Udzielanie zaległych urlopów wypoczynkowych z 2010 r.

Urlop wypoczynkowy powinien być wykorzystany w roku, za który przysługuje (art. 161 k.p.). Jeżeli jednak z jakichś przyczyn tak się nie stanie, np. z powodu przerwania urlopu lub konieczności przesunięcia jego terminu, zaległy urlop powinien zostać wykorzystany do końca pierwszego kwartału następnego roku (art. 168 k.p.).

Powstanie zaległości urlopowych jest bardzo często także wynikiem stosunkowo małej kontroli pracodawcy nad wykorzystywaniem urlopów. Jest to możliwe szczególnie wówczas, gdy w firmie zrezygnowano z tworzenia planów urlopowych i urlopy są udzielane bez ustalonego harmonogramu, czyli tylko na wnioski pracowników.

Termin zaległego urlopu

Stwierdzenie, że pozostały z ubiegłego roku urlop wypoczynkowy należy wykorzystać do końca pierwszego kwartału następnego roku, należy rozumieć tak, że zaległy urlop powinien się rozpocząć przed końcem marca. Tak podchodzą do tego eksperci prawa pracy i inspektorzy Państwowej Inspekcji Pracy. Pracodawca nie musi zatem wymagać, aby pracownik odbył cały zaległy urlop w okresie pierwszego kwartału. Jeśli np. pracownikowi zostało 10 dni urlopu niewykorzystanego w 2010 r., ma prawo zwrócić się do pracodawcy z prośbą o udzielenie go, począwszy od 28 marca 2011 r., a pracodawca może się na to zgodzić. Uzgodnień należy dokonać na piśmie i w aktach osobowych pracownika umieścić wskazany wniosek.

Obowiązek udzielenia urlopu najpóźniej do końca pierwszego kwartału roku następnego nie oznacza dla pracownika możliwości swobodnego wykorzystania tego urlopu. Jak podkreślił Sąd Najwyższy (SN), prawo do urlopu i wykorzystanie urlopu w danym roku kalendarzowym lub najpóźniej do końca pierwszego kwartału następnego roku kalendarzowego nie może być realizowane w sposób dowolny, bez uzgodnienia z pracodawcą (wyrok z 16 grudnia 2008 r., sygn. akt I PK 88/08, M.P.Pr. 2009/4/196).

Niewykorzystanie zaległego urlopu do końca pierwszego kwartału nie oznacza jednak, że pracownik traci do niego prawa. Roszczenia ze stosunku pracy ulegają przedawnieniu z upływem trzech lat od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne (art. 291 § 1 k.p.). Jak wskazuje SN, rozpoczęcie biegu tego terminu następuje bądź z końcem roku kalendarzowego, za który urlop przysługuje, bądź najpóźniej z końcem pierwszego kwartału roku następnego, jeżeli urlop został przesunięty na ten rok z przyczyn leżących po stronie pracownika lub pracodawcy (wyrok z 11 kwietnia 2001 r., sygn. akt I PKN 367/0, OSNP z 2003 r., nr 2, poz. 38).

Narzucenie urlopu przez pracodawcę

Orzecznictwo sądowe i opinie ekspertów są zgodne co do tego, że pracodawca może jednostronnie skierować pracownika na zaległy urlop. SN wskazał np., że z art. 168 k.p. wynika dla pracodawcy obowiązek udzielenia pracownikowi zaległego urlopu wypoczynkowego w terminie określonym w tym przepisie, a udzielenie urlopu we wskazanym terminie nie wymaga od pracodawcy uzyskania zgody pracownika i jest dla niego wiążące (wyrok z 7 maja 2008 r., sygn. akt II PK 313/07, OSNP 2009/17-18/229). Pracodawca może więc w czasie udzielonego urlopu nie dopuścić pracownika do pracy, a przejawiana przez pracownika gotowość do pracy nie może prowadzić do nabycia przez niego ekwiwalentu za urlop wypoczynkowy.

To oznacza, że można przymusić pracowników do wykorzystania urlopu w tym czasie. Inne podejście – uzgodnienie z pracownikiem terminu wykorzystywania urlopów zaległych – prowadziłoby potencjalnie do odpowiedzialności pracodawcy za wykroczenia przeciwko prawom pracownika w związku z nieudzielaniem urlopów. Za to grozi grzywna do 30 tys. zł.

Już na początku roku warto zobowiązać pracowników do wykorzystywania zaległych urlopów w okresie pierwszego kwartału – np. poprzez pismo wewnętrzne, ustną informację na zebraniu załogi – i jednocześnie poinformować poszczególnych pracowników o liczbie dni niewykorzystanego przez nich urlopu. Pozwoli to łatwiej zaplanować pracę zakładu pracy.

Zmiana pracodawcy

W przypadku rozwiązania stosunku pracy, pracodawca musi się rozliczyć z należnego u niego urlopu. Przyjmuje się, że przeniesienie niewykorzystanego urlopu na kolejny stosunek pracy jest możliwe, ale wymaga wyraźnej zgody pracownika i nowego pracodawcy. Nie odbywa się to automatycznie.

Przepisy nie mogą narzucać na nowego pracodawcę obciążeń wynikających z poprzednich umów o pracę pracownika. Aktualna wciąż pozostaje opinia Sądu Najwyższego z 1980 r., zgodnie z którą nowy zakład pracy nie przejmuje obowiązku udzielenia urlopu wypoczynkowego, do którego pracownik nabył prawo w poprzednim zakładzie pracy, chociażby stosunek pracy w dotychczasowym zakładzie został rozwiązany na mocy porozumienia stron w wyniku porozumienia zakładów pracy. Jest to możliwe, jeżeli porozumieniem między zakładami – za zgodą zainteresowanego pracownika – objęto obowiązek nowego zakładu udzielenia pracownikowi niewykorzystanego urlopu, do którego nabył prawo w dotychczasowym zakładzie (wyrok z 27 listopada 1980 r., sygn. akt I PRN 124/80, OSNC 1981/6/113).