Nagrywanie rozmów pracowników i klientów - skandal w sieci aptek. NRA odpowiada: od żadnego Okręgowego Rzecznika Odpowiedzialności Zawodowej nie wpłynęły informacje ani skargi dotyczące tej nieprawidłowości

Rzecznik praw obywatelskich pisze do prezes Naczelnej Rady Aptekarskiej w sprawie możliwych naruszeń w aptekach

Rzecznik Praw Obywatelskich (RPO) Marcin Wiącek w dniu 24 października 2023 r. skierował pismo do prezes Naczelnej Rady Aptekarskiej Elżbiety Piotrowskiej-Rutkowskiej.

Jak podaje RPO, sprawa dotyczy tego, że wpłynęły skargi od farmaceutów i techników farmaceutycznych, będących byłymi lub obecnymi pracownikami jednej z największych w Polsce sieci aptek. Skarżący uważają, że poza monitoringiem wizyjnym w placówkach, należących do sieci, zainstalowane są również mikrofony rejestrujące dźwięk.  Mikrofony znajdują się przy każdym z okienek. To oznacza, że rejestrowane są wszystkie rozmowy pracowników aptek z pacjentami realizującymi recepty czy też pacjentami kupującymi leki i inne produkty w aptece.

Według doniesień pracownicy mieli podpisywać zgody na rejestrację obraz i dźwięku. Oczywiście klientów aptek nie uprzedzano o nagrywaniu rozmów, a przecież informowali oni farmaceutów o swoim danych osobowych w tym stanie zdrowia.

W piśmie RPO zawnioskował a zajęcie się sprawą, w tym informację jakie czynności zostały podjęte i jakie fakty zostały jak dotąd ustalone. RPO chciał też ustalić czy w sprawie zostało złożone zawiadomienie do Prezesa Urzędu Ochrony Danych Osobowych oraz do Państwowej Inspekcji Pracy.

Odpowiedź prezes Naczelnej Rady Aptekarskiej Elżbiety Piotrowskiej-Rutkowskiej

Do Naczelnej Rady Aptekarskiej ani do samorządu zawodu farmaceuty nie docierały oficjalne informacje na temat nieprawidłowości w aptekach ogólnodostępnych (...) w zakresie m.in. nagrywania rozmów personelu fachowego z pacjentami bez ich wiedzy.

Mając na uwadze wyjaśnienie przedmiotowej sprawy Naczelna Izba Aptekarska zwróciła się do wszystkich okręgowych rzeczników odpowiedzialności zawodowej z prośbą o przekazanie informacji na temat ewentualnych skarg lub sygnałów, jakie mogły wpływać do organów okręgowych izb aptekarskich w wyżej wymienionej sprawie. Po uzyskaniu odpowiedzi od wszystkich Okręgowych Rzeczników Odpowiedzialności Zawodowej i dokonaniu ich analizy należy wskazać, że do żadnego z Rzeczników nie wpłynęły informacje ani skargi dotyczące wskazanych powyżej nieprawidłowości.

Mając na uwadze powyższe należy podkreślić, że jedynym źródłem pozyskiwania informacji w tym zakresie będą dla samorządu dane przekazywane przez Państwową Inspekcję Farmaceutyczną (informacje pozyskiwane przez WIF w trakcie kontroli aptek) oraz ewentualne przyszłe informacje od farmaceutów, którzy bezpośrednio zetknęli się z przedmiotowymi przypadkami.

Rzecznicy Odpowiedzialności Zawodowej, prowadząc postępowania dyscyplinarne, korzystają bowiem z materiałów dowodowych zebranych w toku postępowań kontrolnych prowadzonych przez uprawnione podmioty, takie jak: Państwowa Inspekcja Farmaceutyczna lub Narodowy Fundusz Zdrowia oraz organy ścigania tj. Policja i Prokuratura.

Z tego powodu ewentualne postępowania dyscyplinarne w opisywanej sprawie mogą być następstwem zawiadomień pochodzących od ww. instytucji, które posiadają stosowne uprawnienia do stwierdzania tego typu nieprawidłowości.

Zwracam również uwagę, że zgodnie z obowiązującymi przepisami, rzecznik odpowiedzialności zawodowej wszczyna postępowanie wyjaśniające po uzyskaniu wiarygodnej informacji uzasadniającej podejrzenie, iż miało miejsce postępowanie sprzeczne z zasadami etyki i deontologii zawodowej oraz przepisami prawnymi dotyczącymi wykonywania zawodu farmaceuty. Bardzo ogólnikowe informacje napływające z różnych źródeł i sygnalizujące jedynie istnienie powyższych praktyk, nie są wystarczające do wszczęcia postępowania przez rzecznika odpowiedzialności zawodowej wobec konkretnego farmaceuty w konkretnej sprawie.

TŁO SPRAWY: pracownicy podpisywali zgody ale nie wiedzieli co dzieje się z nagraniami wideo i dźwięku

Jak podaje RPIP: przytoczono anonimową wypowiedź byłej pracownicy, że podczas podpisywania umowy o pracę dostała do podpisu również dwie zgody:  na rejestrowanie obrazu i nagrywanie dźwięku. Otrzymała jednak wyłącznie kopię umowy o pracę. O tym, gdzie zamontowane są mikrofony. dowiedziała się od innych pracowników. Kierownictwo nie poinformowało o powodach nagrywania, ani o tym, co się potem dzieje z nagraniami.  

Weryfikacja pracowników - imienna ocena i wytyczne co do pracy

Z przekazanych informacji wynika także, że dostępu do nagrań monitoringu wizyjnego i mikrofonów nie mieli ani farmaceuci, ani kierownicy aptek. Można więc zadać pytanie co działo się z nagraniami? Okazuje się, że były prawdopodobnie potrzebne do weryfikacji tego, czy pracownicy postępują zgodnie z ustalonym standardem, czy sprzedają zamienniki i wydają leki w mniejszych opakowaniach. Chodziło więc zapewne o większe zyski dla sieci aptek.

Prawo o prywatności w Konstytucji RP i prawa pacjenta do zachowania w tajemnicy informacji go dotyczących

Konstytucja RP w przepisie art. 47 wskazuje, że każdy ma prawo do ochrony prawnej życia prywatnego, rodzinnego, czci i dobrego imienia oraz do decydowania o swoim życiu osobistym.

Ponadto ustawa z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 1545) w przepisie art. 13 wskazuje, że pacjent ma prawo do zachowania w tajemnicy przez osoby wykonujące zawód medyczny, w tym udzielające mu świadczeń zdrowotnych, informacji z nim związanych, a uzyskanych w związku z wykonywaniem zawodu medycznego.

Klienci apteki nie mogli więc być nagrywani bez zgody, gdyż ich prawo do prywatności i do zachowania w tajemnicy informacji ich dotyczących mogły zostać naruszone.

Zawód farmaceuty - obowiązek tajemnicy

Z ustawy z dnia 10 grudnia 2020 r. o zawodzie farmaceuty (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1873) z art. 34 wynika obowiązek zachowania w tajemnicy informacji związanych z pacjentem.

Jak wskazuje przepis, obowiązek zachowania w tajemnicy informacji związanych z pacjentem, o których mowa w art. 14 ust. 1 ustawy z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (osoby wykonujące zawód medyczny są obowiązane zachować w tajemnicy informacje związane z pacjentem, w szczególności ze stanem zdrowia pacjenta), podlega ograniczeniu w zakresie, w jakim jest to niezbędne do prawidłowego odbycia praktyk zawodowych pod nadzorem farmaceuty.

Prawo do ochrony danych osobowych pracowników

Co więcej w niniejszej sprawie należy też wziąć pod uwagę wątek ochrony danych osobowych pracowników. I tak, kodeks pracy w przepisie art. 22 zn. 2 wskazuje, że jeżeli jest to niezbędne do:

•  zapewnienia bezpieczeństwa pracowników

• zapewnienia ochrony mienia lub kontroli produkcji

• zachowania w tajemnicy informacji, których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę

pracodawca może wprowadzić szczególny nadzór nad terenem zakładu pracy lub terenem wokół zakładu pracy w postaci środków technicznych umożliwiających rejestrację obrazu. Monitoring wizyjny nie może obejmować pomieszczeń sanitarnych, szatni, stołówek oraz palarni, o ile nie jest to niezbędne dla zapewnienia bezpieczeństwa i tajemnicy. W sprawie będzie należało rozważyć czy można było wprowadzić monitoring w aptekach i wykorzystywać go do kontroli pracy pracowników.