Strona główna » Kadry » Ubezpieczenia » Zasiłki i inne świadczenia » Odpowiedzialność za błędy w dokumentach wystawianych do celów ubezpieczeniowych

Odpowiedzialność za błędy w dokumentach wystawianych do celów ubezpieczeniowych

21 października 2009, 09:00

Dołącz do grona ekspertów

Barbara Zabieglińska

ZUS może zobowiązać płatnika składek do zwrotu nienależnie pobranych przez ubezpieczonego świadczeń, jeżeli wypłata tych świadczeń została spowodowana przekazaniem przez płatnika składek nieprawdziwych danych mających wpływ na prawo do świadczeń lub na ich wysokość.

Na pracodawcy jako płatniku składek na ubezpieczenia społeczne ciążą szczególne obowiązki i związana z nimi odpowiedzialność. To informacje, jakie organ rentowy uzyskuje m.in. od pracodawcy są podstawą do określenia prawa i wysokości świadczeń emerytalno-rentowych.

Zgodnie z ustawą z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (zwanej dalej ustawą systemową) osoba, której przyznano i wypłacono określone świadczenie na podstawie nieprawdziwych lub błędnych informacji, musi takie świadczenie zwrócić. Stąd też wszystkie dokumenty przyznające takie świadczenie powinny zawierać pouczenie w tej sprawie. O właściwym pouczeniu można mówić wówczas, gdy organ rentowy poprawił i doprecyzował treść pouczenia w taki sposób, że stało się ono czytelne, jasne i zrozumiałe dla ubezpieczonego (wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 22 lutego 2000 r., III AUa 845/99).

Obowiązek zwrotu nienależnie pobranych świadczeń istnieje tylko wtedy, jeżeli osoba pobierająca świadczenie była pouczona o braku prawa do jego pobierania. Brak zatem pouczenia czyni świadczenie nieodwracalnym, mimo że nie można go nazwać świadczeniem należnym, skoro brak było podstaw do jego wypłaty (wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z 12 stycznia 1996 r., III AUr 344/95.

Przepisy prawa ubezpieczeń społecznych zawierają samodzielną podstawę do żądania zwrotu nienależnie pobranych świadczeń, a zatem zasady współżycia społecznego czy przepisy Kodeksu cywilnego o bezpodstawnym wzbogaceniu nie mają zastosowania w tego typu sprawach (wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 3 grudnia 2003 r., III AUa 1450/02).

Za nienależnie pobrane świadczenie uważa się:

świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania,
świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie fałszywych zeznań lub dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd organu wypłacającego świadczenie przez osobę pobierającą świadczenia,
świadczenia wypłacone z przyczyn niezależnych od organu rentowego osobie innej niż wskazana w decyzji tego organu (art. 138 ust. 3 ustawy emerytalnej).

Ubezpieczony, któremu przyznano i wypłacono emeryturę na podstawie fałszywych dokumentów lub w efekcie świadomego wprowadzenia w błąd organu rentowego, ma obowiązek zwrotu nienależnie pobranego świadczenia i nie może bronić się zarzutem, że płatnik składek spowodował wypłatę tego świadczenia (wyrok Sądu Najwyższego z 20 maja 2004 r., II UK 385/03).

Ustawa systemowa stanowi, że nie można żądać zwrotu kwot nienależnie pobranych świadczeń z ubezpieczeń społecznych za okres dłuższy niż ostatnie 12 miesięcy, jeżeli osoba pobierająca świadczenia zawiadomiła organ wypłacający świadczenia o zajściu okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń albo wstrzymanie ich wypłaty, a mimo to świadczenia były nadal wypłacane, a w pozostałych przypadkach nie można żądać zwrotu – za okres dłuższy niż ostatnie 3 lata.

Kwoty nienależnie pobranych świadczeń w związku z osiągnięciem przychodów powodujących zawieszenie prawa do emerytury lub renty lub zmniejszenie ich wysokości podlegają zwrotowi za okres nie dłuższy niż 1 rok kalendarzowy poprzedzający rok, w którym wydano decyzję o rozliczeniu świadczenia. Dzieje się tak, jeżeli osoba pobierająca to świadczenie powiadomiła organ rentowy o osiągnięciu przychodu, w pozostałych zaś przypadkach zwrot następuje za okres nie dłuższy niż 3 lata kalendarzowe poprzedzające rok wydania tej decyzji.

Dla pracodawcy jako płatnika składek najważniejsza jest jednak inna regulacja. Mówi ona o tym, że jeżeli pobranie nienależnych świadczeń zostało spowodowane przekazaniem przez płatnika składek lub inny podmiot nieprawdziwych danych mających wpływ na prawo do świadczeń lub na ich wysokość, obowiązek zwrotu tych świadczeń wraz z odsetkami obciąża odpowiednio płatnika składek lub inny podmiot (art. 84 ust. 6 ustawy systemowej). W przypadku gdy pobranie nienależnych świadczeń emerytalnych przez pracownika spowodowane było nie tylko błędem pracodawcy, ale i organu rentowego, nie może ów organ wydać decyzji zobowiązującej pracodawcę do zwrotu pobranych świadczeń (wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 6 grudnia 2001 r., III AUa 768/01).

Aby organ rentowy mógł domagać się zwrotu nienależnych świadczeń od płatnika składek, muszą zostać spełnione łącznie następujące warunki:

pobranie nienależnego świadczenia,
przekazanie przez pracodawcę nieprawdziwych danych oraz
świadome wprowadzenie w błąd organu rentowego.

Należy podkreślić, że art. 84 ust. 6 ustawy systemowej odnosi się wyłącznie do przypadków bezpodstawnej wypłaty zasiłku osobom mającym status osoby ubezpieczonej. Jak stwierdził Sąd Najwyższy w wyroku z 8 kwietnia 2004 r., zwrot nienależnie pobranych zasiłków chorobowych i macierzyńskich przez osobę niemającą statusu osoby ubezpieczonej następuje na podstawie zasad określonych w art. 84 ustawy systemowej (co oznacza, że osobą zobowiązaną do zwrotu nienależnie pobranych zasiłków jest osoba, która takie świadczenie pobrała – II UK 305/03).

Stwierdzenie pozorności zawartej umowy o pracę wyłącza możliwość żądania przez organ rentowy zwrotu nienależnie pobranych świadczeń od zakładu pracy na podstawie art. 84 ust. 6 ustawy systemowej.

Podstawa prawna: