Jakie są, w zakresie emerytur i rent, skutki umowy między Polską a USA o zabezpieczeniu społecznym

Osoby, które do 28 lutego 2009 r. musiały opłacać składki na ubezpieczenia społeczne równocześnie w Polsce i USA, od 1 marca 2009 r. opłacają składki na ubezpieczenia społeczne tylko w jednym kraju, a nie - jak dotychczas - i w Polsce, i USA. W tym zakresie umowa dotyczy zarówno pracowników, osoby prowadzące działalność na własny rachunek, jak również rolników.

Sumowanie okresów

Umowa pozwala na zsumowanie okresów ubezpieczenia przebytych w obu krajach do celów przyznania prawa do emerytury lub renty. ZUS ustalając prawo do emerytury w Polsce doliczy okres pracy w USA, jeżeli osoba ubiegająca się o polskie świadczenie ma za krótki staż emerytalny.

Podobnie od 1 marca 2009 r. instytucja amerykańska doliczy okres pracy w Polsce w celu przyznania emerytury lub renty z amerykańskiego systemu social security. Co do zasady, aby uzyskać emeryturę w USA konieczne jest ubezpieczenie przez co najmniej 40 kwartałów (10 lat). Osobie, która ma krótszy staż ubezpieczeniowy, można doliczyć okres ubezpieczenia w Polsce, potwierdzony przez ZUS lub KRUS.

Przekazanie przyznanych świadczeń na konto w drugim państwie

Osoby, które uzyskały prawo do emerytury lub renty, zarówno przed 1 marca 2009 r., jak i po tej dacie, mogą otrzymywać swoje świadczenia na konta bankowe w drugim kraju. Emerytura z ZUS może być więc przekazana na konto bankowe w USA. Transfer świadczeń jest dokonywany bez pośrednictwa instytucji ubezpieczeniowej państwa zamieszkania. W przekazywaniu emerytury z ZUS nie będzie zatem pośredniczyć amerykańska instytucja Social Security Administration.

Kto skorzysta z umowy

Od 1 marca 2009 r. z umowy korzysta każda osoba, która podlega lub podlegała ubezpieczeniom społecznym w Polsce lub USA, a także członkowie rodzin ubiegający się o rentę rodzinną. Umowa między Polską a USA dotyczy zarówno osób z obywatelstwem polskim, obywatelstwem amerykańskim, jak i osób, które nie mają obywatelstwa żadnego z tych państw. Także miejsce zamieszkania w określonym państwie nie decyduje o zastosowaniu umowy. Stosuje się ją bowiem do osób zamieszkałych na terytorium Polski, na terytorium USA oraz w innym państwie. Osób zamieszkałych poza Polską i USA nie chroni jednak zasada równego traktowania przy stosowaniu umowy.

PRZYKŁAD

Janina K jest obywatelką polską zamieszkałą na stałe w Polsce. Iwan S. jest obywatelem Ukrainy zamieszkałym na stałe w Rosji. Obydwoje przez kilka lat legalnie pracowali i podlegali ubezpieczeniom społecznym w Polsce, a następnie w USA. Przy ustalaniu emerytury zastosowanie znajdzie umowa polsko-amerykańska zarówno dla Iwana S., jak i Janiny K.

O jakie świadczenia można się ubiegać na podstawie umowy

Na podstawie umowy polsko-amerykańskiej osoby ubezpieczone w jednym z tych Państw mogą złożyć wniosek o doliczenie stażu ubezpieczeniowego w drugim z państw.

W Polsce staż ubezpieczeniowy z USA zostanie uwzględniony przy świadczeniach wypłacanych przez ZUS i KRUS: emeryturze, rencie z tytułu niezdolności do pracy, rencie rodzinnej. Poza tymi świadczeniami, umową są objęte jednorazowe odszkodowania i renty z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych oraz zasiłki pogrzebowe.

Natomiast w USA są to świadczenia z federalnego systemu ubezpieczeniowego (social security), wypłacane przez Social Security Administration (SSA), który obejmuje system ubezpieczeń emerytalnych, rodzinnych oraz świadczeń z tytułu niezdolności do pracy. Do podstawowych amerykańskich świadczeń objętych umową należą: emerytury, renty z tytułu niezdolności do pracy, renty rodzinne oraz jednorazowa wypłata z tytułu śmierci osoby ubezpieczonej.

Ustalanie emerytur i rent

Osoba, która podlegała ubezpieczeniom społecznym w Polsce oraz w USA, może się ubiegać o emeryturę lub rentę w każdym z tych państw. Umowa ma ułatwić spełnienie warunków wymaganych do przyznania prawa przez sumowanie okresów ubezpieczenia w obu krajach. W efekcie taka osoba może uzyskać emeryturę z każdego państwa, w którym była ubezpieczona, czyli zarówno z Polski, jak i z USA.

Ustalanie świadczeń jest dokonywane na podstawie jednego wniosku zgłoszonego do instytucji jednego kraju: do instytucji polskiej (ZUS, KRUS) albo do instytucji amerykańskiej (SSA). Instytucje obu państw będą współpracować ze sobą przy ustalaniu świadczeń i potwierdzą wzajemnie okresy ubezpieczenia przebyte przez osobę zainteresowaną w każdym z państw na specjalnych formularzach łącznikowych.

Jeżeli osoba, która ubiega się o emeryturę lub rentę w Polsce, nie ma wymaganego stażu emerytalnego lub rentowego, to ZUS uwzględni także okresy ubezpieczenia w USA. Podobnie jest z pracą w Polsce i ubieganiem się o świadczenie w USA.

PRZYKŁAD

Polski obywatel Jan Z. od ośmiu lat mieszka w USA, gdzie legalnie pracuje i opłaca składki na social security. Przed wyjazdem z Polski przez 18 lat pracował w Polsce, gdzie również podlegał ubezpieczeniom społecznym. Jan Z. urodził się w 1943 r., dlatego zamierza w 2009 r. przejść na emeryturę. W prawie polskim i USA spełnia warunek wieku emerytalnego. W Polsce wiek emerytalny dla mężczyzny wynosi 65 lat, a w USA 66 lat (w USA wiek ten dotyczy osoby urodzonej w latach 1943-1954). Umowa pozwoli mu spełnić warunek stażowy, ponieważ odrębnie nie spełnia go ani w Polsce (minimalny obniżony staż to 20 lat dla mężczyzny), ani w USA (minimalny staż to 40 kwartałów). Po zsumowaniu obydwu okresów ubezpieczenia Jan Z. może wystąpić o emeryturę albo w Polsce albo w USA.

ZUS nie będzie jednak sumował okresów ubezpieczenia przebytych w USA, jeśli polski okres ubezpieczenia jest krótszy niż 12 miesięcy i z tytułu tego okresu nie przysługują świadczenia. Natomiast instytucja amerykańska nie uwzględni polskich okresów ubezpieczenia, jeżeli amerykański okres ubezpieczenia jest krótszy niż 6 kwartałów.

Osobie, która uzyskała prawo do świadczenia, po zsumowaniu okresów ubezpieczenia w Polsce i USA przysługuje proporcjonalne świadczenie z jednego albo obydwu systemów ubezpieczenia w zależności od tego, w którym państwie konieczne było sumowanie okresów. Proporcje odpowiadają długości okresów przebytych zgodnie z przepisami państwa ustalającego świadczenie.

Jeżeli okres ubezpieczenia w Polsce lub USA wystarcza do ustalenia prawa do emerytury, to świadczenie jest obliczane tylko na podstawie przepisów krajowych. Jednak w tym przypadku ZUS lub SSA porównuje, czy świadczenie obliczone w sposób proporcjonalny jest korzystniejsze dla świadczeniobiorcy. Jeśli okazałoby się ono korzystniejsze (wyższe), to ZUS przyzna świadczenie obliczone proporcjonalnie i to świadczenie będzie wypłacać.

Podstawa prawna

• umowa o zabezpieczeniu społecznym między Rzecząpospolitą Polską a Stanami Zjednoczonymi Ameryki, podpisana 2 kwietnia 2008 r.,
• porozumienie administracyjne w sprawie stosowania Umowy o zabezpieczeniu społecznym między Rzecząpospolitą Polską a Stanami Zjednoczonymi Ameryki, podpisane 2 kwietnia 2008 r.