Jak należy prawidłowo zawrzeć umowę o pracę nakładczą

Uprawnienia chałupników

Wykonujący pracę nakładczą nie jest zobowiązany do wykonywania pracy pod nadzorem pracodawcy i w ściśle określonych przez niego godzinach pracy. Samodzielnie organizuje swój czas i warsztat pracy. Ponadto osoba wykonująca pracę nakładczą ma m.in. prawo do:

• urlopu wypoczynkowego, jeżeli uzyskuje z tytułu pracy nakładczej wynagrodzenie w wysokości co najmniej 50 proc. najniższego wynagrodzenia,

• ochrony przed wypowiedzeniem umowy np. w okresie urlopu wypoczynkowego, nieobecności spowodowanej chorobą i odosobnienia ze względu na chorobę zakaźną, w okresie między powołaniem wykonawcy na ćwiczenia lub przeszkolenie wojskowe a ich odbyciem, w okresie ciąży i urlopu macierzyńskiego,

• dochodzenia w sądzie przywrócenia do pracy na poprzednich warunkach lub odszkodowania, jeżeli rozwiązanie z nim umowy nastąpiło z naruszeniem przepisów,

• odprawy pieniężnej, jeżeli umowa z nim została wypowiedziana z powodu ogłoszenia upadłości nakładcy lub jego likwidacji albo w związku z zaniechaniem lub ograniczeniem systemu pracy nakładczej.

Obowiązki nakładcy

Jednym z obowiązków nakładcy jest zapewnienie wykonawcy środków do wykonywania pracy określonej w umowie. Jeżeli więc strony nie postanowią inaczej, nakładca powinien wyposażyć wykonawcę w surowce, materiały lub inne przedmioty oraz niezbędne narzędzia, maszyny i urządzenia. Jego obowiązkiem jest także utrzymywanie w należytym stanie technicznym maszyn i urządzeń (z wyjątkiem bieżącej konserwacji).

Jeśli nakładca nie wykona tych obowiązków, a tym samym uniemożliwi wykonanie miesięcznej ilości pracy określonej w umowie, to wykonawcy za czas niewykonania pracy przysługuje wynagrodzenie obliczone jak za urlop wypoczynkowy, jednak nie wyższe od najniższego wynagrodzenia. Wykonawca użytkujący maszyny, urządzenia i narzędzia stanowiące jego własność, ma prawo do odpłatności z tego tytułu w wysokości odpowiadającej wartości ich odtworzenia, zgodnie z zasadami określonymi w zakładowym regulaminie pracy nakładczej (obowiązek jego utworzenia istnieje u pracodawców zatrudniających stale co najmniej 20 wykonawców) lub umowie.

Nakładca jest obowiązany przejawiać troskę o bezpieczne i higieniczne warunki wykonywania pracy, wydawać polecenia usuwania stwierdzonych uchybień w tym zakresie i kontrolować wykonanie tych poleceń oraz współdziałać przy wykonywaniu zarządzeń i zaleceń wydawanych przez organy nadzoru nad warunkami pracy.

Jeżeli praca nakładcza wykonywana jest w lokalu mieszkalnym wykonawcy, nakładca nie może powierzać prac, których wykonywanie jest szkodliwe dla zdrowia zatrudnionego lub jego współmieszkańców. Poza tym dostarczane przez nakładcę surowce, materiały, maszyny i inne urządzenia techniczne powinny odpowiadać wymaganiom bezpieczeństwa i higieny pracy.

Wysokość wynagrodzenia

Obligatoryjnym elementem umowy o pracę nakładczą, podobnie jak umowy o pracę, jest określenie warunków płacowych. Zasadniczo wynagrodzenie przysługuje za wykonaną pracę (wyjątki dotyczą wypłaty wynagrodzenia np. za urlop, niezdolność do pracy z powodu choroby itp.). Praca nakładcza wiąże się zatem z większym ryzykiem w zakresie uprawnień płacowych wykonawcy niż w przypadku zatrudnienia na podstawie umowy o pracę. Ryzyko to łagodzi gwarancja zapewnienia wykonawcy określonej ilości pracy. Nakładca jest bowiem zobowiązany zapewnić wykonawcy taką ilość pracy, za którą może on uzyskać w miesiącu co najmniej najniższe wynagrodzenie pracownicze, w przypadku gdy praca nakładcza stanowi dla niego wyłączne lub główne źródło utrzymania, albo 50 proc. tego wynagrodzenia, jeżeli chałupnictwo jest jego dodatkowym źródłem utrzymania.

Wykonawcy przysługuje wynagrodzenie za wykonaną pracę obliczone według stawek jednostkowych. W sytuacji gdy jest to uzasadnione rodzajem pracy, wynagrodzenie może być obliczone przy zastosowaniu innej odpowiedniej metody, ustalonej w umowie lub w obowiązujących u danego nakładcy zasadach wynagradzania wykonawców.

Wykonawcom przysługuje prawo do wynagrodzenia chorobowego, a także inne składniki wynagrodzenia i świadczenia związane z pracą, określone dla pracowników zatrudnionych u danego nakładcy, jeżeli prawo do nich oraz zakres ich stosowania do wykonawców ustala układ zbiorowy pracy, regulamin wynagradzania albo umowa. Wynagrodzenie za pracę nakładczą jest chronione na tych samych zasadach co pensja pracownicza.

Wypowiedzenie umowy

Przepisy rozporządzenia regulującego pracę nakładczą przewidują możliwość wypowiedzenia umowy zawartej na okres próbny i na czas nieokreślony. Okres wypowiedzenia umowy zawartej na okres próbny wynosi dwa tygodnie, niezależnie od czasu, na jaki została ona zawarta. Jednolity jest także okres wypowiedzenia umowy zawartej na czas nieokreślony. Wynosi on jeden miesiąc i kończy się ostatniego dnia miesiąca kalendarzowego.

W przeciwieństwie do umów cywilnoprawnych praca nakładcza daje wykonawcy gwarancję stabilności zatrudnienia. Nakładca nie może bowiem wypowiedzieć umowy w okresie urlopu wypoczynkowego wykonawcy ani w czasie jego niezdolności do pracy z powodu choroby lub odosobnienia ze względu na chorobę zakaźną, jeżeli nie upłynął jeszcze okres uprawniający do rozwiązania umowy bez wypowiedzenia.

Zakaz dotyczy także wypowiadania umowy w okresie między powołaniem wykonawcy na ćwiczenia lub przeszkolenie wojskowe a ich odbyciem. Wyłączenie ochrony w obu przypadkach następuje tylko w razie ogłoszenia upadłości nakładcy lub jego likwidacji albo zaniechania przez niego systemu pracy nakładczej.

Chroniony jest także członek zarządu zakładowej organizacji związkowej zatrudniony na podstawie umowy o pracę nakładczą. Nakładca nie może bowiem, bez zgody zakładowej organizacji związkowej, wypowiedzieć ani rozwiązać umowy z wykonawcą pełniącym taką funkcję, chyba że jest to uzasadnione ogłoszeniem upadłości nakładcy lub jego likwidacją albo zaniechaniem przez niego systemu pracy nakładczej, osiągnięciem wieku emerytalnego lub uzyskaniem prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy.

Ochrona obejmuje także kobietę wykonującą pracę nakładczą w okresie ciąży i urlopu macierzyńskiego. W tym czasie nie można bowiem wypowiedzieć ani rozwiązać z nią umowy zawartej na czas nieokreślony, chyba że zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia z jej winy. Ochrona nie obowiązuje także w razie ogłoszenia upadłości nakładcy lub jego likwidacji albo zaniechania przez niego systemu pracy nakładczej. Natomiast umowa zawarta na czas określony lub na czas wykonania określonej pracy, która uległaby rozwiązaniu po upływie trzeciego miesiąca ciąży, ulega przedłużeniu do dnia porodu.

Rozwiązanie bez wypowiedzenia

Umowę o pracę nakładczą można także rozwiązać bez wypowiedzenia z przyczyn zawinionych i niezawinionych przez wykonawcę. Katalog przyczyn umożliwiających rozwiązanie umowy w tym trybie jest jednak nieco inny od przewidzianego w kodeksie pracy. Dyscyplinarne rozwiązanie jest możliwe w razie:

• popełnienia przez niego przestępstwa, które uniemożliwia dalsze powierzanie mu pracy nakładczej, jeżeli przestępstwo jest oczywiste lub zostało stwierdzone prawomocnym wyrokiem.

Ciężkie naruszenie przez wykonawcę obowiązków wynikających z umowy może polegać w szczególności na wadliwym wykonywaniu z jego winy powierzonej pracy, nieprzestrzeganiu przepisów i zasad bhp, nierozliczaniu się w ustalonych terminach z pobranych surowców lub materiałów oraz niewykonywaniu bez uzasadnionych przyczyn przez okres trzech miesięcy minimalnej ilości pracy. Rozwiązanie umowy w tym trybie nie może nastąpić po upływie jednego miesiąca od uzyskania przez nakładcę wiadomości o okoliczności uzasadniającej rozwiązanie umowy.

Przyczyny niezawinione przez nakładcę umożliwiające rozwiązanie z nim umowy bez zachowania okresu wypowiedzenia dotyczą niewykonywania pracy z powodu: niezdolności do pracy wskutek choroby lub odosobnienia ze względu na chorobę zakaźną przez okres dłuższy niż trzy miesiące, niezdolności do pracy wskutek choroby zawodowej lub spowodowanej wypadkiem przy pracy przez okres dłuższy niż sześć miesięcy lub niemożność wykonywania pracy z przyczyn innych niż wymienione przez okres dłuższy niż jeden miesiąc.

Uprawnienie do rozwiązania umowy bez wypowiedzenia przysługuje także wykonawcy, jeżeli zostało wydane orzeczenie lekarskie stwierdzające szkodliwy wpływ wykonywanej pracy na jego zdrowie, a nakładca nie przydzieli mu w ciągu miesiąca innej pracy, odpowiedniej ze względu na stan zdrowia i kwalifikacje zawodowe oraz warunki, w jakich praca jest wykonywana. Jeżeli praca wykonywana jest w lokalu mieszkalnym wykonawcy, uprawnienie to przysługuje także wtedy, gdy praca wywiera szkodliwy wpływ na zdrowie współmieszkańców.

Wysokość odprawy

O zamiarze i przyczynach wypowiedzenia umowy z powodu ogłoszenia upadłości lub likwidacji nakładca jest zobligowany zawiadomić na piśmie zakładową organizację związkową, która ma pięć dni na zgłoszenie umotywowanych zastrzeżeń. W razie nieuwzględnienia zastrzeżeń, a także w razie niezajęcia stanowiska w przewidzianym terminie przez stronę związkową nakładca podejmuje decyzję w sprawie wypowiedzenia umowy.

O zamierzonym rozwiązaniu umów z wykonawcami z powodu ogłoszenia upadłości nakładcy lub jego likwidacji albo zaniechania lub ograniczenia systemu pracy nakładczej powodującego konieczność rozwiązania umów z co najmniej 10 proc. wykonawców z przyczyn określonych w ustawie z 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (Dz.U. nr 90, poz. 844 z późn. zm.), nakładca jest obowiązany zawiadomić właściwy miejscowo rejonowy urząd pracy przed terminem dokonywania wypowiedzeń.

Jeżeli umowa z wykonawcą została rozwiązana w wyniku dokonanego wypowiedzenia (także rozwiązania na mocy porozumienia stron) z powodu ogłoszenia upadłości nakładcy lub jego likwidacji albo z powodu zlikwidowania przez niego lub ograniczenia systemu pracy nakładczej wywołanego zmianami produkcyjnymi lub organizacyjnymi, wykonawcy przysługuje odprawa pieniężna. Należy się ona w wysokości:

Odprawa pieniężna przysługuje, jeżeli wynagrodzenie z tytułu wykonywania pracy nakładczej stanowi dla wykonawcy jedyne lub zostało przez niego wskazane jako podstawowe źródło utrzymania. W razie zbiegu prawa do odprawy i odprawy pieniężnej w związku z przejściem na rentę lub emeryturę, wykonawcy przysługuje jedna, korzystniejsza dla niego odprawa.

Z wykonawcą została rozwiązana umowa o pracę nakładczą. Nakładca nie wydał mu świadectwa pracy nakładczej. W związku z rozwiązaniem umowy nakładca jest obowiązany niezwłocznie wydać wykonawcy świadectwo pracy nakładczej. W dokumencie tym należy zamieścić informację o okresie pracy nakładczej, w którym wykonawca uzyskał wynagrodzenie w wysokości co najmniej 50 proc. najniższego wynagrodzenia. W przypadku rozwiązania umowy z powodu ogłoszenia upadłości nakładcy lub jego likwidacji albo w związku z zaniechaniem lub ograniczeniem systemu pracy nakładczej z przyczyn określonych w ustawie o zwolnieniach grupowych - także informację o przyczynie rozwiązania tej umowy. Nie wydając świadectwa pracy nakładca musi pamiętać o tym, że tak jak w przypadku pracodawcy może narazić się na odpowiedzialność odszkodowawczą. Wykonawca, który poniósł szkodę wskutek niewydania w terminie lub wydania niewłaściwego świadectwa pracy, może bowiem żądać jej naprawienia. Odszkodowanie należne wykonawcy jest identyczne, jak w przypadku pracowników, tj. limitowane do wysokości wynagrodzenia za sześć tygodni. Orzeczenie o odszkodowaniu w związku z wydaniem niewłaściwego świadectwa pracy stanowi jednocześnie podstawę do zmiany tego świadectwa.

Wykonawca zniszczył powierzony przez nakładcę materiał. Za szkodę wyrządzoną nakładcy wskutek niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków wynikających z umowy oraz za szkodę w mieniu powierzonym wykonawca odpowiada na zasadach określonych w kodeksie pracy. Oznacza to, że wykonawca za szkodę wyrządzoną na zasadach ogólnych z winy nieumyślnej odpowiada w granicach rzeczywistej straty, a odszkodowanie limitowane jest do wysokości trzymiesięcznego wynagrodzenia przysługującego mu w dniu wyrządzenie szkody. W przypadku szkody wyrządzonej w mieniu powierzonym wykonawca odpowiada zaś w pełnej wysokości.

Z wykonawcą została zawarta umowa o pracę nakładczą na czas nieokreślony z miesięcznym wynagrodzeniem w wysokości 1500 zł. Wykonawca zwrócił się z wnioskiem o udzielenie mu urlopu wypoczynkowego. Osobie uzyskującej z tytułu pracy nakładczej wynagrodzenie w wysokości co najmniej 50 proc. najniższego wynagrodzenia przysługuje prawo do corocznego, nieprzerwanego, płatnego urlopu wypoczynkowego w wymiarze określonym w przepisach kodeksu pracy. Urlopu wypoczynkowego za przepracowany w całości lub w części rok kalendarzowy udziela się w roku następnym w wymiarze 1/12 należnego urlopu za każdy przepracowany miesiąc, z tym że ulega on skróceniu o 1/12 część za każdy miesiąc kalendarzowy, w którym wykonawca ze swej winy nie uzyskał wynagrodzenia. Do urlopów wypoczynkowych przysługujących wykonawcom stosuje się odpowiednio przepisy kodeksu pracy dotyczące możliwości podzielenia urlopu na części, trybu jego udzielania, przesunięcia urlopu na termin późniejszy oraz odwołania z wypoczynku. Za czas urlopu wykonawcy przysługuje wynagrodzenie obliczone na podstawie przeciętnego wynagrodzenia uzyskanego przez niego w okresie 12 miesięcy poprzedzających miesiąc rozpoczęcia urlopu, a jeżeli jest on udzielany za okres krótszy - na podstawie przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia z okresu faktycznie przepracowanego, obejmującego pełne miesiące kalendarzowe. Wykonawcy przysługuje także ekwiwalent pieniężny za niewykorzystany w całości lub w części urlop obliczony jak wynagrodzenie za urlop.

Pracodawca zatrudnia na podstawie umowy o pracę nakładczą kilka kobiet. Jedna z nich przedstawiła zaświadczenie lekarskie stwierdzające ciążę. Kobiecie wykonującej pracę nakładczą nie wolno powierzać prac szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla jej zdrowia, a jeżeli jest ona w ciąży i wykonuje prace wzbronione, nakładca powinien powierzyć jej na okres ciąży inną odpowiednią pracę. Jeżeli wskutek powierzenia innej pracy kobieta nie może uzyskać dotychczasowego wynagrodzenia, przysługuje jej dodatek wyrównawczy. Kobieta wykonująca pracę na podstawie takiej umowy ma także prawo do urlopu macierzyńskiego w wymiarze i na zasadach określonych w przepisach kodeksu pracy.

U wykonawcy stwierdzono objawy choroby zawodowej potwierdzonej zaświadczeniem lekarskim. W tej sytuacji nakładca powinien powierzyć wykonawcy inną pracę, nienarażającą go na działanie czynnika, który wywołał objawy powstawania choroby zawodowej. Jeżeli wskutek powierzenia innej pracy wykonawca nie może uzyskać dotychczasowego wynagrodzenia, przysługuje mu dodatek wyrównawczy przez okres do trzech miesięcy, jednak najwyżej do wysokości najniższego wynagrodzenia. Dodatek ten przysługuje przez okres do sześciu miesięcy, jeżeli dotychczasowy przebieg leczenia rokuje odzyskanie przez wykonawcę zdolności do pracy poprzednio wykonywanej lub podobnej. Wyrównanie na tych samych zasadach przysługuje, jeżeli nakładca powierzył inną odpowiednią pracę wykonawcy, który stał się niezdolny do dotychczasowej pracy wskutek wypadku przy pracy.

• Rozporządzenie Rady Ministrów z 31 grudnia 1975 r. w sprawie uprawnień pracowniczych osób wykonujących pracę nakładczą (Dz.U. z 1976 r. nr 3, poz. 19 z późn. zm.).

Publikacja: Gazeta Prawa [Tygodnik Prawa Pracy] Nr 154 z dnia 7 sierpnia 2008 r.