Uwaga: zaczęła się inwazja kleszczy. Ukąszenie kleszcza może powodować chorobę zawodową, wypadek przy pracy i świadczenia z ZUS

• Jak ochronić się przed ukąszeniem kleszcza?
• Mity o kleszczach
• Co to jest Kleszczowe Zapalenie Mózgu (KZM)?
• Co to jest borelioza?
• Prawo pracy a ukąszenie kleszcza
• „Rolniku nie daj się kleszczom!”
• Ukąszenie kleszcza a wypadek przy pracy

Jak podaje w swoim komunikacje z końca marca 2025 r. Powiatowa Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna wraz z pierwszymi cieplejszymi dniami kleszcze zaczynają być aktywne. Występują nie tylko w lasach, ale także w parkach, na łąkach oraz w przydomowych ogródkach. Kleszcze żyjące w Polsce mogą przenosić wiele groźnych chorób, oprócz boreliozy i kleszczowego zapalenia mózgu są nimi anaplazmoza, babeszjoza, czy riketsjoza. Szczególnie o tych ostatnich chorobach mało się mówi, a są one równie niebezpieczne i wywołujące prawdziwe spustoszenie w organizmie. Jak podaje Sanepid, generalnie przyjmuje się, że szczyt aktywności rocznej kleszczy przypada na maj-czerwiec i wrzesień-październik. Wiadomo, mamy globalne ocieplenie, luty i marzec miał dni, gdzie było po kilkanaście stopni a nawet w pewnych regionach Polski 20 stopni, co spowodowało w 2025 r. wcześniejszą aktywność kleszczy. Tak więc ze względu na stosunkowo ciepłe zimy w ostatnich latach, okres żerowania kleszczy może się wydłużać w zależności od temperatury. W ciągu dnia kleszcze są najbardziej aktywne od pierwszej rosy do południa, a potem od godz. 16:00 do zmroku. W temperaturze poniżej 4 st. C kleszcze zapadają w letarg. Niekorzystne warunki pogodowe przesypiają w ściółce.

Autopromocja

Jak ochronić się przed ukąszeniem kleszcza?

Przed ukąszeniem kleszcza można ochronić się na wiele sposobów. Podpowiadamy najważniejsze:

1. Należy zadbać odpowiednie ubranie – koszulę z długim rękawem, długie spodnie, zakryte buty, nakrycie głowy.
2. Ubranie, szczególnie wyloty rękawów i nogawek oraz odsłonięte fragmenty skóry (z wyjątkiem twarzy) warto spryskać odstraszającym kleszcze preparatem.
3. Kleszcze są ślepe, więc kolor naszej odzieży nie ma dla nich żadnego znaczenia.
4. Kleszcze reagują na zapach potu.
5. Zawsze należy dokładnie obejrzeć swoje ciało zwracając szczególną uwagę na miejsca wyjątkowo podatne na ukąszenie kleszcza: szyja, skóra głowy, pachy, pachwiny, pępek, zgięcia stawowe.

Mity o kleszczach

Najczęstsze mity o kleszczach dotyczą tego, że:

• ukąszenie kleszcza boli. Okazuje się, że nie. Dopiero po czasie zaczynamy odczuwać swędzenie, choć też nie zawsze, jest to mocno zindywidualizowane;
• zaaplikowanie jakiegoś preparatu da 100% ochrony przed ukąszeniem kleszcze - nie, zdecydowanie nie.
• przed wyjęciem kleszcza powinniśmy posmarować kleszcza i miejsce ukąszenia czymś tłustym - nie, zdecydowanie nie należy tego robić;
• po ukąszeniu kleszcza pojawia się rumień wędrujący. Nie, nie zawsze ma to miejsce, aczkolwiek może mieć. Znowu jest to mocno zindywidualizowane.
• kleszcze skaczą z drzew. Nie, często są nisko na powierzchni ziemi;
• istnieją szczepionki przeciwko boreliozie. Nie, nie ma takich szczepionek.

Co to jest Kleszczowe Zapalenie Mózgu (KZM)?

Kleszczowe Zapalenie Mózgu – choroba wirusowa, która w początkowym okresie może zostać nie rozpoznana z powodu mało charakterystycznych objawów. U osób zakażonych z objawami wyróżniamy 2 fazy choroby. Pierwsza faza pojawia się po 7-14 dniach od ukąszenia przez kleszcza i związana jest z występowaniem wirusa we krwi. Objawy które mogą wystąpić w tej fazie to: gorączka, ból głowy, ból mięśni (utrzymują się około tygodnia). Druga faza choroby związana jest z obecnością wirusa w OUN. Objawy to bóle głowy, gorączka, nudności, wymioty, utrata przytomności, zespół zapalenia opon mózgowo – rdzeniowych, zapalenie mózgu. Objawy zwykle ustępują po 2 – 3 tygodniach, ale nawet u 58% chorych przebycie KZM może wiązać się z występowaniem powikłań.

Autopromocja

Zbiegi tytułów do ubezpieczeń społecznych

Sprawdź

Co to jest borelioza?

Zakażone kleszcze mogą przenieść na człowieka m.in. boreliozę i kleszczowe zapalenie mózgu. Borelioza - jest to choroba bakteryjna. Charakterystycznym objawem boreliozy jest pierścieniowate zaczerwienienie skóry wokół miejsca ukąszenia przez kleszcza. W późniejszym stadium choroby może pojawić się przewlekłe zmęczenie, gorączka, bóle głowy, bóle mięśniowe, ogólne osłabienie. Ryzyko przeniesienia zakażenia przez kleszcza istotnie rośnie, gdy kleszcz przebywa w skórze co najmniej 36 godzin, dlatego ważne jest szybkie i prawidłowe usunięcie kleszcza. Borelioza jest chorobą na którą nie ma szczepionki, dostępne jest leczenie przyczynowe - antybiotykoterapia trwająca co najmniej 21 dni.

Prawo pracy a ukąszenie kleszcza

Z przepisów Kodeksu Pracy oraz z aktów wykonawczych wynika, że pracodawca odpowiedzialny jest za zagwarantowanie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Zobowiązany jest dostarczyć pracownikom środki ochrony indywidulnej, które mają zapobiec chorobom i wypadkom przy pracy. W szczególności pracodawca powinien zapewnić: odpowiednio dobraną odzież roboczą oraz środki naskórne odstraszające owady (np. co do leśników, osób dokonujących wycinki, rolników). Również powinien zapewnić apteczki, narzędzia do usuwania kleszczy oraz środki dezynfekujące. Pracodawca powinien też uświadamiać pracowników co do istniejących zagrożeń na danym stanowisku, przeprowadzać odpowiednie szkolenia BHP jak i wdrożyć procedury wskazujące jak postąpić kiedy dojdzie do ukąszenia przez kleszcza. Szczególnie ważne jest zapewnienie odpowiedniego BHP w takich branżach jak: leśnictwo, rolnictwo, turystyka, ale również budownictwo, gastronomia a nawet handel – istnieje ryzyko ukąszenia przez kleszcza.

W sytuacji wystąpienia którejś z chorób odkleszczowych, np. boreliozy niezbędne jest uruchomienie działań związanych z podejrzeniem chorób zawodowych. Podejrzenie należy zgłosić do właściwego inspektora sanitarnego, który kieruje pracownika na odpowiednie badania do tzw. jednostki orzeczniczej I. stopnia, czyli np. poradni chorób zawodowych wojewódzkich ośrodków medycyny pracy, gdzie właściwy lekarz orzeka o chorobie zawodowej na podstawie badania i dostarczonej przez pracodawcę dokumentacji zawodowej pracownika. Jeśli pracownik w trakcie pracy zauważy wgryzionego na skórze kleszcza i powiadomi o tym pracodawcę lub współpracownicy zaświadczą, że byli tego świadkiem – to w przypadku wystąpienia choroby odkleszczowej, np. boreliozy lub zapalenia mózgu – pracownik ma ułatwioną drogę do orzeczenia choroby zawodowej. Jeśli choroba wystąpi, ale nie ma mocnego dowodu na to, że ukąszenie nastąpiło podczas pracy, utrudnia to drogę do uzyskania takiego orzeczenia. Jeszcze niespełna dwie dekady temu każdy pracownik lasów państwowych z potwierdzoną boreliozą miał orzekaną chorobę zawodową. Dzisiaj lekarze orzecznicy nie są już tacy przychylni – mówi Ekspert W&W Consulting.

„Rolniku nie daj się kleszczom!”

„Rolniku nie daj się kleszczom!” – tak brzmiały dotychczasowe hasła kampanii prewencyjnej KRUS, której celem jest profilaktyka chorób odkleszczowych, obecnie najczęściej odnotowywanych chorób zawodowych rolników. Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego na przestrzeni ostatnich 10 lat odnotowała ponaddwukrotny wzrost liczby jednorazowych odszkodowań wypłaconych z tytułu uszczerbku na zdrowiu spowodowanego zakaźną chorobą zawodową, boreliozą. Za rolniczą chorobę zawodową uważa się chorobę, która powstała w związku z pracą w gospodarstwie rolnym, jeżeli choroba ta jest objęta wykazem chorób zawodowych określonych w przepisach wydanych na podstawie Kodeksu pracy. Tak więc, w rolnictwie, leśnictwie, łowiectwie i rybactwie borelioza to najczęściej występująca choroba zawodowa. W sądach jest rozpatrywanych wiele spraw, w których rolnicy domagają się odszkodowania z powodu zachorowania na boreliozę, jednak ich przyznanie nie jest oczywiste. Często konieczny jest dowód z opinii biegłego lekarza specjalisty chorób zakaźnych jak i wykazanie, że do zachorowania doszło w czasie wykonywania czynności w rolnictwie i w czasie podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników.

Ukąszenie kleszcza a wypadek przy pracy

W przypadku udokumentowanego ukąszenia przez kleszcza i wystąpienia w jego wyniku nagłej reakcji organizmu – np. przy odkleszczowym zapaleniu mózgu objawy pojawią się już tego samego dnia – pracownik ma szansę na uznanie zdarzenia jako wypadku przy pracy, choć nie jest to mocno ugruntowane w orzecznictwie prawnym. – Jeśli jednak założymy, że pracownik ma „twarde” dowody na atak kleszcza w trakcie pracy i jeśli wystąpi u niego choroba odkleszczowa – wówczas ma prawo ubiegać się o świadczenia z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, realizowanych przez ZUS. W przypadku świadczeń natychmiastowych czy krótkoterminowych może to być zasiłek chorobowy lub wyrównawczy, świadczenie rehabilitacyjne lub jednorazowe odszkodowanie. Jeśli będzie to świadczenie stałe – może to być renta z tytułu niezdolności do pracy lub dodatek pielęgnacyjny. W przypadku skrajnej sytuacji śmierci pracownika w związku z wypadkiem lub chorobą zawodową, również rodzina może otrzymać świadczenia z ZUS, takie jak jednorazowe odszkodowanie czy rentę rodzinną wraz z rentą dla sieroty zupełnej – dodaje Joanna Misiun. Trzeba jednak pamiętać, że muszą zawsze zaistnieć wszystkie przesłanki wypadku przy pracy.

Autopromocja

Zbiegi tytułów do ubezpieczeń społecznych

Sprawdź