może wybrać tę umowę jako tytuł do opłacania obowiązkowych składek, bez względu na wysokość przychodu z tych umów stanowiącego podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne (przy działalności gospodarczej wybór ten jest uzależniony od wysokości przychodu z umowy zlecenia itd.),
● ma ustalone prawo do emerytury lub renty z systemu ubezpieczeń społecznych lub systemu zaopatrzenia emerytalnego, to jest zwolniona z obowiązkowych ubezpieczeń społecznych z tytułu współpracy przy prowadzeniu działalności (natomiast przedsiębiorca posiadający prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy wypłacanej przez ZUS podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym aż do dnia ustalenia prawa do emerytury).
Zbiegi innych tytułów do ubezpieczeń
Osoba współpracująca z osobą prowadzącą pozarolniczą działalność, która jednocześnie:
- jest duchownym – podlega obowiązkowo ubezpieczeniom z tego tytułu, który powstał wcześniej. Może ona jednak dobrowolnie, na swój wniosek, być objęta ubezpieczeniami społecznymi z drugiego tytułu lub zmienić tytuł ubezpieczeń;
- jest członkiem rolniczej spółdzielni produkcyjnej lub spółdzielni kółek rolniczych – podlega ubezpieczeniom społecznym na takich samych zasadach jak osoba współpracująca i pozostająca w stosunku pracy;
- jest rolnikiem – podlega ubezpieczeniu społecznemu rolników, jeżeli spełnia warunki określone w art. 5a ustawy z 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz.U. z 2008 r. Nr 50, poz. 291 ze zm.);
- jest posłem lub senatorem pobierającym uposażenie – jest obejmowana ubezpieczeniami z tego tytułu, który powstał wcześniej. Może dobrowolnie być objęta ubezpieczeniami również z drugiego tytułu lub zmienić tytuł ubezpieczeń;
- pobiera stypendium sportowe – podlega ubezpieczeniom społecznym tylko z tytułu współpracy przy prowadzeniu pozarolniczej działalności;
- odbywa jednocześnie służbę zastępczą lub jest żołnierzem niezawodowym w służbie czynnej – ubezpieczeniom społecznym podlega tylko z tytułu współpracy.
Podstawy prawne:
- art. 6 ust. 1 pkt 5, art. 8 ust. 1 pkt 2, art. 8 ust. 11, art. 9 ust. 2, 2a i 5, art. 11 ust. 1, art. 12 ust. 1, art. 18 ust. 8, 9 i 10, art. 18a, art. 19 ust. 1 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych – Dz.U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585; ost.zm. Dz.U. z 2012 r., poz. 769
- art. 66 ust. 1 pkt 1 lit. c), art. 81 ust. 2, art. 82 ust. 1, 8 i 9 ustawy z 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych – Dz.U. z 2008 r. Nr 164, poz. 1027; ost.zm. Dz.U. z 2012 r., poz. 476
- Poradnik – Ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne osób prowadzących pozarolniczą działalność oraz osób z nimi współpracujących – opubl. www.zus.pl
Treść jest dostępna bezpłatnie,
wystarczy zarejestrować się w serwisie
Załóż konto aby otrzymać dostęp do pełnej bazy artykułów oraz wszystkich narzędzi
Posiadasz już konto? Zaloguj się.REKLAMA
REKLAMA
© Materiał chroniony prawem autorskim - wszelkie prawa zastrzeżone. Dalsze rozpowszechnianie artykułu za zgodą wydawcy INFOR PL S.A.
- Czytaj artykuły
- Rozwiązuj testy
- Zdobądź certyfikat