Zatrudnianie cudzoziemców - nowa ustawa w 2022 roku

Zatrudnianie cudzoziemców - aktualne przepisy

Obecnie najważniejszym aktem prawnym dotyczącym zatrudniania cudzoziemców w Polsce jest ustawa o z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. z 2022 r. poz. 690, z późn. zm.). Określa ona warunki i zasady wydawania, odmowy oraz uchylania zezwoleń na pracę, a także tryb postępowania oraz organy właściwe w tych sprawach. Ustawa ta była wielokrotnie nowelizowana m.in. z powodu dostosowania polskiego prawa do uregulowań unijnych i z uwagi na różne sposoby obchodzenia przepisów ustawy w zakresie dostępu cudzoziemców do polskiego rynku pracy. 

Jako, że znaczenie (dla polskich pracodawców i polskiej gospodarki) zatrudniania cudzoziemców w Polsce stale rośnie, podjęto decyzję o wyodrębnieniu z ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy części przepisów związanych z zezwoleniami na pracę cudzoziemców, które będą tworzyły nową ustawę o zatrudnianiu cudzoziemców.

Ustawa o zatrudnianiu cudzoziemców - główne cele i założenia

Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej zakłada, że nowa ustawa oprócz zmian w systematyce, polegających m.in. na wydzieleniu przepisów ogólnych oraz przepisów dotyczących poszczególnych rodzajów zezwoleń na pracę będzie opierała się na dotychczasowych rozwiązaniach prawnych. Wprowadzone zostaną też fundamentalne zmiany, które będą miały decydujący wpływ na poprawę funkcjonowania systemu dopuszczania cudzoziemców do polskiego rynku pracy na podstawie zezwolenia na pracę cudzoziemca.  

Zasadniczym celem nowej ustawy o zatrudnianiu cudzoziemców jest usprawnienie procedur dotyczących powierzania pracy cudzoziemcom, zmniejszenie zaległości załatwiania spraw przez urzędy oraz ograniczenie występujących nadużyć, jak również pełna elektronizacja postępowań.

Ustawa o zatrudnieniu cudzoziemców jest realizacją części tiret 2 w kamieniu milowym nr A51G dla reformy pn. „A4.1 Efektywne instytucje na rzecz rynku pracy” określonej w Krajowym Planie Odbudowy. Pozostałe elementy tego kamienia milowego będą realizowane przez ustawę o aktywizacji zawodowej i ustawę o niektórych umowach zawieranych elektronicznie oraz o zmianie ustawy o pomocy społecznej.

Poniżej przedstawiamy najważniejsze zmiany jakie przyniesie omawiana ustawa.

Zezwolenie na pracę i oświadczenie o powierzeniu wykonywania pracy cudzoziemcowi - pełna elektronizacja postępowania

Przewiduje się pełną elektronizację postępowania dotyczącego zezwolenia na pracę cudzoziemca lub oświadczenia o powierzeniu wykonywania pracy cudzoziemcowi oraz wykorzystanie systemów informatycznych do monitoringu wykorzystania zezwoleń i oświadczeń. Będzie to możliwe dzięki modernizacji rozwiązania teleinformatycznego, która szerzej jest opisana w projekcie ustawy o aktywności zawodowej.

Rozbudowa funkcjonalności systemu teleinformatycznego praca.gov.pl pozwoli na łatwiejszy kontakt podmiotów wnioskujących o wydanie zezwolenia na pracę cudzoziemca, zezwolenia na pracę sezonową oraz wpis oświadczenia o powierzeniu wykonywania pracy cudzoziemcowi do ewidencji oświadczeń z urzędem wydającym powyższe zezwolenia. Zmiana sposobu kontaktowania się podmiotów powierzających pracę cudzoziemcom z urzędami za pomocą rozbudowy systemu teleinformatycznego znacząco skróci procedurę udzielania zezwoleń na pracę i pozwoli wyeliminować pojawiające się we wnioskach omyłki.

Pełna cyfryzacja procedury udzielania zezwoleń na pracę cudzoziemca pozwoli na lepsze gospodarowanie zasobami kadrowymi urzędów pracy niż przypadku prowadzenia postępowań dotyczących legalizacji pracy cudzoziemców w sposób tradycyjny. Jedynie niewielka liczba urzędników zostanie skierowana do pomocy pracodawcom będącym osobami wykluczonymi cyfrowo w składaniu wniosków o wydanie zezwolenia na pracę drogą elektroniczną.

Rozbudowa funkcjonalności systemu teleinformatycznego będzie dużym wsparciem pracowników urzędów pracy, ułatwiając im badanie porównywalności oferowanego cudzoziemcowi wynagrodzenia za pracę do wynagrodzeń na lokalnym rynku pracy.

Instytucje dokonujące kontroli legalności pracy i pobytu cudzoziemców (takie jak Państwowa Inspekcja Pracy i Straż Graniczna) dzięki szynom komunikacyjnym otrzymają ułatwiony dostęp do baz danych dotyczących podmiotów powierzających wykonywanie pracy cudzoziemcom, co przyspieszy wykonywanie kontroli legalności pracy i pobytu cudzoziemców i zniechęci pracodawców do nielegalnego powierzania pracy cudzoziemcom. Rozbudowa dostępnych w nowym systemie teleinformatycznym baz danych ułatwi podmiotom prowadzącym postępowania w sprawie legalizacji pracy cudzoziemców badanie wskazanych w ustawie przesłanek odmowy wydania zezwolenia na pracę cudzoziemca – w szczególności dzięki możliwości sprawdzenia uprzedniej karalności pracodawcy. Stworzenie nowego systemu teleinformatycznego spowoduje znaczne przyspieszenie postępowań w zakresie wydawania zezwoleń na pracę cudzoziemca oraz wpisu oświadczeń do ewidencji. Projekt modernizacji rozwiązań teleinformatycznych jest szerzej opisany w projekcie ustawy o aktywności zawodowej.

Elementy rozwiązania teleinformatycznego wykorzystywane w procedurach związanych z zatrudnianiem cudzoziemców:

1) Portal praca.gov.pl umożliwi kontakt podmiotu powierzającego wykonywanie pracy cudzoziemcowi z organem wydającym zezwolenie na pracę lub przyjmującym oświadczenie.

2) Wnioski o wydanie zezwolenia na pracę cudzoziemca oraz wpis oświadczenia o powierzeniu wykonywania pracy cudzoziemcowi do ewidencji oświadczeń będą składane w postaci elektronicznej. Urzędnicy będą pomagać wnioskodawcom wykluczonym cyfrowo w składaniu wniosków i oświadczeń.

3) Cudzoziemiec będzie miał wgląd do swojego konta, będzie mógł sprawdzić, czy ma zezwolenie na pracę i czy jest zgłoszony do ubezpieczenia społecznego oraz przekazać informacje dotyczące swojego zatrudnienia.

4) W ramach rozwiązania teleinformatycznego będą funkcjonowały aplikacje służące prowadzeniu postępowania – bazy danych, aplikacje do generowania dokumentów, szyny komunikacyjne do wymiany informacji z innymi systemami dziedzinowymi (Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego, Krajowej Administracji Skarbowej, Krajowego Rejestru Sądowego i Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej, Straży Granicznej, Państwowej Inspekcji Pracy, Krajowego Rejestru Karnego).

5) W ramach rozwiązania teleinformatycznego stworzona zostanie baza wynagrodzeń oparta na ofertach pracy zgromadzonych w Centralnej Bazie Ofert Pracy (CBOP), która pozwoli na wiarygodną ocenę, czy wynagrodzenie proponowane cudzoziemcowi jest porównywalne do wynagrodzeń oferowanych na lokalnym rynku pracy. W tworzonym systemie teleinformatycznym, w  celu oceny czy oferowane cudzoziemcowi wynagrodzenia za pracę dostosowane jest do wynagrodzeń rynkowych, wykorzystany zostanie algorytm stworzony na podstawie dostępnych informacji. Jednocześnie zaznaczyć trzeba, że narzędzie to będzie miało charakter pomocniczy ze względu na fakt, że przy tego typu analizach dane zgromadzone w CBOP nie są wystarczające. Pracownik urzędu pracy, posiadający także wiedzę dotyczącą wynagrodzeń oferowanych na danym stanowisku pracy na lokalnym rynku pracy, będzie przy wsparciu systemu teleinformatycznego badał porównywalność wynagrodzenia wskazanego we wniosku o wpis oświadczenia o powierzeniu wykonywania pracy cudzoziemcowi do ewidencji oświadczeń.

6) Dostęp do określonych danych zgromadzonych w systemach Państwowej Inspekcji Pracy, Straży Granicznej czy Krajowego Rejestru Karnego pozwoli na stworzenie skutecznego narzędzia wspierającego egzekwowanie zakazu wydawania zezwoleń na pracę cudzoziemca podmiotom ukaranym za nielegalne powierzanie wykonywania pracy cudzoziemcom.

7) Decyzje wydawane w postępowaniach o wydanie zezwoleń na pracę cudzoziemców będą doręczane elektronicznie podmiotom powierzającym wykonywanie pracy cudzoziemcom oraz umieszczane na indywidualnym koncie cudzoziemca.

8) Rozwiązanie teleinformatyczne będzie zapewniać właściwym organom i instytucjom dostęp do bazy danych o wydanych decyzjach w sprawach zezwoleń na pracę cudzoziemca.

9) Za pomocą rozwiązania teleinformatycznego możliwa będzie weryfikacja, czy cudzoziemiec podjął i wykonywał pracę zgodnie z wydanym zezwoleniem na pracę lub oświadczeniem - dzięki gromadzeniu zawiadomień o podjęciu i zakończeniu pracy przez cudzoziemca oraz przetwarzaniu danych pobieranych z centralnego rejestru wizowego, rejestru przekroczeń granicy, systemów teleinformatycznych Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego czy Krajowej Administracji Skarbowej.

Likwidacja testu rynku pracy

Obecnie test rynku pracy jest realizowany tylko dla około 10% cudzoziemców. Większość pracujących w Polsce cudzoziemców to obywatele 6 państw, którzy pracują na podstawie oświadczeń i którzy już teraz są zwolnieni z testu rynku pracy (Armenia, Białoruś, Gruzja, Mołdawia, Rosji i Ukraina). Pozostali cudzoziemcy zwolnieni z testu rynku pracy to osoby wykonujące zawody deficytowe na rynku pracy, np. informatycy. W obecnej sytuacji na rynku pracy, a także w dającej się przewidzieć przyszłości test rynku pracy stanowi zbędne biurokratyczne obciążenie. W przypadku wystąpienia zagrożeń dla rynku pracy od 2018 r. istnieje możliwość wydania limitów określających maksymalną liczbę wydawanych dokumentów legalizujących pracę cudzoziemca.

Doprecyzowanie pozostałych warunków udzielenia zezwolenia na pracę

W celu wzmocnienia pozycji cudzoziemca na rynku pracy, utrzymania standardów na rynku pracy i ochrony przed nadużyciami projektowana ustawa będzie przewidywała stosowanie następujących rozwiązań:

1) Za pomocą systemu teleinformatycznego będzie możliwe automatyczne porównywanie kwoty wynagrodzenia określonej we wniosku o wydanie zezwolenia na pracę lub oświadczeniu z kwotami wynagrodzeń określonymi w ofertach pracy zamieszczonych w CBOP, dotyczących porównywalnej pracy na danym terenie. W przypadku niższej kwoty wynagrodzenia wskazanego we wniosku system będzie informował wnioskodawcę o niespełnieniu warunku udzielenia zezwolenia na pracę. Wnioskodawca będzie mógł wówczas podwyższyć kwotę wynagrodzenia. Jeżeli  automatyczne porównanie wynagrodzeń nie będzie możliwe (np. brak danego zawodu w systemie, zbyt mała liczba danych do porównań) lub jeżeli wnioskodawca przedstawi argumenty uzasadniające przyjęcie innego poziomu odniesienia, wynagrodzenie będzie oceniane przez urzędnika. Pozostawienie kwoty wynagrodzenia na zbyt niskim poziomie będzie obligatoryjną przesłanką odmowy udzielenia zezwolenia na pracę.

2) Przesłanką odmowy wydania zezwolenia na pracę cudzoziemca będą zaległości pracodawcy w opłacaniu składek na ubezpieczenie społeczne za okres przekraczający 2 miesiące.

3)  Przesłankami fakultatywnej odmowy wydania zezwolenia na pracę będą okoliczności, z których z dużym prawdopodobieństwem będzie wynikało, że cudzoziemiec, mimo otrzymania zezwolenia na pracę, nie będzie wykonywał pracy na rzecz pracodawcy na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej albo że pracodawca nie będzie dopełniał obowiązków związanych z powierzeniem pracy cudzoziemcowi lub innym osobom lub z prowadzeniem działalności.

4) Przepisy przewidujące odmowę wydania zezwolenia na pracę ze względu na ukaranie pracodawcy lub osoby go reprezentującej będą sformułowane w sposób łatwiejszy do stosowania niż obecnie.

5) Ustawa będzie przewidywała ułatwienia dotyczące zatrudnienia cudzoziemców na podstawie umów o pracę (np. wnioski o wydanie zezwolenia na pracę oraz oświadczenia będą załatwiane w pierwszej kolejności).

6) Zezwolenie na pracę będzie można wydać, jeżeli wymiar czasu pracy będzie nie mniejszy niż ¼ pełnego wymiaru czasu pracy w miesiącu. Celem takiego rozwiązania jest ograniczenie nadużyć polegających na deklarowaniu zaniżonego czasu pracy w celu bezprawnego zaniżenia kosztów pracy.

7) W projekcie ustawy zostaną określone warunki, pod jakimi pracodawca będzie mógł powierzyć cudzoziemcowi pracę w innym wymiarze czasu niż określony w zezwoleniu na pracę. Uwzględnią one rozwiązania przewidziane obowiązującymi przepisami dotyczącymi wymiaru czasu pracy oraz potrzebę ochrony praw i interesów cudzoziemca.

8) W celu zmniejszenia ryzyka nadużywania i obchodzenia przepisów o pracy tymczasowej i agencjach zatrudnienia, w szczególności w zakresie wykorzystywania tzw. outsourcingu pracowniczego, przewiduje się odmowę wydania zezwolenia na pracę, gdy cudzoziemiec na podstawie umowy z pracodawcą wykonywałby pracę na rzecz i pod kierownictwem osoby trzeciej, a nie miałby statusu pracownika tymczasowego zatrudnionego przez agencję pracy tymczasowej, świadczącej swoje usługi na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej zgodnie z obwiązującymi przepisami. Osoba trzecia to pracodawca użytkownik w rozumieniu przepisów o zatrudnianiu pracowników tymczasowych, jak również podmiot korzystający z pracy pracownika udostępnionego przez jego pracodawcę w ramach działalności tego pracodawcy przyporządkowanej w Polskiej Klasyfikacji Działalności klasie 78.30.Z – Pozostała działalność związana z udostępnianiem pracowników.

Usprawnienie procedur w przypadku kontynuacji pracy cudzoziemca

Projektowana ustawa nie będzie przewidywała instytucji przedłużenia zezwolenia na pracę, będzie natomiast przewidywała usprawnienie procedury wydania nowego zezwolenia na pracę, jeżeli cudzoziemiec wykonywał pracę zgodnie z poprzednio wydanym zezwoleniem na pracę. System teleinformatyczny pozwoli na sprawdzanie, czy w związku z pracą cudzoziemca odprowadzane były składki na ubezpieczenie społeczne, zaliczki na podatek dochodowy. Jeśli tak było, na indywidualnych kontach pracodawcy i pracownika na miesiąc przed upływem terminu ważności zezwolenia na pracę wyświetli się komunikat o możliwości złożenia wniosku o nowe zezwolenie na pracę. W razie złożenia wniosku o kolejne zezwolenie na pracę będzie ono wydawane niemal automatycznie.

Doprecyzowanie przepisów proceduralnych dotyczących oświadczeń o powierzeniu wykonywania pracy cudzoziemcowi

W obecnie obowiązujących przepisach brak jest regulacji dotyczących przypadków, w których oświadczenie jest złożone do niewłaściwego miejscowo urzędu, zawiera omyłki pisarskie lub gdy powiatowy urząd pracy błędnie wpisał oświadczenie do ewidencji. Brakuje też przepisów przewidujących usunięcie niewykorzystywanych oświadczeń z obrotu prawnego. Kwestie te zostaną uregulowane w projektowanej ustawie.

Zmiany w przepisach określających sposób wymiaru kary

 Projekt ustawy o zatrudnianiu cudzoziemców wprowadzi zasadę, że wymiar kary grzywny za wykroczenie nielegalnego powierzania pracy cudzoziemcom powinien być proporcjonalny do liczby cudzoziemców, którym powierzono pracę nielegalnie.

Zgodnie z uzyskaną w toku prowadzonych postępowań w zakresie legalizacji pracy cudzoziemców wiedzą kary grzywny nakładane przez sądy za wykroczenia przeciwko przepisom ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy  wskazane w art. 120 powyższej ustawy wymierzane były w dolnych granicach zagrożenia karą grzywny nawet w przypadkach, gdy podmiot powierzający wykonywanie pracy cudzoziemcowi powierzał nielegalnie wykonywanie pracy dużej grupie cudzoziemców przez długi okres czasu. Nielegalne powierzanie pracy dużej grupie cudzoziemców przez długi okres czasu odznacza się znacznie wyższą społeczną szkodliwością niż incydentalne nielegalne powierzenie wykonywania pracy jednemu cudzoziemcowi przez krótki okres czasu. Przewiduje się, że nowe rozwiązanie wpłynie na zwiększenie dolegliwości kary dla podmiotów, które powierzają nielegalnie pracę wielu cudzoziemcom, i poprzez dotkliwe sankcje zniechęci kolejne podmioty do nielegalnego powierzania pracy cudzoziemcom.

Automatyczne sprawdzanie, czy podmiot nie był ukarany

Stworzone zostanie skuteczne narzędzie wspierające egzekwowanie zakazu wydawania zezwoleń na pracę cudzoziemca podmiotom ukaranym za nielegalne powierzanie wykonywania pracy cudzoziemcom; System teleinformatyczny MRiPS będzie mógł (także w sposób zautomatyzowany) sprawdzać dane będące w posiadaniu organów kontrolnych  i Krajowego Rejestru Karnego.

Termin wejścia w życie ustawy o zatrudnianiu cudzoziemców

Omawiany projekt zakłada, że ustawa o zatrudnianiu cudzoziemców wejdzie w życie jeszczwe w 2022 roku - po upływie 7 dni od dnia jej ogłoszenia z wyjątkiem niektórych przepisów dotyczących systemów teleinformatycznych (które mają wejść w życie po upływie 6 miesięcy od dnia ogłoszenia). Ten termin wejścia w życie ustawy wynika z wymogu zrealizowania do końca 2022 r. kamieni  milowych  określonych w Krajowym Planie Odbudowy jako komponent A 4.1. Efektywne instytucje na rzecz rynku pracy, które ustawa ma zrealizować.

Późniejszy termin wejścia w życie niektórych przepisów dot. systemów informatycznych jest konieczny, aby umożliwić dostosowanie systemów teleinformatycznych wykorzystywanych w sprawach dot. zatrudniania cudzoziemców.

Źródło: Projekt (z 12 września 2022 r.) ustawy o zatrudnianiu cudzoziemców.

oprac. Paweł Huczko