Kiedy odprawa dla pracownika przechodzącego na emeryturę jest zwolniona z oskładkowania?

PROBLEM

W tym roku wypłacimy naszym trzem pracownikom odprawy emerytalne. Jakie warunki muszą zostać spełnione, aby mogły one skorzystać ze zwolnienia składkowego?

RADA

Kwota wypłaconej pracownikowi odprawy emerytalnej jest w całości zwolniona ze składek ZUS, a jej wysokość nie ma ograniczenia kwotowego. Pracodawca ma prawo ustalić wysokość odprawy na poziomie wyższym niż wynikające z Kodeksu pracy jednomiesięczne wynagrodzenie (powinien wówczas umieścić odpowiedni zapis w wewnętrznych przepisach o wynagradzaniu). Warunkiem zwolnienia składkowego w przypadku odprawy emerytalnej jest przejście pracownika na emeryturę (a nie jedynie spełnienie warunków do jej otrzymania) i związek pomiędzy rozwiązaniem stosunku pracy a przejściem na emeryturę. Składkom ZUS nie będą podlegać również dodatkowe odprawy przyznane w drodze indywidualnych umów, porozumień czy ugód zawartych z pracownikami. Aby można było uznać zwolnienie z oskładkowania, odprawy muszą mieć jednak związek z rozwiązaniem stosunku pracy. Szczegóły w uzasadnieniu.

Polecamy: Tarcza antykryzysowa – Prawo pracy i ZUS. Pakiet 5 ebooków

UZASADNIENIE

Pracownikowi, który spełnia warunki uprawniające go do uzyskania emerytury, przysługuje odprawa pieniężna. Podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe pracownika stanowi co do zasady jego przychód uzyskany ze stosunku pracy. Wypłacona pracownikowi odchodzącemu na emeryturę odprawa jest wyłączona z podstawy wymiaru składek ubezpieczeniowych. Wynika to z § 2 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia składkowego. Przepis ten dotyczy zasadniczo tylko odpraw emerytalnych, o których mowa w art. 92¹ § 1 Kodeksu pracy.

Warunki formalne zwolnienia odprawy emerytalnej ze składek. Zwolnieniem składkowym wynikającym z tego przepisu jest objęta odprawa emerytalna, której uzyskanie przez pracownika jest uzależnione od:

• jego przejścia na emeryturę (a nie jedynie od spełnienia warunków do jej otrzymania),
• związku pomiędzy rozwiązaniem stosunku pracy a przejściem na emeryturę.

Przepisy nie wykluczają możliwości ustalenia przez pracodawcę wysokości odprawy na poziomie wyższym niż jednomiesięczne wynagrodzenie. Dopuszczalne jest bowiem zagwarantowanie pracownikowi regulacji i przywilejów korzystniejszych niż przewidziane w Kodeksie pracy.

W takiej sytuacji pracodawca powinien umieścić odpowiedni zapis w postanowieniach układów zbiorowych pracy lub regulaminów wynagradzania (albo innych wewnętrznych przepisów o wynagradzaniu, obowiązujących w zakładzie pracy). Takie postanowienia mogą się znaleźć również w zawartej z pracownikiem umowie o pracę. Kwota wypłaconej odprawy emerytalnej nie powinna budzić wątpliwości i powinna (również ze względów dowodowych przed ZUS) wynikać z wyżej wskazanych uregulowań. Jeżeli pracodawca, na mocy obowiązujących u niego przepisów płacowych, dokonuje wypłaty odprawy emerytalnej w wysokości wyższej niż jednomiesięczne wynagrodzenie, wówczas w całości nie podlega ona składkom ZUS.

Odprawa emerytalna wypłacona pracownikowi na podstawie art. 92¹ Kodeksu pracy jest zwolniona ze składek ZUS bez ograniczenia kwotowego.

Pracownik przejdzie na emeryturę 31 marca 2020 r. Z tego powodu rozwiązuje umowę o pracę zawartą na pełny etat. Pracownik otrzymuje miesięczne wynagrodzenie w wysokości 5000 zł. Pracodawca wypłaci mu 27 marca 2020 r. wynagrodzenie w kwocie 5000 zł oraz odprawę emerytalną w wysokości jednomiesięcznego wynagrodzenia wynoszącą 5000 zł. Pracodawca rozliczy w raporcie ZUS RCA składki społeczne wyłącznie od wypłaconego pracownikowi wynagrodzenia w wysokości 5000 zł. Nie rozliczy ich natomiast od kwoty wypłaconej pracownikowi odprawy emerytalnej, która jest zwolniona ze składek ZUS.

Pracownikowi odchodzącemu na emeryturę, z którym rozwiązano stosunek pracy, pracodawca wypłacił odprawę pieniężną. Zgodnie z obowiązującym w firmie regulaminem wynagradzania jej wysokość wynosi trzykrotność miesięcznego wynagrodzenia. Przy tak ustalonej i wypłaconej odprawie emerytalnej nie wlicza się jej do podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne.

Pracownik nie ma prawa do kolejnej odprawy emerytalnej w sytuacji, gdy rozwiązano z nim stosunek pracy po ponownym zatrudnieniu, a wcześniej otrzymał już odprawę emerytalną.

Zwolnienie ze składek od odpraw emerytalnych wypłaconych przez kilku pracodawców. Gdy pracownik przechodzący na emeryturę kończy jednocześnie (w tym samym czasie) zatrudnienie u kilku pracodawców, wówczas każdy pracodawca jest zobowiązany do wypłaty pracownikowi odprawy emerytalnej. Każda z odpraw będzie wtedy wyłączona z podstawy wymiaru składek ubezpieczeniowych na podstawie § 2 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia składkowego, jeśli będzie spełniać omówione powyżej warunki.

Pracownik jest zatrudniony na 1/2 etatu w dwóch różnych zakładach pracy. Każdy z pracodawców z końcem marca 2020 r. rozwiąże z nim umowę o pracę na mocy porozumienia stron w związku z jego przejściem na emeryturę. Obaj pracodawcy wypłacą już byłemu pracownikowi odprawę emerytalną w wysokości jego jednomiesięcznego wynagrodzenia. W tej sytuacji odprawa emerytalna wypłacona przez pierwszego i drugiego pracodawcę będzie wyłączona z podstawy wymiaru składek ZUS.

Dodatkowe świadczenie z tytułu rozwiązania stosunku pracy. Często pracodawcy decydują się przyznać przechodzącemu na emeryturę pracownikowi także dodatkowe świadczenia, chociażby w uznaniu jego wieloletnich zasług. Takie świadczenie również może zostać zwolnione z oskładkowania - jednak na podstawie innego przepisu niż odprawa emerytalna wypłacana na mocy § 2 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia składkowego. To samo rozporządzenie w § 2 ust. 1 pkt 3 wskazuje bowiem, że z podstawy wymiaru składek są wyłączone odprawy, odszkodowania i rekompensaty wypłacane pracownikom m.in. z tytułu wygaśnięcia lub rozwiązania stosunku pracy.

Odprawy emerytalne - podstawy prawne zwolnienia ze składek ZUS

Wymieniony przepis, jak wskazuje ZUS w swych interpretacjach, ma szeroki zakres zastosowania. Aby było możliwe skorzystanie z omawianego zwolnienia składkowego:

• pomiędzy wypłaconą odprawą a przejściem pracownika na emeryturę i związanym z tym wygaśnięciem czy rozwiązaniem jego stosunku pracy musi istnieć bezpośredni i nierozerwalny związek oraz
• musi istnieć źródło, na podstawie którego taka dodatkowa odprawa będzie przysługiwać, w postaci wewnątrzzakładowych regulacji lub chociażby dodatkowego porozumienia z pracownikiem.

Interpretacje ZUS potwierdzające prawo do zwolnienia. Tak wskazał ZUS m.in. w interpretacji z 9 stycznia 2017 r. (sygn. DI/100000/43/1213/2016). Wyjaśniono w niej, że:

(…) dodatkowa odprawa emerytalna (wypłacona pracownikowi na mocy stosownego porozumienia niezależnie od odprawy emerytalnej), która pozostaje w związku z rozwiązaniem umowy o pracę z uwagi na przejście na emeryturę, będzie korzystała z wyłączenia z podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe ale w oparciu o § 2 ust. 1 pkt 3 (…) rozporządzenia.

Z kolei w interpretacji z 31 maja 2017 r. (sygn. DI/100000/43/427/2017) uznano, że wyłączenie z podstawy wymiaru składek przychodów uzyskanych przez pracownika z tytułu odpraw należy stosować zarówno do odpraw mających swe źródło w ustawach szczególnych, jak i do odpraw wynikających z dobrowolnych porozumień zawartych między pracodawcą a pracownikiem.

Natomiast w interpretacji z 5 listopada 2019 r. (sygn. DI/100000/43/955/2019) ZUS rozpatrywał pytanie pracodawcy, czy podstawę do oskładkowania stanowi świadczenie pieniężne w postaci odprawy w wysokości 4-krotności wynagrodzenia miesięcznego brutto pracownika, wypłacane w związku z:

• przystąpieniem do uregulowanego w wewnątrzzakładowych przepisach programu wspierania pracowników przechodzących na emeryturę,
• zawarciem porozumienia pomiędzy pracodawcą i pracownikiem o rozwiązaniu umowy o pracę w związku ze skorzystaniem z ww. programu i przejściem na emeryturę.

W tych okolicznościach - w szczególności w związku z faktem, że świadczenie jest wypłacane w faktycznym i bezpośrednim związku z rozwiązaniem stosunku pracy - ZUS uznał prawo płatnika do skorzystania ze zwolnienia składkowego.

Składkom ZUS nie będą podlegać ani obligatoryjne odprawy ustalone według przepisów prawa, ani przyznane pracownikom dobrowolnie przez pracodawcę w drodze indywidualnych umów, porozumień czy ugód.

Pracodawca wypłacił pracownikowi przechodzącemu na emeryturę dwa rodzaje świadczeń:

• odprawę emerytalną w wysokości 1-miesięcznego wynagrodzenia - na podstawie art. 91¹ Kodeksu pracy, oraz

• dodatkową odprawę emerytalną w kwocie 6-krotności miesięcznego wynagrodzenia, wypłaconą na mocy stosownego porozumienia niezależnie od odprawy emerytalnej, która została wypłacona w trzech równych ratach.

Zarówno pierwsze, jak i drugie świadczenie korzysta ze zwolnienia składkowego (pierwsze - jako odprawa emerytalna, drugie - jako świadczenie wypłacone w związku z rozwiązaniem stosunku pracy).

PODSTAWA PRAWNA:

• art. 18 ust. 1 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych - j.t. Dz.U. z 2020 r. poz. 266; ost.zm. Dz.U. z 2020 r. poz. 321

• art. 92¹ ustawy z 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy - j.t. Dz.U. z 2019 r. poz. 1040; ost.zm. Dz.U. z 2019 r. poz. 1495

• § 2 ust. 1 pkt 2 i pkt 3 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe - j.t. Dz.U. z 2017 r. poz. 1949