Przychód z umowy o dzieło a składki ZUS

Umowa-zlecenie oraz umowa o świadczenie usług, do której stosuje się przepisy kodeksu cywilnego dotyczące zlecenia, stanowi tytuł zarówno do obowiązkowych ubezpieczeń emerytalnego i rentowych, jak i ubezpieczenia zdrowotnego. W odróżnieniu od umowy o pracę, ich zawarcie nie rodzi obowiązku ubezpieczenia chorobowego, a ubezpieczenie wypadkowe jest obowiązkowe tylko wówczas, gdy praca wykonywana jest w siedzibie lub miejscu prowadzenia działalności przez zleceniodawcę.

Umowa o dzieło nie stanowi natomiast tytułu do powyższych ubezpieczeń. Nie jest to jednak równoznaczne z tym, że w każdym przypadku wypłacone na podstawie takiej umowy wynagrodzenie jest wolne od składek na te ubezpieczenia. Niekiedy zamawiający - wypłacając przyjmującemu zamówienie wynagrodzenie z tytułu umowy o dzieło - jest zobowiązany do potrącenie i rozliczenia od niego składek na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne.

Umowa o dzieło obciążona składkami
Artykuł 8 ust. 1 i 2a ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (j.t. Dz.U. z 2007 r. Nr 11, poz. 74 z późn.zm.) definiuje pojęcie „pracownika”, nadając mu znaczenie daleko szersze od tego, którym posługuje się kodeks pracy. Za pracownika - zgodnie z przytoczonymi wyżej przepisami - uważa się, poza osobą pozostającą w stosunku pracy, także osobę wykonującą pracę na podstawie umowy agencyjnej, umowy-zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, albo umowy o dzieło, jeżeli umowę taką zawarła z pracodawcą, z którym pozostaje w stosunku pracy, lub jeżeli w ramach takiej umowy wykonuje pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy.

Z uwagi na powyższą definicję pracownik, który zobowiązuje się do wykonania określonego dzieła - na podstawie zawartej ze swoim pracodawcą lub wykonywanej na jego rzecz umowy o dzieło - traktowany jest również w ramach tej umowy jako pracownik.

Konsekwencją takiej regulacji prawnej jest art. 18 ust. 1a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, zgodnie z którym w podstawie wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe uwzględnia się przychód osiągnięty z tytułu takiej umowy. Przychód ten stanowi także podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne.

Obowiązkiem ubezpieczenia zdrowotnego - z mocy art. 66 ust. 1 pkt 1 ustawy z 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz.U. Nr 210, poz. 2135 z późn.zm.) - objęci są bowiem pracownicy w rozumieniu ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.

Przykłady:
Tadeusz N. jest pracownikiem w spółce komandytowej. Na podstawie umowy o pracę otrzymuje wynagrodzenie w kwocie 7000 zł. 1 czerwca 2007 r. spółka komandytowa zawarła z nim umowę o dzieło. Za wykonanie tej umowy otrzymał 2000 zł.
Ponieważ umowa o dzieło została zawarta z własnym pracodawcą, spółka komandytowa potrąciła składki na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne od sumy przychodów z umowy o pracę i umowy o dzieło, tj. 9000 zł.

Natalia K. świadczy pracę w ramach stosunku pracy, który łączy ją z firmą X. Poza umową o pracę w czerwcu 2007 r. Natalia K. wykonywała umowę o dzieło, którą zawarła z firmą Y.
Od przychodu z umowy o dzieło firma Y nie potrąciła składek na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne z uwagi na to, że z tą firmą Natalii K. nie łączy stosunek pracy.

Umowa o dzieło wolna od składek

Od zasady, że pracodawca jest zobowiązany do potrącenia składek na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne od przychodu z tytułu wykonywanej na jego rzecz umowy o dzieło, istnieją wyjątki. Do pierwszego z nich należy zaliczyć sytuację, gdy pracodawca zawrze z pracownikiem umowę o dzieło w okresie korzystania przez tego ostatniego z urlopu bezpłatnego. Drugi wyjątek to przypadek, gdy umowa o dzieło zostaje zawarta przez pracownika z pracodawcą w okresie korzystania przez tego pierwszego z urlopu macierzyńskiego bądź urlopu wychowawczego. W obydwu przypadkach przychód z umowy o dzieło jest wolny od składek na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne.

Przykład:
Anna J. przebywa na urlopie wychowawczym od 7 maja 2007 r. Jako osobę przebywającą na urlopie wychowawczym pracodawca zgłosił ją do ubezpieczeń emerytalnego i rentowych oraz ubezpieczenia zdrowotnego. 14 maja 2007 r. pracodawca zawarł z nią umowę o dzieło. Z uwagi na to, że umowa o dzieło została zawarta w okresie przebywania na urlopie wychowawczym, od wypłaconego na jej podstawie wynagrodzenia nie potrącił składek na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne.\

---

Umowa o dzieło emeryta lub rencisty
Składki na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne należne są także od przychodów z umów o dzieło zawieranych przez pracowników posiadających prawo do emerytury lub renty z pracodawcami, z którymi pozostają w stosunku pracy lub jeżeli w ramach takich umów pracę wykonują na rzecz takich pracodawców. Dotyczy to jednak tylko tych umów o dzieło, które zostały zawarte po 30 czerwca 2004 r., a więc po wejściu w życie przepisu, który wprowadził obowiązek potrącania składek od tego typu umów o dzieło.

Przykład:
Ryszard P. otrzymuje emeryturę z ZUS. Jednocześnie jest pracownikiem spółdzielni mieszkaniowej. 4 czerwca 2007 r. spółdzielnia mieszkaniowej zawarła z nim umowę o dzieło. Ponieważ umowa o dzieło została zawarta z własnym pracodawcą i po 30 czerwca 2004 r. - od wypłaconego na jej podstawie wynagrodzenia należne są składki na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne.

Zawierając umowę o dzieło, należy pamiętać, że o charakterze prawnym danej umowy nie decyduje sama jej nazwa, ale przede wszystkim jej brzmienie, zgodny zamiar stron i cel, a także sposób wykonywania pracy (np. wykonywanie pracy pod kierownictwem, osobiście i za wynagrodzeniem). Dlatego ZUS może zakwestionować umowę o dzieło, uznając, że wbrew jej nazwie nie jest ona umową o dzieło, ale umową-zlecenie, umową o świadczenie usług lub umową o pracę, a intencją stron ją zawierających było uniknięcie obowiązku opłacenia należnych składek. Z tych względów wypada znać różnice pomiędzy tymi umowami.

Umowa o dzieło a umowa o pracę i umowa-zlecenie

Podmioty i przedmiot umowy o dzieło zostały określone w art. 627 kodeksu cywilnego. Zgodnie z jego brzmieniem, w umowie o dzieło przyjmujący zamówienie zobowiązuje się do wykonania oznaczonego dzieła, a zamawiający - do zapłaty wynagrodzenia. W umowie-zlecenia z kolei przyjmujący zlecenie - zgodnie z art. 734 § 1 kodeksu cywilnego - zobowiązuje się dokonać określonej czynności prawnej dla dającego zlecenie. W odróżnieniu od umowy o dzieło i umowy o pracę, umowa-zlecenie może mieć charakter nieodpłatny.

Natomiast w umowie o pracę - co wynika z art. 22 § 1 kodeksu pracy - pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz i pod kierownictwem pracodawcy oraz w miejscu i czasie przez niego wyznaczonym, a pracodawca do zatrudnienia pracownika za wynagrodzeniem.

Z art. 22 § 1¹ kodeksu pracy wynika jednocześnie, że zatrudnienie w warunkach, o których mowa w art. 22 § 1 - bez względu na nazwę zawartej przez strony umowy - jest zatrudnieniem na podstawie stosunku pracy. Odmiennie niż w przypadku umowy o dzieło i umowy-zlecenia, praca będąca przedmiotem umowy o pracę może być świadczona tylko osobiście, w miejscu i czasie wskazanym przez pracodawcę, a także pod jego nadzorem.

W literaturze i w orzecznictwie sądowym ugruntował się pogląd, że w wyniku zawarcia umowy o dzieło powstaje tzw. zobowiązanie rezultatu, w którym istotą świadczenia przyjmującego zamówienie nie jest samo działanie, ale osiągnięcie konkretnego rezultatu w postaci umówionego dzieła. Dzieło może mieć postać materialną bądź niematerialną, musi mieć indywidualny charakter i odpowiadać osobistym potrzebom zamawiającego.

Umowa o pracę i umowa-zlecenie kreują zaś tzw. zobowiązanie starannego działania, w którym odpowiednio pracownik lub zleceniobiorca są zobowiązani do rzetelnego wykonywania określonych powtarzających się czynności, ale osiągnięcie określonego rezultatu leży poza ich zobowiązaniem.

Niekiedy podnosi się, że kryterium pozwalającym odróżnić umowę o dzieło od umowy o świadczenie usług jest także możliwość poddania umówionego rezultatu (dzieła) sprawdzianowi na istnienie wad fizycznych. Takie różnice pomiędzy umową o dzieło a umową o pracę, umową-zlecenie czy też umową o świadczenie usług podnosi w swoim orzecznictwie Sąd Najwyższy (wyrok z 28 marca 2000 r., sygn. akt II UKN 386/99, wyrok z 3 listopada 2000 r., sygn. akt IV CKN 152/00, wyrok z 18 czerwca 2003 r., sygn. akt II CKN 269/01). A zatem za umowę o dzieło nie można uznać umowy, zgodnie z którą istota będącego jej przedmiotem świadczenia wyraża się tylko w starannym wykonywaniu pewnych czynności (np. opieka lekarska), a ewentualny rezultat, jaki one przyniosą, nie jest objęty treścią obowiązania.


Podstawa prawna:

• ustawa z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (j.t. Dz.U. z 2007 r. Nr 11, poz. 74 ze zm.),

• ustawa z 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz.U. Nr 210, poz. 2135 ze zm.),

• ustawa z 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 93 ze zm.),

• ustawa z 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (j.t. Dz.U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 ze zm.).