Porozumienie i wypowiedzenie zmieniające warunki pracy i płacy pracownika

Zmiana warunków świadczenia pracy wymaga odpowiedniej formy. Nie zawsze konieczne jest jednak wypowiedzenie zmieniające – czasami wystarczy zgoda pracownika i aneks do umowy lub zmiana zapisów regulaminu. Forma zmiany warunków pracy zależy przede wszystkim od tego, czy zmiana dotyczy istotnych warunków świadczenia pracy przez pracownika, oraz od tego, czy pracownik się na nią godzi.

Porozumienie zmieniające

Najprostszą i najszybszą formą zmiany warunków pracy i płacy pracowników jest zawarcie porozumienia zmieniającego. Porozumienie takie jest ważne, pod warunkiem że pracownik wyrazi zgodę na zaproponowane mu nowe warunki pracy. Dotyczy to zarówno zmian mających polepszyć warunki pracy, jak i tych powodujących ich pogorszenie.

Przykład

Jednego z pracowników stowarzyszenia chcemy awansować na wyższe stanowisko. Zmiana ta wiąże się z większym wynagrodzeniem, ale i z większymi obowiązkami. Czy taka zmiana wymaga wypowiedzenia zmieniającego, czy też możemy przyjąć, że pracownik zgodzi się na lepsze warunki finansowe?

Taka zmiana nie wymaga wypowiedzenia zmieniającego, pod warunkiem że pracownik wyraża zgodę na awans. W przypadku samej podwyżki wynagrodzenia pracodawca może przyjąć tzw. domniemaną zgodę pracownika, która i tak powinna zostać potwierdzona jego podpisem pod nowymi warunkami wynagradzania. Nieco inaczej będziemy postępować, gdy awans wiąże się również z większymi obowiązkami służbowymi. W takim przypadku nie można założyć, że większe wynagrodzenie uzyska automatycznie akceptację pracownika. Awans wiąże się bowiem ze zwiększeniem zakresu obowiązków służbowych pracownika i większą odpowiedzialnością – a na to sam zainteresowany niekoniecznie musi się godzić. W takim przypadku najlepszą formą byłoby zaproponowanie pracownikowi nowych warunków pracy i płacy w ramach porozumienia zmieniającego. Wówczas pracownik, który jest zainteresowany awansem, wyrazi na nie zgodę. W przypadku odmowy pracodawca może pozostawić pracownika na dotychczasowym stanowisku lub zaproponować mu jeszcze raz nowe warunki pracy i płacy w formie wypowiedzenia zmieniającego.

Zmiana warunków wynagradzania na korzyść pracownika, polegająca na przyznaniu mu wyższego wynagrodzenia, wymaga dla swej skuteczności wyraźnej lub dorozumianej zgody pracownika. Dla pracodawcy oznacza to obowiązek uzyskania podpisu pracownika pod przekazanym mu aneksem. Podpis będzie równoznaczny ze zgodą i przyjęciem do wiadomości nowych, wyższych stawek wynagrodzenia (zob. np. wyrok SN z 21 października 2003 r., sygn. akt I PK 512/02).

Przyjmuje się, że porozumienie zmieniające warunki pracy i płacy stosuje się w przypadku zmian polepszających warunki pracy pracowników. Nic nie stoi jednak na przeszkodzie, aby w tej formie proponować pracownikom również pogorszenie ich warunków pracy.

Polecamy także serwis: Odpowiedzialność, prawa i obowiązki

Przykład

Planujemy okresowe obniżenie stawek premii wypłacanych pracownikom co kwartał. Pracownicy znają trudną sytuację fundacji i godzą się na taką zmianę. Czy w związku z tym, że zmiana spowoduje obniżenie wynagrodzeń, powinna być wprowadzona w formie wypowiedzenia zmieniającego warunki płacy?

Nie, jeżeli pracownicy godzą się na okresowe obniżenie stawek przysługującej im premii, nie ma potrzeby stosowania wypowiedzenia zmieniającego warunki płacy. Przyjmuje się wprawdzie, że przy pogorszeniu warunków płacy czy pracy stosuje się wypowiedzenie zmieniające, jednak żaden przepis ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (dalej: k.p.) nie nakazuje pracodawcy stosowania takiej formy, gdy pracownicy godzą się na zmiany. W przypadku gdy pracownicy akceptują nowe zasady wynagradzania – zdając sobie sprawę z trudnej sytuacji finansowej pracodawcy – nie ma potrzeby stosowania wypowiedzenia zmieniającego. Wystarczy porozumienie zmieniające warunki płacy. Oczywiście pracownicy nie mają obowiązku zgodzić się na nowe warunki zaproponowane przez pracodawcę. Wówczas pozostaje jedynie wypowiedzenie zmieniające warunki pracy i płacy.

Wypowiedzenie zmieniające

Wypowiedzenie zmieniające warunki pracy i płacy pracodawca stosuje w dwóch przypadkach (art. 42 k.p.):

1. gdy wprowadzane przez niego zmiany dotyczące warunków pracy są mniej korzystne dla pracownika niż poprzednie,
2. gdy zmiany dotyczą istotnych warunków – elementów zawartej z pracownikiem umowy o pracę.

O ile zmiany na niekorzyść pracownika nie budzą większych wątpliwości (wiadomo że dotyczą pogorszenia warunków pracy i płacy pracownika), o tyle nie do końca jest jasne, co należy zaliczyć do „istotnych warunków pracy” uzasadniających zastosowanie wypowiedzenia zmieniającego.

Przyjmuje się, że istotne warunki pracy i płacy to te określone w umowie o pracę zawartej z pracownikiem.

Istotne warunki pracy i płacy to w szczególności:

• rodzaj pracy,
• miejsce wykonywania pracy,
• wysokość wynagrodzenia za pracę,
• wymiar czasu pracy.

Co istotne – im bardziej szczegółowe i rozbudowane są warunki pracy i płacy określone w umowie, tym większy jest zakres zastosowania wypowiedzenia zmieniającego.

Zobacz również: Szczególne przypadki rozwiązania umowy o pracę w świadectwie pracy

Przykład

Chcemy zmienić wymiar czasu pracy jednej z pracownic fundacji. Do tej pory pracownica była zatrudniona na pełen etat. W związku ze zmniejszeniem zakresu zadań konieczne jest obniżenie jej wymiaru czasu pracy do 1 etatu. Czy taka zmiana wymaga wypowiedzenia zmieniającego?

Tak, zmiana wymiaru czasu pracy z pełnego na część etatu będzie wymagała wypowiedzenia zmieniającego. Wymiar czasu pracy pracownicy, określony w jej umowie o pracę, stanowi istotny element tej umowy. Jego zmiana, w przypadku gdy pracownica nie jest nią zainteresowana, wymaga szczególnej formy. Dodatkowo, zmiana ta będzie zmianą na niekorzyść pracownicy, gdyż mniejszy wymiar czasu pracy oznacza również mniejsze wynagrodzenie. Zdaniem Sądu Najwyższego, istotna zmiana rozkładu czasu pracy uzgodnionego przez pracodawcę z pracownikiem wymaga wypowiedzenia warunków pracy lub porozumienia stron (zob. np. wyrok z 2 kwietnia 1998 r., sygn. akt I PKN 559/97).

W przypadku gdy pracownica nie jest skłonna zgodzić się na takie zmiany, pracodawca powinien zastosować wypowiedzenie zmieniające warunki pracy i płacy.

Mimo że zmiany dotyczące podstawowych elementów umowy o pracę wymagają wypowiedzenia zmieniającego warunki pracy i płacy, pracodawca nie zawsze będzie musiał korzystać z takiej formy.

Przykład

Pracownik stowarzyszenia ma zostać przeniesiony z księgowości do działu kadr. Zmiana wynika ze zmian organizacyjnych, ale zakres obowiązków i wynagrodzenie pracownika pozostaną bez zmian. Czy taka zmiana wymaga wypowiedzenia zmieniającego warunki pracy?

W takim przypadku nie ma potrzeby korzystania z wypowiedzenia zmieniającego. Zmiana nie dotyczy bowiem istotnych warunków umowy o pracę tego pracownika. Miejsce pracy, wynagrodzenie i zakres obowiązków tego pracownika nie zostaną zmienione. Zmienia się jedynie struktura organizacyjna stowarzyszenia. W związku z tym pracownik powinien zostać przeniesiony do działu kadr decyzją pracodawcy w ramach polecenia służbowego.

O tym, czy zmiana (warunków pracy) jest istotna, decyduje nie tylko ocena powszechna, ale przede wszystkim stanowisko stron stosunku pracy. Na ogół bowiem sama zmiana nazwy stanowiska pracy nie wymaga wypowiedzenia zmieniającego. Jeżeli jednak pracownik traktuje taką zmianę jako istotną, to wymaga ona wypowiedzenia zmieniającego. Zdaniem Sądu Najwyższego, zmiana warunków pracy polegająca wyłącznie na zmianie nazwy stanowiska – przy zachowaniu innych warunków pracy i płacy – mieści się w ramach pracowniczego podporządkowania i nie wymaga wypowiedzenia zmieniającego (art. 42 k.p.). Jeżeli jednak strony zgodnie traktują taką zmianę jako element podmiotowo istotny (np. gdy nazwa implikuje prestiż stanowiska), to może ona wymagać wypowiedzenia warunków pracy (zob. np. wyrok SN z 7 września 1999 r., sygn. akt I PKN 265/99).

Wypowiedzenia zmieniającego warunki pracy wymagałaby również zmiana stanowiska pracy połączona ze zmianą rodzaju pracy. W trybie polecenia służbowego nie można zmienić pracownikowi rodzaju umówionej pracy (zob. np. wyrok SN z 12 kwietnia 2012 r., sygn. akt II PK 216/11).

Zadaj pytanie: Forum Kadry - Zatrudnianie i zwalnianie

Przykład

Chcemy zmienić pracownikowi fundacji rodzaj umowy o pracę z bezterminowej na terminową. W związku z tym, że rodzaj umowy stanowi istotny element zatrudnienia, pracownik otrzymał wypowiedzenie zmieniające warunki pracy. Czy taka forma zmiany umowy jest prawidłowa?

Nie, zmiana rodzaju umowy o pracę z umowy zawartej na czas nieokreślony na umowę na czas określony, poprzez dokonanie wypowiedzenia zmieniającego, jest niedopuszczalna. Zdaniem Sądu Najwyższego, pojęcie „rodzaju umowy” używane jest powszechnie w orzecznictwie i w literaturze prawa do oznaczenia czasu trwania umowy – a zwłaszcza do podziału umów na umowy bezterminowe i umowy terminowe. Zróżnicowanie zatem rodzajów umowy o pracę ma na celu wskazanie czasu jej trwania oraz jej celu. Natomiast termin „warunki umowy o pracę” oznacza – obligatoryjne lub fakultatywne – składniki umowy, które określają jej treść.

Ogólne zasady wypowiadania umów o pracę odnoszą się w pełni do wypowiedzenia zmieniającego (wynika to z treści art. 42 § 1 k.p.). Różnica między tymi wypowiedzeniami polega jednak na tym, że prawo wypowiedzenia umowy o pracę (tzw. wypowiedzenia definitywnego) nie jest ograniczone katalogiem przyczyn, co daje pracodawcy znaczną swobodę powoływania się na zdarzenia lub okoliczności stanowiące w jego przekonaniu uzasadnienie decyzji o wypowiedzeniu. Natomiast przyczyny wypowiedzenia zmieniającego zostały bezpośrednio, ustawowo ograniczone w art. 42 § 1 k.p. do warunków pracy i płacy – co oznacza, że swoboda decyzji pracodawcy w tej kwestii jest ograniczona. Pracodawca nie może bowiem dowolnie wykraczać poza granice dopuszczalności wypowiedzenia zmieniającego, wyznaczone w przepisach k.p. (zob. np. uchwałę SN składu 7 sędziów z 28 kwietnia 1994 r., sygn. akt I PZP 52/93).

W sytuacji, o której mowa w pytaniu, pracodawca może zmienić rodzaj zawartej z pracownikiem umowy jedynie poprzez rozwiązanie umowy bezterminowej i nawiązanie kolejnej – terminowej umowy z tym pracownikiem.

Skutkiem złożenia wypowiedzenia zmieniającego warunki pracy lub płacy może być zmiana warunków pracy pracownika lub rozwiązanie jego umowy o pracę. Wszystko zależy od tego, czy pracownik zgodzi się na zaproponowane w wypowiedzeniu zmieniającym nowe warunki świadczenia pracy.

W przypadku gdy wypowiedzenie zmieniające nie ma uzasadnienia lub złożono je z naruszeniem przepisów, pracownik ma prawo:

• odmówić przyjęcia zaproponowanych warunków i odwołać się od wypowiedzenia, żądając uznania jego bezskuteczności lub przywrócenia do pracy; w takim przypadku orzeczenie uwzględniające odwołanie czyni wadliwe wypowiedzenie warunków pracy lub płacy bezskutecznym i w konsekwencji stosunek pracy trwa nadal na niezmienionych warunkach, bądź też następuje przywrócenie pracownika do pracy na tych warunkach,
• odmówić przyjęcia zaproponowanych warunków – domagając się jednocześnie odszkodowania z tytułu rozwiązania stosunku pracy, do którego dochodzi na skutek niezgodnego z prawem wypowiedzenia zmieniającego.

W przypadku gdy pracownik nie odmówił przyjęcia zaproponowanych warunków, a jednocześnie odwołał się od wypowiedzenia, stosunek pracy – po upływie okresu wypowiedzenia – trwa nadal na zmienionych warunkach, a pracownik może domagać się przywrócenia poprzednich warunków pracy.

Podstawa prawna:

Ustawa z 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (j.t. Dz.U. z 1998 r. Nr 21, poz. 98; ost.zm. Dz.U. z 2013 r., poz. 2)