Jak zmienić decyzję emerytalno-rentową od 18 kwietnia 2017 r.

3 marca 2017 r. Senat przyjął bez poprawek nowelizację ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych dotyczącą zmian przepisów regulujących zasady wzruszalności decyzji ZUS. Zmiany te spowodowane są koniecznością dostosowania obecnego prawa do wytycznych z wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 28 lutego 2012 r. (sygn. akt K 5/11). Po wejściu w życie znowelizowanych przepisów uchylenie bądź zmiana prawomocnej decyzji ZUS dotyczącej ustalenia prawa i wysokości emerytury lub renty jest możliwe tylko do maksymalnego terminu wynoszącego 10 lat.

Przed ogłoszeniem wyroku Trybunału Konstytucyjnego ZUS miał prawo w każdym czasie zmienić wydaną wcześniej prawomocną decyzję dotyczącą ustalenia prawa i wysokości świadczenia, jeśli zmieniła się ocena przedłożonych dowodów, nawet wówczas, gdy nie pojawiły się w sprawie nowe okoliczności. Jednakże w wyroku TK z 8 marca 2012 r. orzekł, że: Art.114 ust.1a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.) jest niezgodny z zasadą zaufania obywateli do państwa i stanowionego przez nie prawa wynikającą z art. 2 oraz art. 67 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

Polecamy książkę: Zakładowy Fundusz Świadczeń Socjalnych 2017 Komentarz

Uznany przez TK za niezgodny z konstytucją art. 114 ust. 1a ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (dalej: ustawa emerytalna) pozwalał organom rentowym m.in. zmniejszać wysokość emerytury lub renty lub pozbawiać prawa do tego świadczenia z urzędu, jeżeli po uprawomocnieniu decyzji ustalającej to prawo, dowody, na podstawie których świadczenie zostało przyznane, nie dawały podstaw do jego przyznania albo do jego wysokości. Zakwestionowany przepis utracił moc obowiązującą 8 marca 2012 r.

W konsekwencji decyzje wydawane na podstawie ustawy emerytalnej od 8 marca 2012 r. mogą obecnie być wzruszane jedynie na podstawie art. 114 ust. 1 i 2 tejże ustawy, tzn. wtedy, gdy w sprawie świadczeń przedłożone zostały nowe dowody lub doszło do ujawnienia nowych okoliczności istniejących co prawda przed wydaniem decyzji, ale jednocześnie mających wpływ na prawo do świadczeń lub ich wysokość.

Zasady wzruszalności decyzji emerytalno-rentowych w obecnym stanie prawnym

Wskazany wyżej art. 114 ust. 1 ustawy emerytalnej, w brzmieniu obowiązującym przed nowelizacją, nie przewidywał żadnych ograniczeń czasowych, które limitowałyby możliwość wzruszenia decyzji wydanej w sprawie świadczeń emerytalnych lub rentowych. Decyzje, które nie były przedmiotem postępowania sądowego (tzn. nie wniesiono od nich odwołania i nie rozstrzygał ich sąd), mogły być uchylane lub zmieniane przez ZUS w każdym czasie, w tym również na niekorzyść świadczeniobiorców. Z kolei te decyzje, które zostały poddane kontroli sądowej, mogły zostać wzruszone przez ZUS we własnym zakresie (jeżeli prowadziłoby to do przyznania świadczeń albo podwyższenia ich wysokości) bądź też przez sąd, w sytuacji, gdyby wskutek uchylenia lub zmiany świadczenie miało zostać odebrane albo zmniejszone. Ponadto w sytuacji gdy świadczenia zostały uzyskane na podstawie nieprawdziwych dokumentów lub zeznań bądź w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd przez zainteresowanego, organ rentowy jest zobowiązany do wstrzymania wypłaty świadczenia (art. 114 ust. 2 ustawy emerytalnej).

Wiktor K. złożył wniosek o emeryturę w lipcu 2000 r. ZUS decyzją z 28 sierpnia 2000 r. przyznał mu prawo do emerytury. Do wniosku ubezpieczony dołączył m.in. dokument potwierdzający okres pracy w latach 1978–1992 w Zakładach Mechanicznych ROTOR oraz zaświadczenie o zatrudnieniu i wynagrodzeniu wystawione na druku ZUS Rp-7. Świadectwo pracy zostało podpisane przez ówczesnego dyrektora zakładu, natomiast zaświadczenie o zatrudnieniu i wynagrodzeniu przez osobę posiadającą pieczątkę księgowej jako jedynej upoważnionej w zakładzie w tamtym czasie do wystawiania takich zaświadczeń. W styczniu 2017 r. ZUS przeprowadzał kontrolę w tym zakładzie pracy, po której okazało się, że wystawione Wiktorowi K. zaświadczenie o zarobkach (ZUS Rp-7) nie odzwierciedla danych zawartych na listach płac. Zarobki zostały w niektórych latach zawyżone dwu-, a nawet trzykrotnie. Jak się później okazało, wobec księgowej toczy się postępowanie w sądzie, gdyż wystawiła kilkanaście takich zaświadczeń. Ponieważ dokument, na podstawie którego ZUS ustalił Wiktorowi K. wysokość emerytury, okazał się fałszywy, zostało wznowione postępowanie w tej sprawie. ZUS obniżył wnioskodawcy w znaczący sposób wysokość pobieranej emerytury. Gdyby kontrola ZUS ustaliła ten fakt po zmianie przepisów, zmiana decyzji przyznającej Wiktorowi K. wysokość emerytury nie byłaby możliwa, gdyż od wydania decyzji minęło już 10 lat.

---

Zasady wzruszalności decyzji po zmianie przepisów

Po wejściu w życie nowelizacji przepisów do wznowienia postępowania w sprawach rozstrzygniętych przez ZUS będzie mogło dojść wówczas, gdy:

● po uprawomocnieniu się decyzji zostaną przedłożone nowe dowody bądź ujawnią się nowe okoliczności istniejące przed wydaniem decyzji, które mają wpływ na prawo do świadczeń lub ich wysokość,
● decyzja została wydana w wyniku przestępstwa,
● dowody, na podstawie których ustalono istotne dla sprawy okoliczności faktyczne, są fałszywe,
● decyzja została wydana na skutek świadomego wprowadzenia w błąd organu rentowego przez osobę pobierającą świadczenie,
● decyzja została wydana na podstawie innej decyzji lub orzeczenia sądu, które zostało następnie uchylone, zmienione albo stwierdzono jego nieważność,
● przyznanie świadczeń lub nieprawidłowe obliczenie ich wysokości nastąpiło w wyniku błędu organu rentowego.

Uchylenie lub zmiana prawomocnej decyzji nie będzie możliwa po upływie określonego w przepisach okresu. Jeżeli:

● decyzja została wydana w wyniku przestępstwa lub jeśli dowody, na podstawie których ustalono istotne dla sprawy okoliczności faktyczne, są fałszywe oraz gdy osoba pobierająca świadczenie świadomie wprowadziła organ rentowy w błąd, wówczas niekorzystna dla zainteresowanego decyzja może być wydana w okresie 10 lat od jej wydania,
● zostaną przedstawione nowe dowody bądź okoliczności, które mają wpływ na prawo do świadczeń lub ich wysokość lub jeżeli decyzja została wydana na podstawie innej decyzji lub orzeczenia sądu, które zostało następnie uchylone, zmienione albo stwierdzono jego nieważność, niekorzystna decyzja może być wydana w okresie 5 lat od jej wydania,
● przyznanie świadczenia bądź zawyżenie jego wysokości nastąpiło z winy ZUS, wówczas decyzja może być wydana wyłącznie w okresie 3 lat od jej wydania.

W tym ostatnim przypadku, wprowadzenie krótkiego terminu pozwoli na należyte wyważenie interesu świadczeniobiorcy oraz interesu publicznego, powiązanego z zasadą sprawiedliwości. Organ rentowy będzie zobowiązany z urzędu do wszczęcia postępowania w sprawie uchylenia lub zmiany decyzji i do powiadomienia zainteresowanego o tym fakcie. W przypadku, gdyby zmiana lub uchylenie decyzji wiązałyby się z nadmiernym obciążeniem dla osoby zainteresowanej, ze względu na jej sytuację osobistą lub materialną, wiek, stan zdrowia lub inne szczególne okoliczności, organ rentowy odstąpi od zmiany lub uchylenia decyzji.

Jeżeli w wyniku zmiany bądź uchylenia decyzji osoba zainteresowana uzyska prawo do świadczenia lub zostanie ono podwyższone, wówczas zmiana decyzji będzie możliwa w każdym czasie, bez żadnego ograniczenia czasowego.

Również w każdym czasie będzie mogła zostać uchylona lub zmieniona decyzja o ustaleniu kapitału początkowego, jeżeli kapitał ten nie został uwzględniony do obliczenia wysokości emerytury ustalonej prawomocną decyzją.

Sprawdź: Terminarz

Zmiany nie tylko dla emerytów z powszechnego systemu emerytalnego

Takie same przesłanki, jak i warunki uchylenia czy zmiany decyzji (z wyłączeniem instytucji kapitału początkowego), przewiduje nowela ustawy w odniesieniu do zaopatrzenia żołnierzy zawodowych i ich rodzin oraz do zaopatrzenia emerytalnego funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin.

Natomiast w odniesieniu do ubezpieczenia społecznego rolników – ustawodawca odsyła do znowelizowanych przepisów ustawy emerytalnej. Do postępowań wszczętych, ale niezakończonych przed wejściem w życie nowelizacji, zastosowanie będą miały nowe przepisy. W przypadku świadczeniobiorców, których prawo lub wysokość świadczenia zostało ustalone na podstawie prawomocnego orzeczenia sądu, nadal utrzymano zasadę, że organ rentowy wydaje we własnym zakresie decyzję przyznającą prawo do świadczeń lub podwyższającą ich wysokość, a w przypadkach, w których miałoby dojść do odebrania prawa do świadczeń lub obniżenia ich wysokości, organ rentowy może wystąpić do sądu jedynie ze skargą o wznowienie postępowania.

Ustawa zmieniająca zasady wzruszalności decyzji została podpisana przez Prezydenta w dniu 23 marca 2017 r.

Podstawa prawna:

● art. 1–6 ustawy o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw (w dniu publikacji bieżącego numeru ustawa oczekiwała na podpis Prezydenta).

Autor: MILENA ŁUKOMSKA -  długoletni pracownik ZUS, szkoleniowiec w zakresie przyznawania świadczeń długo- i krótkoterminowych