Czy kandydaci na rzeczników ds. etyki muszą zawiesić członkostwo w związkach zawodowych?

W celu zachowania bezstronności, przed powołaniem na Rzecznika ds. Etyki, wybrany kandydat zobowiązany jest zawiesić członkostwo partyjne lub związkowe, składając jednocześnie stosowne oświadczenie o bezstronności kandydata na Rzecznika ds. Etyki – takie zasady wyboru i funkcjonowania rzeczników ds. etyki przyjęte zostały przez władze grupy kapitałowej. Rzecznicy ds. etyki mają stać na straży przestrzegania Kodeksu etyki spółki. Organizacje związkowe działające w tej grupie uważają, że to rozwiązanie narusza prawa reprezentowanych przez nich pracowników i zwróciły się z prośbą o interwencję do rzecznika praw obywatelskich. RPO podziela ich wątpliwości.

Związki zawodowe: nadużycie praw pracodawcy

Organizacje związkowe oceniają, że uznanie, iż przynależność związkowa ogranicza bezstronność kandydata, pomimo obowiązku złożenia oświadczenia o bezstronności, jest nadużyciem praw pracodawcy. Zwracają uwagę, że pracodawca zdaje się definiować „bezstronność” wyłącznie jako „bezstronność od wpływów partyjnych oraz związkowych”, pomijając całkowicie fakt realnej zależności służbowej wybranych rzeczników od ich przełożonych, a tym samym od zatrudniających ich pracodawców.

RPO podziela wątpliwości związkowców

Zdaniem rzecznika praw obywatelskich przyjęta zasada budzi poważne wątpliwości przede wszystkim w kontekście zgodności z art. 59 ust. 1 i 4 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, który gwarantuje wolność zrzeszania się w związkach zawodowych. Stwierdza on, że zakres wolności zrzeszania się w związkach zawodowych oraz innych wolności związkowych może być ograniczony tylko w ustawie. Tymczasem przewidziane przez pracodawcę ograniczenia działalności związkowej nie mają umocowania ustawowego.

Wolność zrzeszania się w związkach zawodowych i inne wolności związkowe nie spełniałyby swojego przeznaczenia, gdyby nie towarzyszyła im swoboda działalności – zewnątrz (samodzielność) i wewnątrz (samorządność) – już utworzonego związku. Z wolności tych wypływają bezpośrednio prawnie chronione zasady niezależności i samorządności związków zawodowych. Samodzielność oznacza uniezależnienie związku zawodowego od pracodawców. Tym samym wszelkiego rodzaju ograniczenia działalności związkowej, które nie mają źródła ustawowego, naruszają prawo.

Oświadczenie o bezstronności powinno wystarczyć

W ocenie RPO, obowiązek złożenia oświadczenia o bezstronności przez kandydata na Rzecznika do spraw Etyki stanowi wystarczające zabezpieczenie przed ewentualnymi wpływami związkowymi na działania podejmowane przez niego już jako Rzecznika.

Brakuje więc mechanizmów kontrolnych i nadzorczych, które umożliwiłyby wyeliminowanie zapisów sprzecznych z Konstytucją już na etapie wprowadzania programów i kodeksów etycznych w firmach.

Jest wątpliwe, czy ofiary tych dyskryminujących zapisów znajdą skuteczną ochronę w szczególności na podstawie przepisów ustawy o związkach zawodowych – zakazującego nierównego traktowania w zatrudnieniu osób z powodu przynależności do związku zawodowego lub pozostawania poza nim albo wykonywania funkcji związkowej oraz przewidującego odpowiedzialność za naruszenie wolności związkowej.