Dodatek motywacyjny i dodatek za wysługę lat - należą się. Zapadł korzystny wyrok przed SN dla nauczycieli

• Czego dotyczyła konkretnie sprawa sporu w zakresie dodatków do wynagrodzenia nauczyciela?
• Pytanie prawne w sprawie dodatków do wynagrodzenia nauczycieli
• Dodatek motywacyjny i dodatek za wysługę lat - należą się. Zapadł korzystny wyrok przed SN dla nauczycieli. Uchwała Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Sądu Najwyższego z 18 marca 2025 r., sygn. III PZP 5/24
• Jak SN zinterpretował poszczególne pojęcia: "wynagrodzenie" i "wynagrodzenie zasadnicze"?
• Dodatek do wynagrodzenia a zawieszenie
• Najważniejsze fragmenty z uzasadnienia do uchwały Sądu Najwyższego — Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, III PZP 5/24, z dnia 18 marca 2025 r.

Czego dotyczyła konkretnie sprawa sporu w zakresie dodatków do wynagrodzenia nauczyciela?

Stan faktyczny sprawy przedstawiał się następująco. Sprawa została przekazana przez Sąd Okręgowy w Opolu na podstawie art. 390 §1 k.p.c. i dotyczyła nauczyciela zawieszonego w pełnieniu obowiązków od 1 maja 2020 r. Postępowanie dyscyplinarne zakończyło się prawomocnym uniewinnieniem, a powód domagał się wypłaty składników wynagrodzenia, które nie były mu wypłacane w okresie zawieszenia. Przedmiot roszczenia obejmował więc dodatek za wysługę lat i dodatek motywacyjny.

Pytanie prawne w sprawie dodatków do wynagrodzenia nauczycieli

Sąd Najwyższy badał: czy na podstawie art. 85u ust. 2 i ust. 4 Karty Nauczyciela nauczycielowi zawieszonemu w obowiązkach, w związku z trwającym postępowaniem dyscyplinarnym w przypadku wydania wobec niego prawomocnego orzeczenia uniewinniającego , wypłaca się dodatki, do których nauczyciel nabył prawo jeszcze przed okresem zawieszenia i stanowiły one element składowy jego wynagrodzenia?

Dodatek motywacyjny i dodatek za wysługę lat - należą się. Zapadł korzystny wyrok przed SN dla nauczycieli. Uchwała Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Sądu Najwyższego z 18 marca 2025 r., sygn. III PZP 5/24

Nauczycielowi zawieszonemu w obowiązkach, w związku z trwającym postępowaniem dyscyplinarnym, w przypadku wydania wobec niego prawomocnego orzeczenia uniewinniającego, wypłaca się dodatek motywacyjny i dodatek za wysługę lat, do których nauczyciel nabył prawo jeszcze przed okresem zawieszenia i stanowiły one element składowy jego wynagrodzenia - na podstawie art. 85 u ust. 2 i ust. 4 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela ( t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 986 ze zm.).

Tak więc jak widać - Uchwała Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Sądu Najwyższego z 18 marca 2025 r., sygn. III PZP 5/24, rozstrzyga kluczowe wątpliwości dotyczące prawa nauczyciela zawieszonego w czynnościach służbowych do wypłaty stałych dodatków po prawomocnym uniewinnieniu w postępowaniu dyscyplinarnym.

Jak SN zinterpretował poszczególne pojęcia: "wynagrodzenie" i "wynagrodzenie zasadnicze"?

Sąd Najwyższy podkreślił rozróżnienie między pojęciem szerokim "wynagrodzenia" (obejmującym składniki stałe i dodatki) a pojęciem węższym "wynagrodzenia zasadniczego" używanym w art. 85u Karty Nauczyciela. Na tej podstawie SN uznał, że zwrot zatrzymanych kwot po uniewinnieniu powinien obejmować wszystkie składniki zatrzymanego wynagrodzenia, nie tylko wynagrodzenie zasadnicze sip.legalis.pl.

Dodatek do wynagrodzenia a zawieszenie

Zawieszenie, tak jak w niniejszej sprawie, jest środkiem o charakterze ochronnym i w zasadzie też prewencyjnym. Można powiedzieć jego skutkiem może być jednak także obniżenie uposażenia - na skutek kary. Jednak po orzeczeniu uniewinniającym celowość takiego działania przestaje istnieć, wobec czego trwałe pozbawienie części praw majątkowych osoby oczyszczonej z zarzutów narusza zasadę proporcjonalności i ochronę zaufania obywatela do państwa, które legitymuje regulacje prawa pracy i pragmatyk służbowych - tak więc ostatecznie świadczenie pieniężne, w tym dodatki - należą się.

SN odwołał się do rozwiązań przyjętych w innych pragmatykach (np. prawo o ustroju sądów powszechnych, prawo o szkolnictwie wyższym, regulacje służb mundurowych), gdzie po umorzeniu lub uniewinnieniu przewiduje się wyrównanie wszystkich uprzednio obniżonych składników wynagrodzenia. W konsekwencji, takie orzeczenie jak w niniejszej sprawie, w stosunku do innych nauczycieli daje realne podstawy dochodzenia wyrównania utraconych przez okres zawieszenia składników wynagrodzenia stałego, jeżeli te składniki były nabyte przed zawieszeniem i stanowiły element wynagrodzenia. Nauczyciele uniewinnieni mogą więc występować o zwrot zatrzymanych dodatków na podstawie art. 85u ust. 4 Karty Nauczyciela oraz orzeczeń SN.

Najważniejsze fragmenty z uzasadnienia do uchwały Sądu Najwyższego — Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, III PZP 5/24, z dnia 18 marca 2025 r.

Najważniejsze fragmenty z uzasadnienia do uchwały Sądu Najwyższego — Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, III PZP 5/24, z dnia 18 marca 2025 r. są takie:

• „Z kolei w wyroku z 21 lipca 1999 r., I PKN 162/99, OSNAPiUS 2000 nr 19, poz. 718 Sąd Najwyższy przyjął, że: „Jeżeli w dacie wygaśnięcia stosunku pracy nauczyciela istniało prawomocne orzeczenie komisji dyscyplinarnej o wydaleniu z zawodu, to art. 84 ust. 5 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela (t.j. Dz.U. z 1997 r. Nr 56, poz. 357 ze zm.) pozwala na zwrot zatrzymanej części wynagrodzenia tylko za okres zawieszenia w pełnieniu obowiązków i do daty wygaśnięcia stosunku pracy. W świetle tego przepisu brak jest podstaw do zasądzenia wynagrodzenia za okres po tej dacie, choćby następnie w wyniku rewizji nadzwyczajnej postępowanie dyscyplinarne zostało umorzone albo obwiniony został uniewinniony.” Z orzecznictwa Sądu Najwyższego można zatem wyprowadzić wstępny wniosek, że stałe i pewne dodatki do wynagrodzenia przewidziane w art. 30 ust. 1 Karty Nauczyciela, których pobieranie nie jest uzależnione od faktycznego wykonywania konkretnej pracy (zadań) przez nauczyciela lecz od innych czynników związanych z zatrudnieniem na podstawie umowy o pracę (np. staż pracy), do których nauczyciel nabył prawo przed okresem zawieszenia, powinny zostać wypłacone po przywróceniu nauczyciela do pracy na skutek prawomocnego uniewinniającego orzeczenia zapadłego w postępowaniu dyscyplinarnym. W orzecznictwie sądów powszechnych, dotyczącym analizowanego problemu obserwuje się brak jednolitości co do wypłaty dodatków do umowy o pracę przewidzianych w art. 30 ust. 1 Karty Nauczyciela. Sąd Rejonowy w Toruniu w wyroku z 14 grudnia 2021 r., IV P 296/21, LEX nr 3339000, wskazał, że analiza przepisów prowadzi do stwierdzenia, że „w czasie zawieszenia w czynnościach nauczyciela z uwagi na toczące się przeciwko niemu postępowanie dyscyplinarne (niezależnie czy w następstwie dalszych ustaleń nauczyciel dopuścił się zarzucanego czynu, czy też został uniewinniony) nie przysługuje mu w ogóle prawo do dodatków i wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe. Z kolei Sąd Okręgowy w Suwałkach w wyroku z 15 maja 2014 r., III Pa 22/14, (LEX nr 1886531) rozpoznając apelację od wyroku Sądu Rejonowego, odwołał się do wyroku Sądu Najwyższego z 18 kwietnia 2011 r., III PK 62/10 i oddalił roszczenie powódki dotyczące wynagrodzenia za pracę w godzinach ponadwymiarowych, natomiast uwzględnił roszczenie o dodatek motywacyjny za okres zawieszenia.Zwrócić uwagę można również na sprawę rozstrzygniętą wyrokiem Sądu Okręgowego w Elblągu z 12 kwietnia 2017 r., IV Pa 13/17 (LEX nr 2433543).”
• „Pogląd opowiadający się za brakiem podstaw do zwrotu niewypłaconych dodatków wyraził Artur Olszewski, który stwierdził, że: „Analiza przepisów wyżej wskazanych daje podstawy do przyjęcia, że w czasie zawieszenia w czynnościach nauczyciela z uwagi na toczące się przeciwko niemu postępowanie dyscyplinarne (niezależnie od tego, czy w następstwie dalszych ustaleń nauczyciel dopuścił się zarzucanego czynu, czy też został uniewinniony) nie przysługuje mu w ogóle prawo do dodatków i wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe. Katalog dodatków określony został w art. 30 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela i znajduje się w nim m.in. dodatek za wysługę lat. Ustalenie, że w czasie zawieszenia nauczyciela w obowiązkach nie ma on w ogóle prawa do dodatku za wysługę lat, a jedynie do wynagrodzenia zasadniczego ewentualnie w obniżonej wysokości, wynika z brzmienia przepisów art. 85u ust. 2 Karty Nauczyciela, w którym ustawodawca wskazuje na „nieprzysługiwanie dodatków oraz wynagrodzenia za godziny nadliczbowe”. W konkluzji autor ten stwierdził, iż: „Regulacja ust. 4 komentowanego przepisu odnosi się wyłącznie do obowiązku zwrotu na rzecz nauczyciela niewypłaconej mu części wynagrodzenia zasadniczego, nie dotyczy to więc tych elementów wynagrodzenia, które mu w okresie zawieszenia nie przysługują z mocy art. 85u ust. 2.” (zob. A. Olszewski w: K. Gawroński (red.), Karta Nauczyciela. Komentarz, WKP 2023, art. 85u, nb. 4 i 5).”
• "W uzupełnieniu rozważań trzeba dodać, że w judykatach Sądu Najwyższego przyjmuje się, że czynnikiem decydującym o wysokości obniżenia wynagrodzenia jest stopień szkodliwości zarzucanych czynów i zawinienia sprawcy (zob. Uchwała Sądu Najwyższego z 26 października 2004 r., SNO 81/03, LEX nr 569086) lub „ciężar gatunkowy przypisywanego przewinienia dyscyplinarnego” (zob. Uchwała Sądu Najwyższego z 11 lutego 2013 r., SNO 59/12, LEX nr 1418818). Wskazuje się także na rolę postawy osoby sprawcy (zob. Uchwały Sądu Najwyższego z: 15 września 2006 r., SNO 48/06, LEX nr 470263 i z 25 czerwca 2012 r., SNO 21/12, LEX nr 1231614). W orzecznictwie podkreśla się także, że obniżenie wynagrodzenia „ma za zadanie wzmocnienie funkcji zabezpieczającej i wychowawczej nakłaniającej do refleksji nad swoim zachowaniem” (zob. Postanowienie Sądu Najwyższego z 10 kwietnia 2024 r., II ZO 97/23, LEX nr 3703648, w odniesieniu do zawodu prokuratora). Ma ono zatem charakter represyjny, a nie można zapominać o tym, że np. obniżenie wynagrodzenia na gruncie Prawa o ustroju sądów powszechnych jest karą (por. np. wyrok Sądu Najwyższego z 15 listopada 2022 r., II ZOW 1/22, LEX nr 3477938). Zaprezentowane ujęcie wskazuje, że argumenty te odpadają w przypadku orzeczenia uniewinniającego gdy obwiniony zostaje oczyszczony z zarzucanych mu czynów w takim przypadku zasadna będzie wypłata wynagrodzenia. Dodatkowo podkreślenia wymaga, że w orzecznictwie Sądu Najwyższego wyrażone zostało stanowisko opowiadające się przeciwko restrykcyjnej wykładni art. 80 KP Zgodnie z tym poglądem wyjątek od art. 80 KP, taki jak art. 81 KP może być interpretowany w sposób ekstensywny, także z użyciem analogii.(zob. Uchwała Sądu Najwyższego z 14 stycznia 2010 r., III PZP 4/09, OSNP 2010 nr 17-18, poz. 205). Zastosowanie wykładni gramatycznej prowadzi do wniosku, że w art. 85u ust. 1 Karty Nauczyciela ustawodawca wskazuje na „zmniejszenie” wynagrodzenia zasadniczego nauczyciela w okresie jego zawieszenia w obowiązkach, a nie na „zatrzymanie” części wynagrodzenia. Zmniejszenie wynagrodzenia jest modyfikacją jego wysokości i ma charakter trwały, tak jak nieprzysługiwanie dodatków w okresie zawieszenia w pełnieniu obowiązków w rozumieniu art. 85u ust. 2 Karty Nauczyciela. Dlatego wskazanie w art. 85u ust. 4 ustawy, że nauczycielowi należy zwrócić zatrzymane kwoty wynagrodzenia, a nie jedynie wynagrodzenia zasadniczego, wskazuje, że kwoty zatrzymane to zarówno kwota wynagrodzenia zasadniczego, o które zostało one zmniejszone, jak i przysługujące nauczycielowi dodatki. Ponadto ustawodawca używa zarówno w art. 30 Karty Nauczyciela, jak i w ustępie 1 art. 85u Karty Nauczyciela pojęcia „wynagrodzenie zasadnicze”. Należy zauważyć, że pojęcia takiego użyłby on również w ustępie 4 art. 85u Karty Nauczyciela, gdyby chciał ograniczyć zwrot wynagrodzenia do zwrotu zatrzymanego wynagrodzenia zasadniczego.”
• „Przede wszystkim należy podkreślić, że zawieszenie nauczyciela w obowiązkach i obniżenie mu wynagrodzenia mają charakter środków zapobiegawczych, a samo obniżenie wynagrodzenia ma działać represyjnie i wychowawczo. Z chwilą wydania orzeczenia m.in. o uniewinnieniu czynniki te ustają i nie ma jakiegokolwiek uzasadnienia, aby utrzymywany był ubytek w majątku nauczyciela, płynący z braku wypłaty dodatków. Uniewinnienie nauczyciela świadczy o tym, iż nie popełnił on deliktu dyscyplinarnego, a jak wskazuje doświadczenie życiowe nie można wykluczyć, że nawet pomówienie przez kilka osób może prowadzić do zawieszenia nauczyciela i obniżenia mu wynagrodzenia. Mając zatem na uwadze powyższe, Sąd Najwyższy w składzie tu orzekającym zwraca uwagę na gwarancyjny charakter przyznawania przez przepisy prawa pracy prawa do wynagrodzenia za czas niewykonywania pracy, dotyczący co do zasady stałych i pewnych składników wynagrodzenia za pracę, które pracownik uzyskuje gdy pracuje-faktycznie wykonuje pracę.”
• „Stały pewny charakter składników wynagrodzenia mają dodatki motywacyjny i za wysługę lat stanowiące składowe wynagrodzenia nauczyciela na podstawie art. 30 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela. W tym znaczeniu należy zwrócić uwagę na cel i funkcję tych dodatków przewidzianych w ustawie. Prawo do wymienionych dodatków jest związane z zatrudnieniem pracownika na stanowisku nauczyciela i nie jest ściśle powiązane z faktycznym wykonywaniem konkretnych zadań w ramach zatrudnienia na stanowisku nauczyciela (w przeciwieństwie do innych dodatków i wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe). Celem dodatku motywacyjnego jest zwiększenie chęci nauczyciela do podnoszenia jakości pracy, dodatek za wysługę lat przysługuje natomiast z tytułu stażu pracy. [...] Z Karty Nauczyciela wynika, że w okresie zawieszenia w pełnieniu obowiązków nie przysługują dodatki oraz wynagrodzenie za godziny ponadwymiarowe (art. 85 ust. 2 Karty Nauczyciela), w momencie jednak zaistnienia przesłanki z art. 85 ust. 4 Karty Nauczyciela należy te dodatki wypłacić. O ile bowiem należy zgodzić się ze stanowiskiem wyrażonym w orzecznictwie Sądu Najwyższego, że obywatel, w tym nauczyciel, zobligowany jest do znoszenia prawidłowo prowadzonego postępowania dyscyplinarnego i prawidłowe prowadzenie postępowania jest działaniem legalnym (zob. wyrok Sądu Najwyższego z 23 maja 2019 r., III PK 72/18, LEX nr 2675062 i wyrok Sądu Najwyższego z 21 października 2003 r., I PK 414/02, OSNP 2004 nr 20, poz. 344), o tyle nie jest uzasadnione trwałe pozbawienie osoby uniewinnionej części należnych jej praw majątkowych. Dlatego zasadne jest wypłacenie zarówno dodatku motywacyjnego, jak i dodatku za wysługę lat po wydaniu orzeczenia uniewinniającego. Zatem na podstawie art. 85u ust. 2 i ust. 4 Karty Nauczyciela nauczycielowi zawieszonemu w obowiązkach, w związku z trwającym postępowaniem dyscyplinarnym, w przypadku wydania wobec niego prawomocnego orzeczenia uniewinniającego, wypłaca się dodatek motywacyjny i dodatek za wysługę lat, do których nauczyciel nabył prawo jeszcze przed okresem zawieszenia i stanowiły one element składowy jego wynagrodzenia.”