Kiedy odprawa dla pracownika przechodzącego na emeryturę jest zwolniona z oskładkowania?

PROBLEM

W tym roku wypłacimy naszym trzem pracownikom odprawy emerytalne. Jakie warunki muszą zostać spełnione, aby mogły one skorzystać ze zwolnienia składkowego?

RADA

Kwota wypłaconej pracownikowi odprawy emerytalnej jest w całości zwolniona ze składek ZUS, a jej wysokość nie ma ograniczenia kwotowego. Pracodawca ma prawo ustalić wysokość odprawy na poziomie wyższym niż wynikające z Kodeksu pracy jednomiesięczne wynagrodzenie (powinien wówczas umieścić odpowiedni zapis w wewnętrznych przepisach o wynagradzaniu). Warunkiem zwolnienia składkowego w przypadku odprawy emerytalnej jest przejście pracownika na emeryturę (a nie jedynie spełnienie warunków do jej otrzymania) i związek pomiędzy rozwiązaniem stosunku pracy a przejściem na emeryturę. Składkom ZUS nie będą podlegać również dodatkowe odprawy przyznane w drodze indywidualnych umów, porozumień czy ugód zawartych z pracownikami. Aby można było uznać zwolnienie z oskładkowania, odprawy muszą mieć jednak związek z rozwiązaniem stosunku pracy. Szczegóły w uzasadnieniu.

Polecamy: Tarcza antykryzysowa – Prawo pracy i ZUS. Pakiet 5 ebooków

UZASADNIENIE

Pracownikowi, który spełnia warunki uprawniające go do uzyskania emerytury, przysługuje odprawa pieniężna. Podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe pracownika stanowi co do zasady jego przychód uzyskany ze stosunku pracy. Wypłacona pracownikowi odchodzącemu na emeryturę odprawa jest wyłączona z podstawy wymiaru składek ubezpieczeniowych. Wynika to z § 2 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia składkowego. Przepis ten dotyczy zasadniczo tylko odpraw emerytalnych, o których mowa w art. 92¹ § 1 Kodeksu pracy.

Warunki formalne zwolnienia odprawy emerytalnej ze składek. Zwolnieniem składkowym wynikającym z tego przepisu jest objęta odprawa emerytalna, której uzyskanie przez pracownika jest uzależnione od:

• jego przejścia na emeryturę (a nie jedynie od spełnienia warunków do jej otrzymania),
• związku pomiędzy rozwiązaniem stosunku pracy a przejściem na emeryturę.

Przepisy nie wykluczają możliwości ustalenia przez pracodawcę wysokości odprawy na poziomie wyższym niż jednomiesięczne wynagrodzenie. Dopuszczalne jest bowiem zagwarantowanie pracownikowi regulacji i przywilejów korzystniejszych niż przewidziane w Kodeksie pracy.

W takiej sytuacji pracodawca powinien umieścić odpowiedni zapis w postanowieniach układów zbiorowych pracy lub regulaminów wynagradzania (albo innych wewnętrznych przepisów o wynagradzaniu, obowiązujących w zakładzie pracy). Takie postanowienia mogą się znaleźć również w zawartej z pracownikiem umowie o pracę. Kwota wypłaconej odprawy emerytalnej nie powinna budzić wątpliwości i powinna (również ze względów dowodowych przed ZUS) wynikać z wyżej wskazanych uregulowań. Jeżeli pracodawca, na mocy obowiązujących u niego przepisów płacowych, dokonuje wypłaty odprawy emerytalnej w wysokości wyższej niż jednomiesięczne wynagrodzenie, wówczas w całości nie podlega ona składkom ZUS.

Odprawa emerytalna wypłacona pracownikowi na podstawie art. 92¹ Kodeksu pracy jest zwolniona ze składek ZUS bez ograniczenia kwotowego.

Pracownik przejdzie na emeryturę 31 marca 2020 r. Z tego powodu rozwiązuje umowę o pracę zawartą na pełny etat. Pracownik otrzymuje miesięczne wynagrodzenie w wysokości 5000 zł. Pracodawca wypłaci mu 27 marca 2020 r. wynagrodzenie w kwocie 5000 zł oraz odprawę emerytalną w wysokości jednomiesięcznego wynagrodzenia wynoszącą 5000 zł. Pracodawca rozliczy w raporcie ZUS RCA składki społeczne wyłącznie od wypłaconego pracownikowi wynagrodzenia w wysokości 5000 zł. Nie rozliczy ich natomiast od kwoty wypłaconej pracownikowi odprawy emerytalnej, która jest zwolniona ze składek ZUS.

Pracownikowi odchodzącemu na emeryturę, z którym rozwiązano stosunek pracy, pracodawca wypłacił odprawę pieniężną. Zgodnie z obowiązującym w firmie regulaminem wynagradzania jej wysokość wynosi trzykrotność miesięcznego wynagrodzenia. Przy tak ustalonej i wypłaconej odprawie emerytalnej nie wlicza się jej do podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne.

Pracownik nie ma prawa do kolejnej odprawy emerytalnej w sytuacji, gdy rozwiązano z nim stosunek pracy po ponownym zatrudnieniu, a wcześniej otrzymał już odprawę emerytalną.

Zwolnienie ze składek od odpraw emerytalnych wypłaconych przez kilku pracodawców. Gdy pracownik przechodzący na emeryturę kończy jednocześnie (w tym samym czasie) zatrudnienie u kilku pracodawców, wówczas każdy pracodawca jest zobowiązany do wypłaty pracownikowi odprawy emerytalnej. Każda z odpraw będzie wtedy wyłączona z podstawy wymiaru składek ubezpieczeniowych na podstawie § 2 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia składkowego, jeśli będzie spełniać omówione powyżej warunki.

Pracownik jest zatrudniony na 1/2 etatu w dwóch różnych zakładach pracy. Każdy z pracodawców z końcem marca 2020 r. rozwiąże z nim umowę o pracę na mocy porozumienia stron w związku z jego przejściem na emeryturę. Obaj pracodawcy wypłacą już byłemu pracownikowi odprawę emerytalną w wysokości jego jednomiesięcznego wynagrodzenia. W tej sytuacji odprawa emerytalna wypłacona przez pierwszego i drugiego pracodawcę będzie wyłączona z podstawy wymiaru składek ZUS.

Dodatkowe świadczenie z tytułu rozwiązania stosunku pracy. Często pracodawcy decydują się przyznać przechodzącemu na emeryturę pracownikowi także dodatkowe świadczenia, chociażby w uznaniu jego wieloletnich zasług. Takie świadczenie również może zostać zwolnione z oskładkowania - jednak na podstawie innego przepisu niż odprawa emerytalna wypłacana na mocy § 2 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia składkowego. To samo rozporządzenie w § 2 ust. 1 pkt 3 wskazuje bowiem, że z podstawy wymiaru składek są wyłączone odprawy, odszkodowania i rekompensaty wypłacane pracownikom m.in. z tytułu wygaśnięcia lub rozwiązania stosunku pracy.

Odprawy emerytalne - podstawy prawne zwolnienia ze składek ZUS

Rodzaj świadczenia Autopromocja Zatrudnianie cudzoziemców. Procedury i rozliczenia Sprawdź	Warunki zastosowania zwolnienia składkowego	Podstawa prawna zwolnienia składkowego
Odprawa emerytalna wypłacona na podstawie art. 911 Kodeksu pracy	faktyczne przejście pracownika na emeryturę (a nie jedynie spełnienie warunków do jej otrzymania), związek pomiędzy rozwiązaniem stosunku pracy a przejściem na emeryturę zwolnienie dotyczy odprawy emerytalnej wypłacanej na podstawie Kodeksu pracy	§ 2 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia składkowego art. 921 Kodeksu pracy
Dodatkowe świadczenie, określone jako "odprawa emerytalna", wypłacane pracownikowi obok odprawy kodeksowej	pomiędzy wypłaconą odprawą a przejściem pracownika na emeryturę i związanym z tym wygaśnięciem czy rozwiązaniem jego stosunku pracy musi istnieć bezpośredni i nierozerwalny związek musi istnieć źródło, na podstawie którego dodatkowa odprawa będzie przysługiwać, w postaci wewnątrzzakładowych regulacji lub dodatkowego porozumienia z pracownikiem zwolnienie dotyczy dodatkowych odpraw emerytalnych, niewynikających z Kodeksu pracy	§ 2 ust. 1 pkt 3 rozporządzenia składkowego

Wymieniony przepis, jak wskazuje ZUS w swych interpretacjach, ma szeroki zakres zastosowania. Aby było możliwe skorzystanie z omawianego zwolnienia składkowego:

• pomiędzy wypłaconą odprawą a przejściem pracownika na emeryturę i związanym z tym wygaśnięciem czy rozwiązaniem jego stosunku pracy musi istnieć bezpośredni i nierozerwalny związek oraz
• musi istnieć źródło, na podstawie którego taka dodatkowa odprawa będzie przysługiwać, w postaci wewnątrzzakładowych regulacji lub chociażby dodatkowego porozumienia z pracownikiem.

Interpretacje ZUS potwierdzające prawo do zwolnienia. Tak wskazał ZUS m.in. w interpretacji z 9 stycznia 2017 r. (sygn. DI/100000/43/1213/2016). Wyjaśniono w niej, że:

(…) dodatkowa odprawa emerytalna (wypłacona pracownikowi na mocy stosownego porozumienia niezależnie od odprawy emerytalnej), która pozostaje w związku z rozwiązaniem umowy o pracę z uwagi na przejście na emeryturę, będzie korzystała z wyłączenia z podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe ale w oparciu o § 2 ust. 1 pkt 3 (…) rozporządzenia.

Z kolei w interpretacji z 31 maja 2017 r. (sygn. DI/100000/43/427/2017) uznano, że wyłączenie z podstawy wymiaru składek przychodów uzyskanych przez pracownika z tytułu odpraw należy stosować zarówno do odpraw mających swe źródło w ustawach szczególnych, jak i do odpraw wynikających z dobrowolnych porozumień zawartych między pracodawcą a pracownikiem.

Natomiast w interpretacji z 5 listopada 2019 r. (sygn. DI/100000/43/955/2019) ZUS rozpatrywał pytanie pracodawcy, czy podstawę do oskładkowania stanowi świadczenie pieniężne w postaci odprawy w wysokości 4-krotności wynagrodzenia miesięcznego brutto pracownika, wypłacane w związku z:

• przystąpieniem do uregulowanego w wewnątrzzakładowych przepisach programu wspierania pracowników przechodzących na emeryturę,
• zawarciem porozumienia pomiędzy pracodawcą i pracownikiem o rozwiązaniu umowy o pracę w związku ze skorzystaniem z ww. programu i przejściem na emeryturę.

W tych okolicznościach - w szczególności w związku z faktem, że świadczenie jest wypłacane w faktycznym i bezpośrednim związku z rozwiązaniem stosunku pracy - ZUS uznał prawo płatnika do skorzystania ze zwolnienia składkowego.

Składkom ZUS nie będą podlegać ani obligatoryjne odprawy ustalone według przepisów prawa, ani przyznane pracownikom dobrowolnie przez pracodawcę w drodze indywidualnych umów, porozumień czy ugód.

Pracodawca wypłacił pracownikowi przechodzącemu na emeryturę dwa rodzaje świadczeń:

• odprawę emerytalną w wysokości 1-miesięcznego wynagrodzenia - na podstawie art. 91¹ Kodeksu pracy, oraz

• dodatkową odprawę emerytalną w kwocie 6-krotności miesięcznego wynagrodzenia, wypłaconą na mocy stosownego porozumienia niezależnie od odprawy emerytalnej, która została wypłacona w trzech równych ratach.

Zarówno pierwsze, jak i drugie świadczenie korzysta ze zwolnienia składkowego (pierwsze - jako odprawa emerytalna, drugie - jako świadczenie wypłacone w związku z rozwiązaniem stosunku pracy).

PODSTAWA PRAWNA:

• art. 18 ust. 1 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych - j.t. Dz.U. z 2020 r. poz. 266; ost.zm. Dz.U. z 2020 r. poz. 321

• art. 92¹ ustawy z 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy - j.t. Dz.U. z 2019 r. poz. 1040; ost.zm. Dz.U. z 2019 r. poz. 1495

• § 2 ust. 1 pkt 2 i pkt 3 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe - j.t. Dz.U. z 2017 r. poz. 1949