Umorzenie zaległości wobec ZUS

Abolicja dotyczy tylko składek na własne ubezpieczenia przedsiębiorcy. Warunkiem jest jednak opłacenie wszystkich zaległych składek niepodlegających umorzeniu, tj. m.in. składek należnych za zatrudnione osoby. Przedsiębiorca ubiegający się o umorzenie nie może mieć ponadto żadnego zadłużenia wobec ZUS za okres od marca 2009 r.

Ustawa wprowadzająca umorzenie składek dla przedsiębiorców została uchwalona 9 listopada 2012 r. Na jej podstawie osoby prowadzące działalność pozarolniczą, które za okres od 1 stycznia 1999 r. do 28 lutego 2009 r. nie opłaciły należnych składek, mogą – po spełnieniu wskazanych w ustawie warunków – ubiegać się o umorzenie tych zaległości.

Abolicja składkowa

Taką możliwość wprowadza ustawa o umorzeniu należności powstałych z tytułu nieopłaconych składek przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność (dalej: ustawa o abolicji składkowej). Na jej podstawie umorzenie może zostać przyznane przedsiębiorcy niezależnie od tego, jaka była przyczyna powstania zadłużenia. Inaczej niż w przypadku obecnie obowiązujących, ogólnych przepisów dotyczących umorzenia składek, nie jest wymagane udowodnienie całkowitej nieściągalności długu ani udokumentowanie wyjątkowo trudnej sytuacji życiowej płatnika. Ustawa wejdzie w życie po upływie 14 dni od daty jej opublikowania w Dzienniku Ustaw.

Zobacz: Abolicja oznacza niższą emeryturę

Korzyści (+)

O umorzenie zadłużenia z tytułu nieopłaconych składek ZUS może ubiegać się każdy przedsiębiorca, który spełni ustawowe warunki i bez względu na to, z jakiej przyczyny powstało i jak duże jest jego zadłużenie.

Umorzeniu na podstawie ustawy o abolicji składkowej podlegają wyłącznie zaległości z tytułu nieopłaconych składek na własne ubezpieczenia przedsiębiorcy. Nie ma możliwości, aby w trybie nowej ustawy zostały umorzone składki należne za ubezpieczonych. Co więcej, podstawowym warunkiem umorzenia na podstawie nowych przepisów jest uregulowanie należności niepodlegających umorzeniu i nieposiadanie żadnych zaległości bieżących.

(!)

Jednym z podstawowych warunków umorzenia zaległości jest opłacenie wszystkich zaległych składek za osoby ubezpieczone oraz nieposiadanie zadłużenia wobec ZUS w bieżącym okresie.

Przedmiot i podmiot umorzenia

Umorzeniu podlegają należne za przedsiębiorcę a nieopłacone składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe oraz ubezpieczenie wypadkowe, składki na ubezpieczenie zdrowotne oraz składki na Fundusz Pracy. Razem z tymi należnościami umorzone zostaną odsetki za zwłokę, opłaty prolongacyjne, koszty upomnienia, opłaty dodatkowe, a także naliczone od nich koszty egzekucyjne (art. 1 ust. 1 i 6 ustawy o abolicji składkowej). Jeżeli przedsiębiorca zawarł z ZUS układ ratalny, wówczas umorzeniu podlegać będą również te należności, których w ramach tego układu jeszcze nie opłacił.

Zobacz również serwis: Składki na ubezpieczenie społeczne

PRZYKŁAD

Anita K. prowadzi od 10 lat pracownię krawiecką. Działalność wykonuje jednoosobowo (nigdy nie zatrudniała żadnej osoby). W latach 2006–2007 nie opłaciła składek z tytułu prowadzonej działalności ze względu na trudną sytuację życiową (w 2005 r. owdowiała i od tego czasu samotnie wychowuje troje dzieci). Anita K. ubiegała się o umorzenie zaległych składek w trybie art. 28 ustawy systemowej (na ogólnych zasadach). ZUS nie wyraził zgody na umorzenie w tym trybie i ostatecznie zawarł z Anitą K. układ ratalny. Do całkowitej spłaty zadłużenia pozostało jej 1700 zł, a termin płatności kolejnej raty przypada za miesiąc. Po wejściu w życie ustawy o abolicji składkowej Anita K. będzie mogła skutecznie ubiegać się o umorzenie reszty długu. Jeżeli złoży wniosek o umorzenie i spełni warunki wskazane przez ZUS (przede wszystkim nie będzie miała innych zaległości za okres po lutym 2009 r.), nie będzie musiała spłacać pozostałego zadłużenia.

Z możliwości, które daje ustawa o abolicji składkowej, mogą skorzystać wszystkie osoby, które w okresie od 1 stycznia 1999 r. do 28 lutego 2009 r. podlegały obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym oraz ubezpieczeniu wypadkowemu z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności w rozumieniu art. 8 ust. 6 ustawy systemowej. Będą to zatem zarówno przedsiębiorcy prowadzący własną firmę na podstawie wpisu do ewidencji działalności gospodarczej (także wspólnicy spółek cywilnych), jak i wspólnicy jednoosobowych spółek z o. o., spółek jawnych, komandytowych i partnerskich, przedstawiciele wolnych zawodów, twórcy i artyści oraz osoby prowadzące niepubliczną szkołę, placówkę lub ich zespół na podstawie przepisów o systemie oświaty.

Umorzenie w dwóch etapach

Postępowanie w sprawie umorzenia zaległych składek na podstawie ustawy o abolicji składkowej będzie dwuetapowe. Pierwsza część postępowania obejmuje:

• złożenie wniosku o umorzenie przez osobę prowadzącą działalność pozarolniczą,
• analiza jej indywidualnej sytuacji przez ZUS,
• wydanie przez ZUS decyzji o warunkach umorzenia.

Umorzenie nie nastąpi zatem z mocy ustawy. Niezbędne jest, aby przedsiębiorca (lub były przedsiębiorca) złożył do ZUS wniosek w tej sprawie. Musi to zrobić w terminie 24 miesięcy od wejścia w życie ustawy (art. 1 ust. 4 ustawy o abolicji składkowej).

Jak wskazuje dotychczasowa praktyka, ZUS niedługo opracuje wzór wniosku o umorzenie, którym będą się mogły posłużyć osoby ubiegające się o umorzenie. Po otrzymaniu wniosku ZUS sprawdzi, czy należności, o których umorzenie ubiega się płatnik, mogą zostać umorzone w trybie ustawy o abolicji składkowej (m.in. czy należne są za okres wskazany w ustawie oraz czy są to tylko składki na własne ubezpieczenia przedsiębiorcy). Następnie ZUS przeanalizuje szczegółowo stan rozliczeń płatnika z tytułu składek. Na tej podstawie organ wyda decyzję określającą warunki udzielenia ulgi (art. 1 ust. 8 ustawy o abolicji składkowej). W tej decyzji ZUS precyzyjnie wskaże kwoty składek podlegające umorzeniu (z wyjątkiem kosztów egzekucyjnych), a także określi warunki, jakie muszą zostać spełnione, aby umorzenie długu mogło dojść do skutku. Osoba ubiegająca się o umorzenie będzie musiała spłacić należności niepodlegające umorzeniu w terminie 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się decyzji o warunkach umorzenia. Jeżeli w tym terminie należności niepodlegające umorzeniu zostaną rozłożone na raty (lub ZUS odroczy termin ich płatności), to warunki określone w decyzji ZUS uzna za spełnione dopiero po całkowitej spłacie zadłużenia (art. 1 ust. 12 ustawy o abolicji składkowej).

Zobacz także: TK: przepisy o umorzeniu składek ZUS - konstytucyjne

PRZYKŁAD

Patryk M. złożył wniosek o umorzenie zaległych składek w trybie ustawy o abolicji składkowej. ZUS wydał decyzję o warunkach umorzenia, w której wskazał, jako warunek udzielenia ulgi, spłacenie zaległości składkowych na własne ubezpieczenia należnych za okres od maja 2009 r. do końca 2010 r. Patryk M. uznał, że nie jest w stanie spłacić tego zadłużenia w ciągu 12 miesięcy od daty uprawomocnienia się decyzji o warunkach umorzenia i wystąpił do ZUS o rozłożenie tego długu na raty, które chce spłacać przez 2 lata. Układ ratalny został zawarty na warunkach zaproponowanych przez płatnika. ZUS uzna, że warunki określone w decyzji zostały spełnione i udzieli umorzenia, ale dopiero po wypełnieniu przez Patryka M. układu ratalnego i po całkowitym uregulowaniu należności niepodlegającej umorzeniu (a zatem faktycznie po okresie dłuższym niż 12 miesięcy wskazanym w art. 1 ust. 11 ustawy o abolicji składkowej).

Drugi etap procedury umorzeniowej to wydanie przez ZUS decyzji o umorzeniu, o które wnioskował przedsiębiorca. ZUS ponownie zbada stan rozliczeń płatnika i po stwierdzeniu, że warunki umorzenia zostały spełnione, wyda decyzję o umorzeniu zaległych składek za okres do 28 lutego 2009 r. Jeżeli ZUS uzna, że warunki określone w pierwszej decyzji nie zostały przez płatnika wypełnione, wyda decyzję o odmowie umorzenia składek (art. 1 ust. 13 ustawy o abolicji składkowej). Od tej decyzji płatnik będzie mógł odwołać się do sądu.

Skutki wniosku o umorzenie

Od dnia zgłoszenia wniosku o umorzenie do dnia uprawomocnienia się decyzji o umorzeniu (lub o odmowie jej udzielenia), postępowanie egzekucyjne prowadzone w sprawie odzyskania zaległych należności ulega zawieszeniu. Zawieszeniu ulega również bieg terminu przedawnienia (art. 14 i 15 ustawy o abolicji składkowej).

(!)

Na czas trwania postępowania o umorzenie składek zawieszeniu ulega zarówno postępowanie egzekucyjne, jak i bieg terminu przedawnienia należności.

Skutki złożenia wniosku o umorzenie i umorzenie należności przez ZUS mają charakter długofalowy. Przy ustalaniu prawa do emerytury lub renty dla osoby, która uzyskała umorzenie, nie zostanie uwzględniony okres, za który nie zostały opłacone składki, mimo podlegania w tym okresie ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym (art. 5 ust. 4 ustawy emerytalnej). Ponadto:

• okres, za który składki zostały umorzone, nie będzie uwzględniony przy ustalaniu prawa i wysokości emerytur i rent z ubezpieczenia społecznego oraz innych świadczeń, do których prawo uzależnione jest od posiadania wymaganego okresu składkowego i nieskładkowego przewidzianego przepisami ustawy emerytalnej,
• kwota umorzonych składek nie podlega wliczeniu do podstawy obliczenia tzw. nowej emerytury (art. 4 ustawy o abolicji składkowej).

Okres, za który zostaną umorzone składki, nie zostanie również zaliczony do stażu składkowego i nieskładkowego uprawniającego do podwyższenia emerytury do kwoty najniższego świadczenia na podstawie art. 87 ustawy emerytalnej.

Od kwoty podlegającej umorzeniu nie będzie naliczany podatek dochodowy od osób fizycznych. Ustawa o abolicji składkowej wskazuje, że kwota umorzenia nie stanowi przychodu w rozumieniu przepisów ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych (art. 3 ustawy o abolicji składkowej).

Zobacz także: Forum Kadry - ZUS i Płace

Pomoc publiczna

O umorzenie mogą ubiegać się zarówno osoby, które zakończyły własną działalność gospodarczą, jak i osoby, które ją kontynuują. W przypadku tej drugiej grupy dodatkowym warunkiem umorzenia będzie dokonanie przez ZUS oceny, czy udzielenie umorzenia przedsiębiorcy będzie stanowiło pomoc publiczną, a także do prawidłowej kwalifikacji ulgi jako pomocy de minimis lub innej niż de minimis. Ta ocena, tak jak w przypadku innych ulg udzielanych płatnikom przez ZUS, będzie przeprowadzona na podstawie przedłożonej przez przedsiębiorcę dokumentacji. Jeżeli ZUS stwierdzi, że w przypadku umorzenia nastąpi przekroczenie progów ustalonych dla pomocy de minimis lub gdy uzna, że przedsiębiorca znajduje się w trudnej sytuacji ekonomicznej w rozumieniu Wytycznych wspólnotowych dotyczących pomocy państwa w celu ratowania i restrukturyzacji zagrożonych przedsiębiorstw (co wyklucza udzielenie pomocy de minimis), wówczas udzielenie umorzenia będzie dopuszczalne dopiero wówczas, gdy Komisja Europejska wyrazi zgodę na udzielenie przedsiębiorcy pomocy publicznej.

Procedurę umorzenia przedstawia tabela:

Podstawa prawna:

● ustawa z 9 listopada 2012 r. o umorzeniu należności powstałych z tytułu nieopłaconych składek przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność (Dz. U. z 2012, poz. 1551)
● art. 6 ust. 5, art. 8 ust. 6, art. 13 ust. 4, art. 23–24, art. 28–29 i art. 47 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 ze zm.)
● art. 5 ust. 4 i art. 87 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS (Dz.U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.)