Jak uchylić mandat karny nałożony przez inspekcję pracy

Niekiedy po przeprowadzeniu kontroli inspektor pracy nakłada na osoby nieprzestrzegające przepisów prawa pracy mandat karny. W 2009 r. inspektorzy pracy nałożyli na sprawców wykroczeń w sumie ponad 20 tys. mandatów, a średnia wysokość mandatu wynosiła 1236 zł.

Mandat karny jest stosowany w sytuacjach, kiedy popełnienie wykroczenia jest bezsporne i można poprzestać na wymierzeniu grzywny w niższej wysokości. Grzywny orzekane w 2009 r. przez sądy były średnio o ponad 700 zł wyższe od grzywien nakładanych w drodze mandatu. Jednak zdarza się, że osoba, której inspektor pracy zarzuca popełnienie wykroczenia nieopatrznie przyjmuje mandat, a z czasem zaczyna mieć wątpliwości, czy rzeczywiście zasłużyła na ukaranie.

Czy inspektor pracy przeprowadzający kontrolę ma prawo zamknąć zakład pracy lub jego część >>

Tryb uchylania mandatu jest określony dla wszystkich nałożonych mandatów – bez względu na to, kto je nakłada, a więc ma również zastosowanie np. do mandatów za wykroczenia drogowe.

Nałożenie mandatu i egzekucja

Inspektor pracy może nałożyć w drodze mandatu grzywnę w wysokości do 2000 zł, a w niektórych przypadkach – nawet do 5000 zł (art. 96 § 1a i 1b Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia, zwanego dalej k.p.s.w.).

Każdy funkcjonariusz publiczny uprawniony do nałożenia grzywny w drodze mandatu karnego, wystawiając go, ma obowiązek:

• określić wysokość kary,
• określić zarzucone wykroczenie,
• pouczyć sprawcę wykroczenia o prawie odmowy przyjęcia mandatu i o skutkach prawnych tej odmowy.

Nie można nałożyć mandatu, jeśli osoba, na którą ma być nałożony, odmówi jego przyjęcia. W takim wypadku inspekcja pracy występuje do sądu z wnioskiem o ukaranie. Jeżeli ukarany przyjmie mandat, to staje się on prawomocny i podlega egzekucji w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji. Grzywna nakładana mandatem przez inspektora pracy stanowi dochód budżetu państwa. Te proste zasady decydują o tym, że dla organów państwa korzystniejsze jest nakładanie grzywny w formie mandatu niż wdrażanie kosztownego i czasochłonnego postępowania przed sądem.

---

Przesłanki uchylenia mandatu

Prawomocny mandat karny podlega uchyleniu, jeżeli grzywnę nałożono za czyn niebędący czynem zabronionym jako wykroczenie (art. 101 § 1 k.p.s.w.). Uchylenie następuje na wniosek ukaranego złożony w terminie 7 dni od daty uprawomocnienia się mandatu. Osoba, która przyjęła mandat, po czym doszła do przekonania, że nie powinna być ukarana, może doprowadzić do jego uchylenia.

Odpowiedzialność pracodawcy za naruszenie praw pracowniczych >>

Aby uchylić mandat, muszą być spełnione łącznie 2 przesłanki:

• czyn, za który nałożono mandat, nie był wykroczeniem,
• ukarany złożył do sądu wniosek o uchylenie mandatu w terminie 7 dni od dnia uiszczenia grzywny (mandat gotówkowy) lub od dnia przyjęcia mandatu (mandat kredytowany).

WAŻNE!

Nie można skutecznie domagać się uchylenia mandatu tylko z tego powodu, że nałożona grzywna jest za wysoka.

Czyn nie jest wykroczeniem wtedy, gdy zachowanie sprawcy nie wyczerpuje znamion określonych w przepisie będącym podstawą nałożenia mandatu lub gdy wprawdzie wyczerpuje te znamiona, ale nie jest dokonany przez osobę, na którą nałożono mandat.

Przykłady

Damian K. – członek zakładowej organizacji związkowej – został zwolniony z pracy na podstawie art. 52 § 1 pkt 1 k.p. po tym, jak stawił się do pracy nietrzeźwy. Reprezentujący pracodawcę Kamil N. nie uzyskał zgody organizacji związkowej reprezentującej Damiana K. na rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia, a mimo to takie oświadczenie złożył. W czasie kontroli Kamil N. przyjął mandat od inspektora pracy za rażące naruszenie przepisów o rozwiązywaniu umowy o pracę (art. 281 pkt 3 k.p.). Jednak po 3 dniach wniósł do sądu wniosek o uchylenie mandatu, wskazując, że Damianowi K. należało się dyscyplinarne zwolnienie. Sąd uchylił mandat, gdyż stwierdził, że naruszenie przepisów prawa pracy nie było rażące; merytoryczne podstawy rozwiązania stosunku pracy istniały, a naruszono jedynie normy proceduralne (wyrok SN z 6 lutego 2003 r., III KKN 513/00).

***

W lipcu i sierpniu 2010 r. Jacek K. nie płacił całości wynagrodzeń swoim pracownikom, ponieważ kontrahent, dla którego wykonywał prace budowlane, niespodziewanie zbankrutował i nie zapłacił za roboty wykonane w okresie od maja do sierpnia 2010 r. przez firmę Jacka K. Jacek K. znalazł się w bardzo złej sytuacji finansowej i aby nie zbankrutować, sprzedał m.in. kilka maszyn, wypłacił część wynagrodzeń pracownikom oraz zawarł umowę na roboty remontowe w szpitalu. We wrześniu Jacek K. spłacił zaległości wobec pracowników. Jednak w czasie kontroli inspektor pracy stwierdził, że Jacek K., nie płacąc w terminie pełnych wynagrodzeń pracownikom, popełnił wykroczenie z art. 282 § 1 pkt 1 k.p. Jacek K. przyjął mandat w wysokości 1200 zł, jednak z czasem uznał, że skoro nie miał pieniędzy na zapłatę wynagrodzeń, bo jego kontrahent nie zapłacił za wykonane usługi, to nie powinien płacić mandatu. Złożył więc wniosek o jego uchylenie. Sąd ustalił, że choć Jacek K. rzeczywiście nie wypłacił w terminie pełnego wynagrodzenia swoim pracownikom, to jednak nie można postawić mu zarzutu nagannego postępowania. Przeciwnie, robił wszystko, co mógł, aby zaspokoić roszczenia pracowników i dlatego nie popełnił wykroczenia (wyrok SN z 23 września 2009 r., IV KK 66/09).

---

Postępowanie przed sądem

Sądem właściwym do rozpoznania sprawy o uchylenie prawomocnego mandatu karnego jest sąd, na którego obszarze działania została nałożona grzywna. Żaden inny organ nie może mandatu anulować lub cofnąć.

W przedmiocie uchylenia mandatu karnego sąd orzeka na posiedzeniu. Przed wydaniem postanowienia sąd może zarządzić stosowne czynności w celu sprawdzenia podstaw do uchylenia mandatu karnego, w szczególności przeprowadzić dowody z dokumentów lub zeznań świadków. W posiedzeniu ma prawo uczestniczyć ukarany oraz inspektor pracy.

Co grozi pracodawcy za niewykonanie poleceń inspektora pracy >>

Jeżeli sąd uzna racje ukaranego, to wydaje odpowiednie postanowienie o uchyleniu mandatu karnego, nakazując jednocześnie zwrot uiszczonej kwoty tej inspekcji, na której rachunek wpłacono grzywnę. Zwrotowi podlega kwota nominalna – bez odsetek. W przypadku gdy sąd uzna, że czyn był wykroczeniem – wyda postanowienie o odmowie uchylenia mandatu. Na żadne z tych postanowień nie przysługuje zażalenie, a postępowanie w sprawie o uchylenie mandatu nie podlega wznowieniu (uchwała SN z 30 września 2003 r., I KZP 25/03).

Podstawa prawna:

• art. 281–282 Kodeksu pracy,
• art. 96–101 Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia.

Orzecznictwo:

• wyrok SN z 6 lutego 2003 r. (III KKN 513/00, OSNKW 2003/5–6/50),
• wyrok SN z 23 września 2009 r. (IV KK 66/09, niepubl.),
• uchwała SN z 30 września 2003 r. (I KZP 25/03, OSNKW 2003/9–10/81).