Dodatek motywacyjny i dodatek za wysługę lat - należą się. Zapadł korzystny wyrok przed SN dla nauczycieli

• Dodatek motywacyjny i dodatek za wysługę lat
• Czego dotyczyła konkretnie sprawa sporu w zakresie dodatków do wynagrodzenia nauczyciela?
• Pytanie prawne w sprawie dodatków do wynagrodzenia nauczycieli
• Dodatek motywacyjny dla nauczycieli
• Dodatek motywacyjny
• Dodatek motywacyjny i dodatek za wysługę lat - należą się. Zapadł korzystny wyrok przed SN dla nauczycieli. Uchwała Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Sądu Najwyższego z 18 marca 2025 r., sygn. III PZP 5/24
• Jak SN zinterpretował poszczególne pojęcia: "wynagrodzenie" i "wynagrodzenie zasadnicze"?
• Dodatek do wynagrodzenia a zawieszenie
• Najważniejsze fragmenty z uzasadnienia do uchwały Sądu Najwyższego — Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, III PZP 5/24, z dnia 18 marca 2025 r.

Dodatek motywacyjny i dodatek za wysługę lat

Dodatki, takie jak dodatek motywacyjny i dodatek za wysługę lat, to ważne świadczenia, na które wielu nauczycieli czeka, ponieważ znacznie podwyższają one wynagrodzenie. Na tle tych świadczeń powstał jednak pewien spór sądowy.

Czego dotyczyła konkretnie sprawa sporu w zakresie dodatków do wynagrodzenia nauczyciela?

Stan faktyczny sprawy przedstawiał się następująco. Sprawa została przekazana przez Sąd Okręgowy w Opolu na podstawie art. 390 §1 k.p.c. i dotyczyła nauczyciela zawieszonego w pełnieniu obowiązków od 1 maja 2020 r. Postępowanie dyscyplinarne zakończyło się prawomocnym uniewinnieniem, a powód domagał się wypłaty składników wynagrodzenia, które nie były mu wypłacane w okresie zawieszenia. Przedmiot roszczenia obejmował więc dodatek za wysługę lat i dodatek motywacyjny.

Pytanie prawne w sprawie dodatków do wynagrodzenia nauczycieli

Sąd Najwyższy badał: czy na podstawie art. 85u ust. 2 i ust. 4 Karty Nauczyciela nauczycielowi zawieszonemu w obowiązkach, w związku z trwającym postępowaniem dyscyplinarnym w przypadku wydania wobec niego prawomocnego orzeczenia uniewinniającego , wypłaca się dodatki, do których nauczyciel nabył prawo jeszcze przed okresem zawieszenia i stanowiły one element składowy jego wynagrodzenia?

Dodatek motywacyjny dla nauczycieli

Przepis art. 33 Karty Nauczyciela określa, że nauczycielom przysługuje dodatek za wysługę lat, w wysokości 1% wynagrodzenia zasadniczego za każdy rok pracy, wypłacany w okresach miesięcznych poczynając od czwartego roku pracy, z tym że dodatek ten nie może przekroczyć 20% wynagrodzenia zasadniczego. Minister właściwy do spraw oświaty i wychowania, w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw pracy, określa, w drodze rozporządzenia, szczególne przypadki zaliczania okresów zatrudnienia oraz innych okresów uprawniających do dodatku za wysługę lat.

Dodatek motywacyjny

Rada gminy wypełniając upoważnienie ustawowe do unormowania kwestii dodatku motywacyjnego ma za zadanie uszczegółowić ogólne warunki określone w rozporządzeniu, które dotyczą zagadnień związanych z procesem dydaktycznym, edukacją oraz kwestiami wychowawczo-opiekuńczymi. Tym samym wszelkie warunki określone przez organ prowadzący, które wykraczają poza opisane powyżej ramy należy uznać za podjęte bez podstawy prawnej, a tym samym naruszające prawo w sposób istotny. Jednocześnie w zakresie tych zagadnień dopiero osiągnięcia, zaangażowanie lub szczególnie efektywne wypełnianie zadań, uprawnia do otrzymania dodatku motywacyjnego. Warunkiem przyznania dodatku motywacyjnego nie może być tym samym jedynie poprawne, ale dopiero szczególnie efektywne wypełnianie obowiązków wynikających z przepisów prawa i stosunku pracy. Uzależnienie też przyznania dodatku motywacyjnego od wielkości tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin stoi w sprzeczności z celem jego przyznania oraz godzi w zasadę równości wobec prawa określoną w art. 32 Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej. Organ prowadzący szkołę (rada gminy) nie posiada także upoważnienia do określenia okoliczności w jakich dodatek motywacyjny nie przysługuje (zob. więcej: Rozstrzygnięcie nadzorcze Wojewody Mazowieckiego z dnia 25 marca 2020 r., WNP-O.4131.4.2020).

Dodatek motywacyjny i dodatek za wysługę lat - należą się. Zapadł korzystny wyrok przed SN dla nauczycieli. Uchwała Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Sądu Najwyższego z 18 marca 2025 r., sygn. III PZP 5/24

Nauczycielowi zawieszonemu w obowiązkach, w związku z trwającym postępowaniem dyscyplinarnym, w przypadku wydania wobec niego prawomocnego orzeczenia uniewinniającego, wypłaca się dodatek motywacyjny i dodatek za wysługę lat, do których nauczyciel nabył prawo jeszcze przed okresem zawieszenia i stanowiły one element składowy jego wynagrodzenia - na podstawie art. 85 u ust. 2 i ust. 4 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela ( t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 986 ze zm.).

Tak więc jak widać - Uchwała Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Sądu Najwyższego z 18 marca 2025 r., sygn. III PZP 5/24, rozstrzyga kluczowe wątpliwości dotyczące prawa nauczyciela zawieszonego w czynnościach służbowych do wypłaty stałych dodatków po prawomocnym uniewinnieniu w postępowaniu dyscyplinarnym.

Jak SN zinterpretował poszczególne pojęcia: "wynagrodzenie" i "wynagrodzenie zasadnicze"?

Sąd Najwyższy podkreślił rozróżnienie między pojęciem szerokim "wynagrodzenia" (obejmującym składniki stałe i dodatki) a pojęciem węższym "wynagrodzenia zasadniczego" używanym w art. 85u Karty Nauczyciela. Na tej podstawie SN uznał, że zwrot zatrzymanych kwot po uniewinnieniu powinien obejmować wszystkie składniki zatrzymanego wynagrodzenia, nie tylko wynagrodzenie zasadnicze sip.legalis.pl.

Dodatek do wynagrodzenia a zawieszenie

Zawieszenie, tak jak w niniejszej sprawie, jest środkiem o charakterze ochronnym i w zasadzie też prewencyjnym. Można powiedzieć jego skutkiem może być jednak także obniżenie uposażenia - na skutek kary. Jednak po orzeczeniu uniewinniającym celowość takiego działania przestaje istnieć, wobec czego trwałe pozbawienie części praw majątkowych osoby oczyszczonej z zarzutów narusza zasadę proporcjonalności i ochronę zaufania obywatela do państwa, które legitymuje regulacje prawa pracy i pragmatyk służbowych - tak więc ostatecznie świadczenie pieniężne, w tym dodatki - należą się.

SN odwołał się do rozwiązań przyjętych w innych pragmatykach (np. prawo o ustroju sądów powszechnych, prawo o szkolnictwie wyższym, regulacje służb mundurowych), gdzie po umorzeniu lub uniewinnieniu przewiduje się wyrównanie wszystkich uprzednio obniżonych składników wynagrodzenia. W konsekwencji, takie orzeczenie jak w niniejszej sprawie, w stosunku do innych nauczycieli daje realne podstawy dochodzenia wyrównania utraconych przez okres zawieszenia składników wynagrodzenia stałego, jeżeli te składniki były nabyte przed zawieszeniem i stanowiły element wynagrodzenia. Nauczyciele uniewinnieni mogą więc występować o zwrot zatrzymanych dodatków na podstawie art. 85u ust. 4 Karty Nauczyciela oraz orzeczeń SN.

Najważniejsze fragmenty z uzasadnienia do uchwały Sądu Najwyższego — Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, III PZP 5/24, z dnia 18 marca 2025 r.

Najważniejsze fragmenty z uzasadnienia do uchwały Sądu Najwyższego — Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, III PZP 5/24, z dnia 18 marca 2025 r. są takie:

• „Z kolei w wyroku z 21 lipca 1999 r., I PKN 162/99, OSNAPiUS 2000 nr 19, poz. 718 Sąd Najwyższy przyjął, że: „Jeżeli w dacie wygaśnięcia stosunku pracy nauczyciela istniało prawomocne orzeczenie komisji dyscyplinarnej o wydaleniu z zawodu, to art. 84 ust. 5 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela (t.j. Dz.U. z 1997 r. Nr 56, poz. 357 ze zm.) pozwala na zwrot zatrzymanej części wynagrodzenia tylko za okres zawieszenia w pełnieniu obowiązków i do daty wygaśnięcia stosunku pracy. W świetle tego przepisu brak jest podstaw do zasądzenia wynagrodzenia za okres po tej dacie, choćby następnie w wyniku rewizji nadzwyczajnej postępowanie dyscyplinarne zostało umorzone albo obwiniony został uniewinniony.” Z orzecznictwa Sądu Najwyższego można zatem wyprowadzić wstępny wniosek, że stałe i pewne dodatki do wynagrodzenia przewidziane w art. 30 ust. 1 Karty Nauczyciela, których pobieranie nie jest uzależnione od faktycznego wykonywania konkretnej pracy (zadań) przez nauczyciela lecz od innych czynników związanych z zatrudnieniem na podstawie umowy o pracę (np. staż pracy), do których nauczyciel nabył prawo przed okresem zawieszenia, powinny zostać wypłacone po przywróceniu nauczyciela do pracy na skutek prawomocnego uniewinniającego orzeczenia zapadłego w postępowaniu dyscyplinarnym. W orzecznictwie sądów powszechnych, dotyczącym analizowanego problemu obserwuje się brak jednolitości co do wypłaty dodatków do umowy o pracę przewidzianych w art. 30 ust. 1 Karty Nauczyciela. Sąd Rejonowy w Toruniu w wyroku z 14 grudnia 2021 r., IV P 296/21, LEX nr 3339000, wskazał, że analiza przepisów prowadzi do stwierdzenia, że „w czasie zawieszenia w czynnościach nauczyciela z uwagi na toczące się przeciwko niemu postępowanie dyscyplinarne (niezależnie czy w następstwie dalszych ustaleń nauczyciel dopuścił się zarzucanego czynu, czy też został uniewinniony) nie przysługuje mu w ogóle prawo do dodatków i wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe. Z kolei Sąd Okręgowy w Suwałkach w wyroku z 15 maja 2014 r., III Pa 22/14, (LEX nr 1886531) rozpoznając apelację od wyroku Sądu Rejonowego, odwołał się do wyroku Sądu Najwyższego z 18 kwietnia 2011 r., III PK 62/10 i oddalił roszczenie powódki dotyczące wynagrodzenia za pracę w godzinach ponadwymiarowych, natomiast uwzględnił roszczenie o dodatek motywacyjny za okres zawieszenia.Zwrócić uwagę można również na sprawę rozstrzygniętą wyrokiem Sądu Okręgowego w Elblągu z 12 kwietnia 2017 r., IV Pa 13/17 (LEX nr 2433543).”
• „Pogląd opowiadający się za brakiem podstaw do zwrotu niewypłaconych dodatków wyraził Artur Olszewski, który stwierdził, że: „Analiza przepisów wyżej wskazanych daje podstawy do przyjęcia, że w czasie zawieszenia w czynnościach nauczyciela z uwagi na toczące się przeciwko niemu postępowanie dyscyplinarne (niezależnie od tego, czy w następstwie dalszych ustaleń nauczyciel dopuścił się zarzucanego czynu, czy też został uniewinniony) nie przysługuje mu w ogóle prawo do dodatków i wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe. Katalog dodatków określony został w art. 30 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela i znajduje się w nim m.in. dodatek za wysługę lat. Ustalenie, że w czasie zawieszenia nauczyciela w obowiązkach nie ma on w ogóle prawa do dodatku za wysługę lat, a jedynie do wynagrodzenia zasadniczego ewentualnie w obniżonej wysokości, wynika z brzmienia przepisów art. 85u ust. 2 Karty Nauczyciela, w którym ustawodawca wskazuje na „nieprzysługiwanie dodatków oraz wynagrodzenia za godziny nadliczbowe”. W konkluzji autor ten stwierdził, iż: „Regulacja ust. 4 komentowanego przepisu odnosi się wyłącznie do obowiązku zwrotu na rzecz nauczyciela niewypłaconej mu części wynagrodzenia zasadniczego, nie dotyczy to więc tych elementów wynagrodzenia, które mu w okresie zawieszenia nie przysługują z mocy art. 85u ust. 2.” (zob. A. Olszewski w: K. Gawroński (red.), Karta Nauczyciela. Komentarz, WKP 2023, art. 85u, nb. 4 i 5).”
• "W uzupełnieniu rozważań trzeba dodać, że w judykatach Sądu Najwyższego przyjmuje się, że czynnikiem decydującym o wysokości obniżenia wynagrodzenia jest stopień szkodliwości zarzucanych czynów i zawinienia sprawcy (zob. Uchwała Sądu Najwyższego z 26 października 2004 r., SNO 81/03, LEX nr 569086) lub „ciężar gatunkowy przypisywanego przewinienia dyscyplinarnego” (zob. Uchwała Sądu Najwyższego z 11 lutego 2013 r., SNO 59/12, LEX nr 1418818). Wskazuje się także na rolę postawy osoby sprawcy (zob. Uchwały Sądu Najwyższego z: 15 września 2006 r., SNO 48/06, LEX nr 470263 i z 25 czerwca 2012 r., SNO 21/12, LEX nr 1231614). W orzecznictwie podkreśla się także, że obniżenie wynagrodzenia „ma za zadanie wzmocnienie funkcji zabezpieczającej i wychowawczej nakłaniającej do refleksji nad swoim zachowaniem” (zob. Postanowienie Sądu Najwyższego z 10 kwietnia 2024 r., II ZO 97/23, LEX nr 3703648, w odniesieniu do zawodu prokuratora). Ma ono zatem charakter represyjny, a nie można zapominać o tym, że np. obniżenie wynagrodzenia na gruncie Prawa o ustroju sądów powszechnych jest karą (por. np. wyrok Sądu Najwyższego z 15 listopada 2022 r., II ZOW 1/22, LEX nr 3477938). Zaprezentowane ujęcie wskazuje, że argumenty te odpadają w przypadku orzeczenia uniewinniającego gdy obwiniony zostaje oczyszczony z zarzucanych mu czynów w takim przypadku zasadna będzie wypłata wynagrodzenia. Dodatkowo podkreślenia wymaga, że w orzecznictwie Sądu Najwyższego wyrażone zostało stanowisko opowiadające się przeciwko restrykcyjnej wykładni art. 80 KP Zgodnie z tym poglądem wyjątek od art. 80 KP, taki jak art. 81 KP może być interpretowany w sposób ekstensywny, także z użyciem analogii.(zob. Uchwała Sądu Najwyższego z 14 stycznia 2010 r., III PZP 4/09, OSNP 2010 nr 17-18, poz. 205). Zastosowanie wykładni gramatycznej prowadzi do wniosku, że w art. 85u ust. 1 Karty Nauczyciela ustawodawca wskazuje na „zmniejszenie” wynagrodzenia zasadniczego nauczyciela w okresie jego zawieszenia w obowiązkach, a nie na „zatrzymanie” części wynagrodzenia. Zmniejszenie wynagrodzenia jest modyfikacją jego wysokości i ma charakter trwały, tak jak nieprzysługiwanie dodatków w okresie zawieszenia w pełnieniu obowiązków w rozumieniu art. 85u ust. 2 Karty Nauczyciela. Dlatego wskazanie w art. 85u ust. 4 ustawy, że nauczycielowi należy zwrócić zatrzymane kwoty wynagrodzenia, a nie jedynie wynagrodzenia zasadniczego, wskazuje, że kwoty zatrzymane to zarówno kwota wynagrodzenia zasadniczego, o które zostało one zmniejszone, jak i przysługujące nauczycielowi dodatki. Ponadto ustawodawca używa zarówno w art. 30 Karty Nauczyciela, jak i w ustępie 1 art. 85u Karty Nauczyciela pojęcia „wynagrodzenie zasadnicze”. Należy zauważyć, że pojęcia takiego użyłby on również w ustępie 4 art. 85u Karty Nauczyciela, gdyby chciał ograniczyć zwrot wynagrodzenia do zwrotu zatrzymanego wynagrodzenia zasadniczego.”
• „Przede wszystkim należy podkreślić, że zawieszenie nauczyciela w obowiązkach i obniżenie mu wynagrodzenia mają charakter środków zapobiegawczych, a samo obniżenie wynagrodzenia ma działać represyjnie i wychowawczo. Z chwilą wydania orzeczenia m.in. o uniewinnieniu czynniki te ustają i nie ma jakiegokolwiek uzasadnienia, aby utrzymywany był ubytek w majątku nauczyciela, płynący z braku wypłaty dodatków. Uniewinnienie nauczyciela świadczy o tym, iż nie popełnił on deliktu dyscyplinarnego, a jak wskazuje doświadczenie życiowe nie można wykluczyć, że nawet pomówienie przez kilka osób może prowadzić do zawieszenia nauczyciela i obniżenia mu wynagrodzenia. Mając zatem na uwadze powyższe, Sąd Najwyższy w składzie tu orzekającym zwraca uwagę na gwarancyjny charakter przyznawania przez przepisy prawa pracy prawa do wynagrodzenia za czas niewykonywania pracy, dotyczący co do zasady stałych i pewnych składników wynagrodzenia za pracę, które pracownik uzyskuje gdy pracuje-faktycznie wykonuje pracę.”
• „Stały pewny charakter składników wynagrodzenia mają dodatki motywacyjny i za wysługę lat stanowiące składowe wynagrodzenia nauczyciela na podstawie art. 30 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela. W tym znaczeniu należy zwrócić uwagę na cel i funkcję tych dodatków przewidzianych w ustawie. Prawo do wymienionych dodatków jest związane z zatrudnieniem pracownika na stanowisku nauczyciela i nie jest ściśle powiązane z faktycznym wykonywaniem konkretnych zadań w ramach zatrudnienia na stanowisku nauczyciela (w przeciwieństwie do innych dodatków i wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe). Celem dodatku motywacyjnego jest zwiększenie chęci nauczyciela do podnoszenia jakości pracy, dodatek za wysługę lat przysługuje natomiast z tytułu stażu pracy. [...] Z Karty Nauczyciela wynika, że w okresie zawieszenia w pełnieniu obowiązków nie przysługują dodatki oraz wynagrodzenie za godziny ponadwymiarowe (art. 85 ust. 2 Karty Nauczyciela), w momencie jednak zaistnienia przesłanki z art. 85 ust. 4 Karty Nauczyciela należy te dodatki wypłacić. O ile bowiem należy zgodzić się ze stanowiskiem wyrażonym w orzecznictwie Sądu Najwyższego, że obywatel, w tym nauczyciel, zobligowany jest do znoszenia prawidłowo prowadzonego postępowania dyscyplinarnego i prawidłowe prowadzenie postępowania jest działaniem legalnym (zob. wyrok Sądu Najwyższego z 23 maja 2019 r., III PK 72/18, LEX nr 2675062 i wyrok Sądu Najwyższego z 21 października 2003 r., I PK 414/02, OSNP 2004 nr 20, poz. 344), o tyle nie jest uzasadnione trwałe pozbawienie osoby uniewinnionej części należnych jej praw majątkowych. Dlatego zasadne jest wypłacenie zarówno dodatku motywacyjnego, jak i dodatku za wysługę lat po wydaniu orzeczenia uniewinniającego. Zatem na podstawie art. 85u ust. 2 i ust. 4 Karty Nauczyciela nauczycielowi zawieszonemu w obowiązkach, w związku z trwającym postępowaniem dyscyplinarnym, w przypadku wydania wobec niego prawomocnego orzeczenia uniewinniającego, wypłaca się dodatek motywacyjny i dodatek za wysługę lat, do których nauczyciel nabył prawo jeszcze przed okresem zawieszenia i stanowiły one element składowy jego wynagrodzenia.”