Urlop wychowawczy - nowe przepisy

Urlop wychowawczy - nowe przepisy

Rodzice (opiekunowie) dziecka mogą jednocześnie sprawować opiekę nad dzieckiem w czasie urlopu wychowawczego do 4 miesięcy. Ponadto każde z nich otrzymało wyłączne prawo do jednego miesiąca urlopu wychowawczego zarówno z podstawowego wymiaru urlopu, jak i z dodatkowego, przewidzianego na opiekę nad dzieckiem niepełnosprawnym.

Polecamy Komplet: INFORLEX.PL Księgowość i Kadry + Monitor Prawa Pracy i Ubezpieczeń + INFORorganizer - abonament 12 miesięcy

Urlopu wypoczynkowego nie należy obniżać proporcjonalnie

Przepisy Kodeksu pracy obowiązujące do 30 września 2013 r. obniżały wymiar urlopu wypoczynkowego przysługującego pracownikowi po powrocie z urlopu wychowawczego. Zgodnie bowiem z dotychczasową regulacją, jeżeli pracownik w danym roku kalendarzowym nie nabywał prawa do urlopu wypoczynkowego z powodu korzystania z urlopu wychowawczego 1 stycznia, to po powrocie do pracy po zakończeniu tego urlopu przysługujący mu wymiar urlopu wypoczynkowego był ustalany proporcjonalnie do okresu zatrudnienia, jaki pozostał mu do końca danego roku kalendarzowego. Jeżeli korzystanie przez pracownika z urlopu wychowawczego w danym roku następowało po nabyciu przez niego prawa do urlopu wypoczynkowego, wówczas miało to znaczenie z punktu widzenia wymiaru urlopu wypoczynkowego w przypadku, gdy pracownik wracał do pracy po takim urlopie w tym samym roku kalendarzowym (art. 1552 § 2 Kodeksu pracy, dalej k.p.). Urlop wypoczynkowy ulegał wtedy proporcjonalnemu obniżeniu.

Urlop wychowawczy a podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe

Zgodnie z nowymi przepisami, jeżeli okres urlopu wychowawczego przypada po nabyciu przez pracownika prawa do urlopu wypoczynkowego w danym roku kalendarzowym, wówczas wymiar urlopu wypoczynkowego pracownika powracającego do pracy w ciągu tego samego roku kalendarzowego nie ulega proporcjonalnemu obniżeniu. Pracownik może zatem skorzystać z pełnego przysługującego mu wymiaru. Zmiany w tym zakresie wynikają z tego, że dotychczasowa regulacja pozostawała w sprzeczności z prawem unijnym.

Wymiar urlopu wychowawczego

Do 30 września 2013 r. pracownik zatrudniony co najmniej 6 miesięcy miał prawo do urlopu wychowawczego w wymiarze do 3 lat w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez nie 5. roku życia. Od 1 października 2013 r. taki pracownik ma prawo do urlopu wychowawczego w wymiarze do 36 miesięcy. Zmianie uległa również redakcja przepisu regulującego urlop dodatkowy.

Zadaj pytanie na FORUM

Do 30 września 2013 r. bez względu na to, czy pracownik korzystał z podstawowego urlopu wychowawczego, mógł skorzystać z dodatkowego urlopu wychowawczego w wymiarze do 3 lat, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez dziecko 18. roku życia, jeżeli z powodu stanu zdrowia potwierdzonego orzeczeniem o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności dziecko wymaga osobistej opieki pracownika. Od 1 października 2013 r., jeżeli z powodu stanu zdrowia potwierdzonego orzeczeniem o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności dziecko pracownika wymaga jego osobistej opieki, to niezależnie od urlopu wychowawczego (podstawowego) może być mu udzielony urlop wychowawczy w wymiarze do 36 miesięcy. Taki urlop może zostać udzielony na okres nie dłuższy niż do ukończenia przez dziecko 18. roku życia. Porównując treść przepisów sprzed i po nowelizacji można zauważyć, że nowa regulacja różni się nie tylko zastąpieniem lat miesiącami przy określaniu wymiaru urlopu. W poprzednich przepisach ustawodawca posługiwał się zwrotem „może skorzystać”, a regulacja obowiązująca od 1 października 2013 r. zawiera zwrot „może być udzielony”. Może zatem powstać wątpliwość, czy pracodawca ma obowiązek udzielić urlopu czy – mimo spełnienia przez pracownika przesłanek kodeksowych – może odmówić jego udzielenia.

„Nieprzenoszalna” część urlopu

Nowelizacja wprowadziła nowe rozwiązanie, jakim jest wydzielenie z wymiaru urlopu wychowawczego, wynoszącego 36 miesięcy, po jednym miesiącu takiego urlopu dla każdego z rodziców lub opiekunów dziecka. Zgodnie z nową regulacją, każdemu z rodziców lub opiekunów dziecka przysługuje wyłączne prawo do 1 miesiąca urlopu wychowawczego z wymiaru urlopu wychowawczego (zarówno podstawowego, jak i dodatkowego). Prawa tego nie można przenieść na drugiego z rodziców lub opiekunów dziecka. Nawet gdyby taka czynność została dokonana, pracownik nie będzie mógł skorzystać z wyodrębnionej części urlopu z powodu braku podstawy prawnej w tym zakresie.

Wniosek o urlop wychowawczy

Należy mieć na uwadze, że skorzystanie z urlopu wychowawczego w wymiarze co najmniej 1 miesiąca oznacza w praktyce wykorzystanie przez rodzica lub opiekuna dziecka „wyodrębnionego” urlopu. Nieskorzystanie z przysługującej nieprzenoszalnej części urlopu przez uprawnionego pracownika będzie skutkowało w praktyce tym, że wymiar urlopu wychowawczego na dane dziecko będzie wynosił do 34 miesięcy (gdy oboje rodzice zrezygnują z nieprzenoszalnej części urlopu) lub do 35 miesięcy (w przypadku rezygnacji z uprawnienia przez jednego z rodziców lub opiekunów). Zasady dotyczące nieprzenoszalnej części urlopu będą miały zastosowanie również do urlopu wychowawczego udzielonego w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem, którego stan zdrowia został potwierdzony orzeczeniem lekarskim o niepełnosprawności.

Wspólne korzystanie z urlopu i jego podział

Możliwość korzystania z urlopu wychowawczego przez oboje rodziców lub opiekunów istniała już wcześniej. Zgodnie z dotychczasowymi przepisami, rodzice lub opiekunowie dziecka spełniający warunki do korzystania z urlopu wychowawczego mogli jednocześnie korzystać z takiego urlopu przez okres nieprzekraczający 3 miesięcy. Nowy przepis wydłuża ten okres do 4 miesięcy, usuwając jednocześnie zbędny zwrot „spełniający warunki...”.

Dotychczasowa regulacja pozwalała na podział urlopu wychowawczego na 4 części. Nowe zasady są w tym zakresie korzystniejsze dla pracowników, umożliwiają bowiem podział urlopu na 5 części. Taka zmiana pozwoli pracownikom na wykorzystanie nieprzenoszalnej części urlopu wychowawczego jako części samodzielnej, nie pogarszając jednocześnie sytuacji prawnej rodziców czy opiekunów w kwestii wykorzystywania urlopu wychowawczego w taki sposób.

Umowa zlecenie w okresie urlopu macierzyńskiego i wychowawczego - ubezpieczenie społeczne

Prawo do urlopu w pełnym wymiarze dla jednego rodzica

Od 1 października 2013 r. do art. 189 k.p. wprowadzono § 9, który zawiera zamknięty katalog przypadków, które uzasadniają wyłączne prawo jednego rodzica do urlopu wychowawczego w pełnym wymiarze. Zgodnie z nowymi zasadami, rodzic dziecka ma prawo do urlopu wychowawczego w wymiarze do 36 miesięcy, jeżeli:

• drugi rodzic dziecka nie żyje,
• drugiemu z rodziców nie przysługuje władza rodzicielska,
• drugiemu z rodziców odebrano władzę rodzicielską lub władza ta uległa ograniczeniu lub zawieszeniu.

Ustawodawca objął tym przepisem również dodatkowy urlop wychowawczy związany z niepełnosprawnością dziecka.

Przedawnienie urlopu wypoczynkowego

Przed 1 października 2013 r. urlop wychowawczy nie miał wpływu na rozpoczęcie i bieg przedawnienia roszczenia o urlop wypoczynkowy. Nowelizacja wprowadziła przepis, zgodnie z którym bieg przedawnienia roszczenia o urlop wypoczynkowy nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu na czas korzystania z urlopu wychowawczego. Zmiana w tym zakresie wiązała się z przyjęciem takiego rozwiązania prawnego, które pozwoliłoby na zapewnienie pracownikowi możliwości skorzystania z urlopu wypoczynkowego, do którego prawo nabył przed urlopem wychowawczym. Uwzględniając fakt, że okres przedawnienia roszczeń ze stosunku pracy wynosi 3 lata (w tym roszczenia o urlop wypoczynkowy) w praktyce mógł wystąpić przypadek, w którym nastąpiło przedawnienie roszczenia o urlop wypoczynkowy z powodu długotrwałego korzystania z urlopu wychowawczego. Zmiana przepisu w tym zakresie od 1 października 2013 r. umożliwi pracownikowi skorzystanie z urlopu wypoczynkowego po powrocie z urlopu wychowawczego bez ryzyka konsekwencji wynikających z przedawnienia.

Ubezpieczenie zdrowotne na urlopie wychowawczym

Zestawienie najważniejszych zmian dotyczących urlopu wychowawczego

Podstawa prawna:

• art. 186, art. 155² ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy – j.t. Dz.U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94; ost.zm. Dz.U. z 2013 r., poz. 1028
• art. 1 ustawy z 26 lipca 2013 r. o zmianie ustawy – Kodeks pracy – Dz.U. z 2013 r., poz. 1028