Umowa cywilnoprawna - obniżenie i brak wynagrodzenia

Obciążenia związane z umową o pracę skłaniają pracodawców do zatrudniania osób na podstawie umów cywilnoprawnych (przede wszystkim na umowę zlecenia lub o dzieło), umożliwiających znaczne obniżenie kosztów pracy.

W przeciwieństwie do zatrudnienia pracowniczego, w przypadku zlecenia nie ma obowiązku wykonywania zadań za wynagrodzeniem. Strony tej umowy mogą postanowić o nieodpłatności umowy. Takiej możliwości nie ma w przypadku umowy o dzieło. Z Kodeksu cywilnego wynika bowiem, że tego rodzaju umowa ma zawsze charakter odpłatny.

W przypadku zlecenia i umowy o dzieło przepisy określają przypadki, kiedy zleceniodawca (lub zamawiający dzieło) może nie wypłacić wynagrodzenia wynikającego z postanowień umowy albo może wypłacić je w obniżonej wysokości.

Zobacz również serwis: Wynagrodzenia

Zlecenie umową nieodpłatną

Umowa zlecenia jest jedną z najczęściej spotykanych umów cywilnoprawnych. W myśl art. 734 § 1 Kodeksu cywilnego (k.c.) przez umowę zlecenia przyjmujący zlecenie (zleceniobiorca) zobowiązuje się do dokonania określonej czynności prawnej dla dającego zlecenie (zleceniodawcy). Umowa ta jest umową starannego działania. Oznacza to, że przedmiotem umowy nie jest, jak w przypadku umowy o dzieło, osiągnięcie określonego rezultatu, lecz staranne działanie. W razie niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania przyjmujący zlecenie odpowiada za szkodę, która wskutek tego powstała.

Zlecenie, w przeciwieństwie do umowy o dzieło, może mieć charakter nieodpłatny. Brak wynagrodzenia musi jednak wynikać albo z samej umowy, albo z okoliczności sprawy (art. 735 § 1 k.c.). W tym ostatnim przypadku chodzi przede wszystkim o stałą praktykę nieodpłatnego wykonywania tego rodzaju usług, istniejącą między stronami umowy, bądź szerzej, w grupie społecznej, do której obie strony należą. Na nieodpłatny charakter zlecenia może wskazywać rodzaj więzi łączącej strony (np. więź rodzinna, przyjaźń) w połączeniu z nieznacznym nakładem pracy potrzebnym do wykonania zlecenia.

W przypadku gdy strony chcą nawiązać nieodpłatny stosunek zlecenia, powinny wyraźnie zapisać to w treści umowy. Brak takiego postanowienia i szczególnych stosunków istniejących między zleceniodawcą a zleceniobiorcą oznacza, że zlecenie będzie miało charakter odpłatny.

Zobacz również: Czy od przychodów z umowy zlecenia zawartej z pracownikiem na urlopie wychowawczym należy opłacać składki na FP i FGŚP

Domniemanie odpłatności zlecenia

Wynikające z art. 735 k.c. domniemanie odpłatności oznacza, że w sytuacji, gdy brak jest w treści umowy postanowienia o nieodpłatnym wykonywaniu zadań przez zleceniobiorcę, to okoliczność tę będzie musiał udowodnić zleceniodawca. Dlatego w interesie dającego zlecenie jest wyraźne wskazanie w umowie, że ma ona charakter nieodpłatny.

Wzór zapisu o nieodpłatnym wykonywaniu czynności z umowy zlecenia

(...) § 5

Strony zgodnie oświadczają, że za wykonanie zlecenia zleceniobiorcy nie należy się żadne wynagrodzenie, tj. zleceniobiorca wykona zlecenie nieodpłatnie (...).

Ustalenie, czy zlecenie ma charakter odpłatny czy nieodpłatny może mieć również znaczenie (poza obowiązkiem zapłaty wynagrodzenia), w zakresie możliwości wypowiedzenia zlecenia.

Zleceniodawca w razie nieodpłatnego zlecenia może je wypowiedzieć w każdym czasie. Powinien jednak zwrócić zleceniobiorcy wydatki, które ten poczynił w celu należytego wykonania zlecenia.

W razie odpłatnego zlecenia zleceniodawca zobowiązany jest uiścić zleceniobiorcy część wynagrodzenia odpowiadającą jego dotychczasowym czynnościom, a jeżeli wypowiedzenie nastąpiło bez ważnego powodu, powinien także naprawić szkodę (art. 746 § 1 k.c.). Wśród ważnych powodów można wymienić np. chorobę zleceniobiorcy, zmianę miejsca zamieszkania czy utratę zaufania do zleceniobiorcy. Innym ważnym powodem może być także nieudolność zleceniobiorcy przy wykonywaniu zlecenia.

Podstawą do naprawienia szkody, w przypadku gdy wypowiedzenie nastąpiło bez ważnego powodu, będą ogólne zasady wynikające z przepisów o odpowiedzialności kontraktowej. Szkodę taką może w szczególności stanowić utracony przez zleceniobiorcę zarobek (wyrok SN z 9 czerwca 1972 r., sygn. akt I PR 8/72, OSNC 1973/1/16).

Zobacz również: Jak przychód z umowy cywilnoprawnej wpływa na wysokość świadczenia chorobowego przysługującego pracownikowi

PRZYKŁAD

Spółka X zawarła z Adamem P. umowę zlecenia. Przedmiotem tej umowy było wyegzekwowanie przez zleceniobiorcę należności przysługujących spółce od jej dłużników. Spółka wypowiedziała umowę Adamowi P. Ustalono, że czynności windykacyjne zleceniobiorcy ograniczały się wyłącznie do wskazania komornikowi, w jakich bankach dłużnicy mieli konta i do pomocy w wysyłaniu komorniczych zajęć tych rachunków oraz odbioru części gotówki. Taka forma pomocy była jednak niewystarczająca do zapewnienia skutecznego wyegzekwowania wierzytelności spółki. Adam P. w pozwie do sądu wniósł o zasądzenie niewypłaconego wynagrodzenia oraz odszkodowania za utraconą możliwość otrzymania dalszego zarobku z racji bezpodstawnego wypowiedzenia umowy. Sąd uznał, że w sprawie wystąpił ważny powód uzasadniający wypowiedzenie umowy, który podała spółka, dlatego oddalił żądanie zasądzenia odszkodowania na rzecz zleceniobiorcy. Nakazał spółce wypłacenie części wynagrodzenia, odpowiadającą dotychczasowym czynnościom zrealizowanym przez Adama P.

Obowiązek wypłaty wynagrodzenia ze zlecenia

Z uregulowań Kodeksu cywilnego wynika, że zleceniodawca nie może wstrzymać się z wypłatą wynagrodzenia w przypadku, gdy nie jest on zadowolony z wykonywanych zadań przez zleceniobiorcę. Gdy chce skutecznie osiągnąć swój cel, czyli zerwać umowę i nie wypłacać wynagrodzenia, musi wypowiedzieć zlecenie. Z kolei od tego, czy przyczyna wypowiedzenia jest ważna czy nie, zależą przysługujące zleceniobiorcy roszczenia. W razie odpłatnego zlecenia zleceniodawca zobowiązany jest uiścić zleceniobiorcy część wynagrodzenia odpowiadającą jego dotychczasowym czynnościom, a jeżeli wypowiedzenie nastąpiło bez ważnego powodu, powinien także naprawić szkodę. Poza tym, jeżeli przyjmujący zlecenie zaciągnął zobowiązania w celu wykonania umowy, zleceniodawca powinien go z nich zwolnić zgodnie z art. 742 k.c.

Roszczenie o wynagrodzenie za spełnione czynności i o zwrot poniesionych wydatków, przysługujące osobom, które stale lub w zakresie działalności przedsiębiorstwa trudnią się czynnościami danego rodzaju, przedawniają się z upływem 2 lat.

Ponieważ przepisy art. 746 k.c. nie wskazują terminów wypowiedzenia, Wypowiedzenie zlecenia następuje ze skutkiem natychmiastowym. Umowa wygasa zatem z chwilą złożenia oświadczenia o wypowiedzeniu. Strona może jednak określić w tym oświadczeniu termin zakończenia umowy. Ponadto strony mogą określić w umowie termin jej wypowiedzenia. Wypowiedzenie zlecenia jest dopuszczalne niezależnie od czasu, na jaki zawarto umowę dla dokonania jednej czynności prawnej, na czas oznaczony czy nieoznaczony (wyrok SN z 28 września 2004 r., sygn. akt IV CK 640/03, OSNC 2005/9/157).

Zleceniodawca musi zwrócić zleceniobiorcy wydatki, które ten poczynił w celu należytego wykonania zlecenia wraz z odsetkami ustawowymi. Powinien on również zwolnić go z zobowiązań, które ten w tym celu zaciągnął w imieniu własnym (np. zaciągnął pożyczkę, nabył określoną rzecz z przedłużonym terminem płatności).

Zobacz: Umowy cywilnoprawne na cenzurowanym

Odpłatna umowa o dzieło

Regułą w zawieraniu umowy o dzieło jest jej odpłatność. Brak w zawartej umowie wzmianki o wynagrodzeniu wcale nie musi oznaczać, że przyjmującemu zamówienie ono się nie należy. W takim przypadku, w razie sporu między stronami umowy, sąd przyjmie, że zamawiający ma zapłacić zwykłe wynagrodzenie za dzieło danego rodzaju. Gdyby takiego wynagrodzenia nie można ustalić, wynagrodzenie odpowiada uzasadnionemu nakładowi pracy oraz innym kosztom poniesionym przez wykonawcę.

Wyraźne postanowienie umowy przewidujące, że wykonanie dzieła nastąpi nieodpłatnie, zwolni zamawiającego od obowiązku zapłaty wynagrodzenia. W takim przypadku zawartej umowy nie można jednak uznać za umowę o dzieło, ale należy traktować jak umowę o świadczenie usług. Strony mają pełną swobodę co do określenia m.in. sposobu ustalania wynagrodzenia, jego postaci oraz wysokości.

Termin zapłaty wykonawcy należnego wynagrodzenia może być określony w umowie w ten sposób, że wynagrodzenie będzie płatne przed dniem oddania dzieła, z chwilą jego oddania bądź w określonym terminie po jego oddaniu. Możliwe jest również ustalenie, że wynagrodzenie będzie wypłacane częściami w określonych terminach (wyrok SA w Rzeszowie z 3 grudnia 2009 r., sygn. akt I ACa 347/09). Dopiero wtedy, gdy takich postanowień nie ma, należy stosować zasady ustalone w art. 642 k.c. Zgodnie z tym przepisem wynagrodzenie przyjmującemu zamówienie należy się w chwili oddania dzieła. Jeżeli dzieło ma być oddawane częściami, a wynagrodzenie zostało obliczone za każdą część z osobna, wynagrodzenie należy się z chwilą spełnienia każdego ze świadczeń częściowych.

Zobacz: Kiedy bezrobotny bez prawa do zasiłku może wykonywać umowę o dzieło

Określenie wynagrodzenia w umowie o dzieło

Kodeks cywilny wskazuje na dwa szczególne sposoby określenia wysokości wynagrodzenia za wykonanie umowy o dzieło: ryczałtowe (w jednej kwocie za dzieło wykonane w całości) oraz kosztorysowe (określone na podstawie planowanych prac i przewidywanych kosztów). Z tym podziałem wiążą się zróżnicowane możliwości zmiany wysokości wynagrodzenia w trakcie wykonywania umowy.

Sąd Najwyższy wielokrotnie wypowiadał się w tej kwestii. W wyroku z 15 listopada 2006 r. (sygn. akt V CSK 251/06) stwierdził, że w przypadku ustalenia wynagrodzenie ryczałtowego strony muszą liczyć się z jego bezwzględnym i sztywnym charakterem. Zgodnie bowiem z art. 632 § 1 k.c., przyjmujący zamówienie nie może żądać podwyższenia wynagrodzenia nawet wtedy, gdy w czasie zawarcia umowy nie można było przewidzieć rozmiaru lub kosztu prac. Tylko wyjątkowo sąd może podwyższyć ryczałt lub rozwiązać umowę, jeżeli na skutek zmiany stosunków, której nie można było przewidzieć, wykonanie dzieła groziłoby przyjmującemu zamówienie rażącą stratą (art. 632 § 2 k.c.).

PRZYKŁAD

Adam L. w ramach prowadzonej działalności zobowiązał się do wykonania ogrodu (wysiew trawy, posadzenie krzewów i drzew) dla Moniki C. Strony ustaliły wynagrodzenie ryczałtowe. W związku z ulewą wykonane roboty uległy zniszczeniu. Wobec braku porozumienia między stronami umowy sprawa trafiła do sądu. W sądzie Adam L. zażądał podwyższenia wynagrodzenia powołując się na nadzwyczajne okoliczności. Sąd oddalił jego żądanie twierdząc, że wykonawca podjął się dzieła w ramach prowadzonej działalności i z tego powodu, jako profesjonalista, powinien przewidzieć możliwość zaistnienia niekorzystnych zjawisk atmosferycznych.

Zamawiającemu nie przysługuje analogiczne uprawnienie do żądania obniżenia ceny, lecz może on ewentualnie skorzystać z możliwości zmiany wysokości wzajemnych świadczeń wynikających z art. 357¹ k.c. Zgodnie z tym przepisem, jeżeli z powodu nadzwyczajnej zmiany stosunków spełnienie świadczenia byłoby połączone z nadmiernymi trudnościami albo groziłoby jednej ze stron rażącą stratą, czego strony nie przewidywały przy zawarciu umowy, sąd może po rozważeniu interesów stron, zgodnie z zasadami współżycia społecznego, oznaczyć sposób wykonania zobowiązania, wysokość świadczenia lub nawet orzec o rozwiązaniu umowy. Rozwiązując umowę sąd może w miarę potrzeby orzec o rozliczeniach stron, kierując się wyżej określonymi zasadami.

Zobacz: Termin wypłaty wynagrodzenia w umowie o dzieło

Podwyższenie wynagrodzenia kosztorysowego

Inaczej przedstawia się sytuacja, w której strony określiły w umowie wynagrodzenie kosztorysowe. Wprawdzie tak ustalone wynagrodzenie, co do zasady, nie powinno ulegać zmianie, jednak możliwość zmiany jego wysokości jest dużo szersza niż w przypadku wynagrodzenia ryczałtowego.

Możliwość podwyższenia wynagrodzenia kosztorysowego uzależniona jest od tego, kto sporządził zestawienie planowanych prac będących podstawą do jego obliczenia. Jeżeli zestawienie sporządził zamawiający, wówczas dopuszczalne jest zwiększenie wynagrodzenia pod warunkiem, że konieczność przeprowadzenia prac nie była przewidziana w kosztorysie.

Jeżeli natomiast zestawienie planowanych prac sporządził przyjmujący zamówienie, może on żądać podwyższenia wynagrodzenia tylko wtedy, gdy mimo zachowania należytej staranności nie mógł przewidzieć konieczności wykonania dodatkowych prac. Przyjmujący zamówienie nie może jednak żądać podwyższenia wynagrodzenia, jeżeli wykonał pracę bez uzyskania zgody zamawiającego. Ponadto w przypadku gdyby okazało się, że podwyższenie wynagrodzenia kosztorysowego jest znaczne, wówczas zamawiający może niezwłocznie odstąpić od umowy i zapłacić przyjmującemu zamówienie odpowiednią cześć umówionego wynagrodzenia.

PRZYKŁAD

Przy zawieraniu umowy o dzieło strony umówiły się na wynagrodzenie kosztorysowe. Zestawienie planowanych prac sporządził zamawiający. Podczas realizacji dzieła zaszła potrzeba wykonania dodatkowych czynności. Przyjmujący zamówienie (za które przysługuje mu wynagrodzenie) może je wykonać tylko za zgodą zamawiającego. Jeżeli jej nie uzyska, naraża się na koszty, które mogą nie zostać mu zwrócone. Zamawiający, który ze względu na znaczne podwyższenie wynagrodzenia, nie zgodzi się na dodatkowe prace, może odstąpić od umowy. W takim przypadku powinien uczynić to niezwłocznie i zapłacić przyjmującemu zamówienie odpowiednią część umówionego wynagrodzenia (stosownie do wykonanej pracy i poniesionych kosztów).

Zapłata bez wykonanego dzieła

Ponieważ umowa o dzieło jest umową rezultatu, umówiona wypłata należy się przyjmującemu zamówienie wyłącznie wtedy, gdy dzieło wykonał. Kodeks cywilny przewiduje pewne wyjątkowe sytuacje, gdy mimo niewykonania dzieła przyjmujący zamówienie może żądać zapłaty całości lub części wynagrodzenia. Przykładowo, przyjmujący zamówienie może żądać całego wynagrodzenia, chociaż nie wykonał dzieła w sytuacji, gdy był gotów je wykonać, lecz doznał przeszkód z przyczyn dotyczących zamawiającego (art. 639 k.c.). Chodzi o przypadek braku współdziałania ze strony zamawiającego.

Jak zauważył Sąd Najwyższy w wyroku z 7 lipca 1999 r. (sygn. akt II CKN 426/98, OSNC 2000/2/32), współdziałanie stron umowy o dzieło w praktyce z reguły polega na dokonywaniu czynności faktycznych lub prawnych, koniecznych z punktu widzenia procesu wytwarzania dzieła (np. dostarczenie planów, materiałów, udzielenie wskazówek), bądź na umożliwieniu przyjmującemu zamówienie wykonania zdjęć, wpuszczeniu na teren budowy, udostępnieniu pomieszczeń itp.

Zobacz: Określenie wynagrodzenia w umowie o dzieło

PRZYKŁAD

Maria W. zawarła umowę o dzieło z rzeczoznawcą majątkowym. Przedmiotem umowy było sporządzenie operatu szacunkowego zabytkowej nieruchomości. Maria W. nie dostarczyła rzeczoznawcy niezbędnych informacji dotyczących wpisu nieruchomości do rejestru zabytków oraz informacji służb konserwatorskich o przeznaczeniu nieruchomości do takiego, a nie innego użytkowania. Mimo wyznaczenia przez rzeczoznawcę terminu z zagrożeniem, że po bezskutecznym upływie nowego terminu będzie on uprawniony do odstąpienia od umowy, nie otrzymał żądanych informacji od Marii W. Rzeczoznawca majątkowy może zatem odstąpić od umowy z Marią W. Maria W., chociaż nie otrzymała operatu szacunkowego, będzie musiała za niego zapłacić.

Żądanie wynagrodzenia na podstawie art. 639 k.c. nie wyłącza możliwości dochodzenia przez przyjmującego zamówienie odszkodowania, jeżeli poniósł on ponadto jakąś szkodę w związku z niewykonaniem zobowiązania (art. 471 k.c.). Szkodę tę musi on jednak oddzielnie określić i udowodnić (wyrok SN z 15 listopada 1990 r., sygn. akt II CR 184/90).

Skutki odstąpienia od umowy o dzieło

Kolejny przykład, kiedy mimo niewykonania dzieła należy wypłacić wynagrodzenie dotyczy sytuacji, gdy zamawiający przed jego ukończeniem odstępuje od umowy (art. 644 k.c.). Zamawiający ma wówczas prawo odliczyć od wynagrodzenia należnego przyjmującemu zamówienie tę część, którą wskutek niewykonania dzieła przyjmujący zamówienie zaoszczędził. Chodzi o oszczędności, dzięki którym przyjmujący nie zużył materiałów i które miał sam dostarczyć. Zamawiający może również odliczyć nie tylko wartość wszystkiego, co zostało zaoszczędzone przez przyjmującego zamówienie (a zatem nie tylko materiał), ale także to, co musiałby zużyć, aby dzieło wykonać, a co wskutek zaniechania wykonania dzieła może wykorzystać zarobkowo w inny sposób. Dotyczy to również czasu potrzebnego na wykonanie zamówionego dzieła. Zamawiający może zatem odliczyć również zyski, które przyjmujący zamówienie uzyskał wykorzystując czas, którego nie musiał spędzić na wykonywaniu dzieła (wyrok SN z 13 marca 1964 r., sygn. akt II CR 417/63, OSNC 1964/11/240). Ciężar dowodu w tych przypadkach spoczywa na zamawiającym.

W wyroku z 26 stycznia 2001 r. (sygn. akt II CKN 365/00, OSNC 2001/10/154) Sąd Najwyższy uznał, że skuteczność odstąpienia od umowy o dzieło nie jest zależna od jednoczesnej zapłaty wynagrodzenia przez zamawiającego. W uzasadnieniu wyroku sąd wskazał, że ustalenie kwoty, jaką zaoszczędził przyjmujący zamówienie, może często powodować trudności i być przedmiotem sporu stron. Częste zatem mogą być przypadki, w których zamawiający zapłaci przyjmującemu wynagrodzenie niższe niż należne. W takich jednak przypadkach oświadczenie o odstąpieniu będzie nieskuteczne.

Zobacz: Umowy cywilnoprawne - zasady wypłaty wynagrodzenia

PRZYKŁAD

Anna P. zawarła z Ewą K. umowę o dzieło. Przedmiotem umowy było uszycie strojów do przedstawienia teatralnego. Przed upływem terminu Anna P. odstąpiła od umowy, wypłacając Ewie K. wynagrodzenie pomniejszone odpowiednio o zaoszczędzony przez nią czas. Anna P. zażądała także zwrotu nieukończonego dzieła i materiału dostarczonego przez Ewę K. Korzystając z prawa do zatrzymania nieukończonego dzieła i materiału Ewa K. odmówiła wykonania tego żądania. Nie zgadzała się bowiem na kwotę, o którą zmniejszone zostało jej wynagrodzenie. Na podstawie opinii specjalisty (wybranego przez obie strony) Anna P. i Ewa K. zgodziły się na zakończenie trwającego sporu, wspólnie ustalając jego warunki.

Zniszczenie lub uszkodzenie dzieła

Przyjmujący zamówienie może żądać całego wynagrodzenia lub jego odpowiedniej części, jeżeli dzieło uległo zniszczeniu lub uszkodzeniu wskutek wad materiału dostarczonego przez zamawiającego albo wskutek wykonywania go według wskazówek zamawiającego. Prawo to przysługuje mu jedynie wtedy, gdy uprzedził zamawiającego o niebezpieczeństwie utraty lub uszkodzenia dzieła, wynikającego z wad materiału lub wskazówek zamawiającego (art. 641 § 2 k.c.).

Zniszczenie lub uszkodzenie dzieła wskutek wadliwości materiału dostarczonego przez zamawiającego nie pozbawi przyjmującego zamówienie prawa do wynagrodzenia za wykonaną pracę, jeżeli o niebezpieczeństwie zniszczenia lub uszkodzenia powiadomił zamawiającego. W tej sytuacji przyjmujący zamówienie nie będzie również odpowiadał wobec zamawiającego za wady dzieła spowodowane wadliwością materiału.

Opóźnienie w wykonaniu dzieła

Przyjmujący zamówienie jest zobowiązany do wykonania dzieła w umówionym terminie. Zgodnie z art. 635 k.c., jeżeli opóźnia się z rozpoczęciem lub wykończeniem dzieła tak dalece, że nie jest prawdopodobne dotrzymanie umówionego terminu, zamawiający może bez wyznaczenia dodatkowego terminu odstąpić od umowy jeszcze przed upływem terminu do jego wykonania.

Sąd Najwyższy w wyroku z 21 września 2006 r. (sygn. akt I CSK 129/06) stwierdził, że skorzystanie przez zamawiającego z uprawnienia do odstąpienia od umowy powoduje, że od chwili jego dokonania umowa przestaje wiązać strony. Skutkiem odstąpienia jest zatem wygaśnięcie umowy od momentu jej zawarcia. Strony nie są wtedy zobowiązane do spełnienia swoich świadczeń, a świadczenia już spełnione podlegają zwrotowi (art. 494 k.c.). Sąd wyjaśnił przy tym, że prawo odstąpienia od umowy nie jest zależne od zawinienia przyjmującego zamówienie, lecz od tego czy przyjmujący zamówienie spóźnia się z rozpoczęciem lub wykończeniem dzieła w takim stopniu, że nieprawdopodobne jest jego ukończenie w umówionym czasie.

PRZYKŁAD

Zgodnie z umową o dzieło zawartą ze spółką X Marek C. zobowiązał się do przełożenia na język włoski dokumentów handlowych spółki w terminie do 21 lutego 2013 r. W tym czasie jednak zachorował, w związku z czym opóźnił się z rozpoczęciem tłumaczenia i nie było możliwe jego ukończenie w umówionym czasie. W tej sytuacji spółka może odstąpić od umowy bez wyznaczenia dodatkowego terminu do wykonania dzieła, mimo że opóźnienie było niezawinione przez Marka C. Spółka X nie jest także zobowiązana do zapłacenia wynagrodzenia wykonawcy.

Jeżeli opóźnienie uniemożliwiające wykonanie dzieła w terminie jest skutkiem okoliczności, za które przyjmujący zamówienie ponosi odpowiedzialność, zamawiający może, niezależnie od prawa odstąpienia od umowy, dochodzić na zasadach ogólnych odszkodowania z tytułu niewykonania umowy.

Skutkiem odstąpienia jest nie tylko wygaśnięcie zobowiązania głównego, tj. np. wypłaty wynagrodzenia za dzieło, ale także zobowiązań ubocznych, takich jak np. obowiązek zapłaty kar umownych (wyrok SA w Poznaniu z 27 lutego 2001 r., sygn. akt I ACa 981/00).

Zobacz również: Forum Kadry - ZUS i Płace

Wady fizyczne dzieła

Celem umowy o dzieło jest osiągnięcie zamierzonego rezultatu, dlatego przyjmujący zamówienie odpowiada za wady dzieła (rękojmia za wady). Jeżeli dzieło ma wady, zamawiający może żądać ich usunięcia, wyznaczając w tym celu przyjmującemu zamówienie odpowiedni termin z zagrożeniem, że po jego bezskutecznym upływie nie przyjmie naprawy. Przyjmujący może odmówić naprawy, gdyby wymagała nadmiernych kosztów (art. 637 § 1 k.c.). Jeżeli mimo wezwania przyjmujący zamówienie nie usunie wad, zamawiający może odstąpić od umowy. Skutkuje to zwolnieniem zamawiającego od zapłaty wynagrodzenia.

Sąd Najwyższy w wyroku z 4 kwietnia 1997 r. (sygn. akt II CKN 65/97) podkreślił, że warunkiem skorzystania z uprawnienia odstąpienia od umowy jest wcześniejsze wezwanie przyjmującego do usunięcia wad z zagrożeniem, o którym mowa w art. 637 § 1 k.c. Gdy zamawiający tego nie uczyni, będzie mógł żądać tylko obniżenia wynagrodzenia.

Jeżeli wady nie dadzą się usunąć albo gdy z okoliczności wynika, że przyjmujący zamówienie nie zdoła ich usunąć w odpowiednim czasie, zamawiający może odstąpić od umowy, jeżeli wady są istotne.

Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z 6 października 2006 r. (sygn. akt V CSK 198/06), wady istotne to wady, które czynią dzieło niezdatne do użytku albo które sprzeciwiają się wyraźnej umowie. Natomiast w wyroku z 12 marca 2002 r. (sygn. akt IV CKN 803/00) Sąd Najwyższy wyjaśnił, że wadliwość może polegać na braku pożądanego rezultatu, wadzie konstrukcyjnej lub materiałowej wpływającej na jakość, a sprzeczność z umową – na odstąpieniu od określonego umową sposobu wykonania, zaniechaniu osobistego wykonania, jeżeli taki obowiązek wynikał z umowy.

W przypadku wady istotnej zamawiający nie musi wypłacać wynagrodzenia przyjmującemu zamówienie. Należy jednak podkreślić, że udowodnienie jej zaistnienia spoczywa na zamawiającym. W praktyce najczęściej takie sprawy kończą się w sądzie. Wówczas dla wykazania wadliwego wykonania dzieła potrzebne będzie sporządzenie (na wniosek zamawiającego) opinii biegłego.

Wadą istotną jest taka, która wyłącza normalne korzystanie z rzeczy zgodnie z celem umowy, odbiega w sposób zasadniczy od cech funkcjonalnych, estetycznych właściwych danemu dziełu, znacznie obniża wartość albo polega na znacznym odstępstwie od zamówienia.

Jeśli wady nie są istotne, zamawiający może żądać obniżenia wynagrodzenia w odpowiednim stosunku.

Roszczenia wynikające z umowy o dzieło przedawniają się z upływem 2 lat od dnia oddania dzieła, a jeżeli dzieło nie zostało oddane – od dnia, w którym zgodnie z treścią umowy miało być oddane.

Podstawa prawna:

● art. 627–646, art. 734–735, art. 744, art. 746, art. 751 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 93 ze zm.)