Urlop wychowawczy – wszystko co musisz wiedzieć

Co to jest?

Urlop wychowawczy to jeden z urlopów, które przysługują rodzicom dziecka udzielanych w celu sprawowania osobistej opieki nad nim. Do urlopowych uprawnień rodzicielskich należą jeszcze:

• Urlop macierzyński,
• Urlop rodzicielski,
• Urlop ojcowski.

Urlop wychowawczy jest wykorzystywany najpóźniej, licząc od narodzin dziecka. Komu przysługuje więc ten urlop? Odpowiedź na to pytanie przynosi art. 186 Kodeksu pracy. Aby móc skorzystać z tego urlopu, należy przede wszystkim spełnić warunek co najmniej 6-miesięcyznego zatrudnienia, czy to na pełnym, czy na niepełnym etacie (zalicza się także poprzednie okresy zatrudnienia). Przysługuje tylko pracownikom, a więc osobom zatrudnionym na podstawie umowy o pracę.

Wynagrodzenie – czy jest płatny?

Czy urlop wychowawczy jest płatny? Nie. Jako jedyny z wymienionych urlopów jest niepłatny. Wybierając się więc na ten urlop, trzeba liczyć się z brakiem comiesięcznych wpływów na konto w postaci zasiłku macierzyńskiego (jak jest w przypadku urlopu macierzyńskiego, rodzicielskiego i ojcowskiego).

Wyjątkiem jest osoba na urlopie wychowawczym pobierająca zasiłek rodzinny. Dla takiej osoby, która pobiera zasiłek rodzinny, przewidziano wsparcie pieniężne w postaci dodatku do zasiłku rodzinnego: Dodatek do zasiłku rodzinnego za czas urlopu wychowawczego 2020/2021. Dodatkowo jeśli jest to samotna matka, może liczyć na dodatek z tytułu samotnego wychowywania dziecka. Należy pamiętać o tym, że zasiłek rodzinny przysługuje tylko przy spełnieniu warunku niskich dochodów na członka rodziny. Obecnie kryterium dochodowe wynosi 674 zł.

Polecamy: Uprawnienia rodziców w pracy

Ile trwa?

Zgodnie z prawem pracy urlop wychowawczy wynosi maksymalnie 36 miesięcy. Czy jest ustalony minimalny okres urlopu wychowawczego, z jakiego można skorzystać? Czy urlop wychowawczy na bliźniaki lub dziecko niepełnosprawne jest dłuższy? W przypadku dziecka legitymującego się orzeczeniem o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności, kiedy wymaga ono osobistej opieki rodzica przysługuje dodatkowy urlop wychowawczy udzielony urlop również w wymiarze do 36 miesięcy.

Podany wymiar urlopu wychowawczego przysługuje łącznie obojgu rodzicom dziecka.

Ile części?

Urlop wychowawczy może być udzielony maksymalnie w 5 częściach, przy czym każdorazowo składa się wniosek. Nie określono przy tym minimalnej ani maksymalnej długości jednej części. Pracownik ma więc w tym przedmiocie dowolność.

Liczba niewykorzystanych bezpośrednio po urlopie macierzyńskim części urlopu rodzicielskiego pomniejsza odpowiednio liczbę części urlopu wychowawczego.

Ważne jest, aby pamiętać, że 1 miesiąc z puli 36 miesięcy urlopu wychowawczego należy się drugiemu z rodziców. Każdy z nich ma bowiem niezbywalne prawo do jednego miesiąca. Jeśli więc tylko jeden z rodziców zdecyduje się na urlop wychowawczy będzie mógł maksymalnie wykorzystać 35 miesięcy, a 1 miesiąc przepada. Istnieją wyjątki, kiedy jeden z rodziców może wykorzystać pełną pulę 36 miesięcy. Należą do nich następujące sytuacje:

1. drugi rodzic dziecka nie żyje,
2. drugiemu rodzicowi dziecka nie przysługuje władza rodzicielska,
3. drugi rodzic dziecka został pozbawiony władzy rodzicielskiej albo taka władza uległa ograniczeniu lub zawieszeniu.

Podobnie dzieje się, gdy dziecko pozostaje pod opieką tylko jednego opiekuna.

Powstaje pytanie, czy rodzice mogą korzystać z tego urlopu jednocześnie – tak. Prawo dopuszcza taką możliwość. Wówczas wykorzystane przez nich wspólnie miesiące liczy się podwójnie.

Małżonkowie byli na urlopie wychowawczym od początku stycznia do końca czerwca 2021 r. Ile urlopu wychowawczego na swoje dziecko wykorzystali? Należy pomnożyć 6 miesięcy x 2, co daje wynik 12 miesięcy.

Polecamy: Kodeks pracy 2021. Praktyczny komentarz z przykładami

Czy można przedłużyć?

Jak już zostało opisane, urlop wychowawczy może trwać maksymalnie 36 miesięcy i można wykorzystać je w 5 częściach. Jeśli więc początkowo dana osoba zdecyduje się na krótszy wymiar, już po jego wykorzystaniu może złożyć kolejny wniosek o urlop wychowawczy. Będzie to stanowiło przedłużenie urlopu. Należy jednak pamiętać przy tym o wieku dziecka, który stanowi maksymalny termin na skorzystanie z tego uprawnienia.

Do kiedy? Do jakiego wieku dziecka?

Częstym pytaniem stawianym w kontekście urlopu wychowawczego jest – do ilu lat dziecka można wykorzystać urlop? Nic dziwnego, ponieważ wiek dziecka stanowi limit czasowy, do którego można korzystać z tego rodzaju urlopu. Zgodnie z art. 186 § 2 Kodeksu pracy granicą tą jest ukończenie przez dziecko 6. roku życia. Warto jednak podkreślić, że nie chodzi tutaj o dzień ukończenia przez dziecko 6 lat. Ostatnim dniem wykorzystywania urlopu wychowawczego jest bowiem ostatni dzień roku kalendarzowego, w którym dane dziecko skończyło 6 lat. W przypadku dziecka legitymującego się orzeczeniem o niepełnosprawności terminem, do którego można skorzystać z dodatkowego urlopu wychowawczego jest ukończenie przez dziecko 18. roku życia.

Dziecko urodziło się 3 lutego 2021 r. Do kiedy należy wykorzystać urlop wychowawczy? Urlop ten można wykorzystać do 31 grudnia 2027 r.

Czy można przerwać?

Jak najbardziej urlop wychowawczy można w każdej chwili przerwać za zgodą pracodawcy i wrócić do pracy. Drugą możliwością jest rezygnacja z urlopu po uprzednim zawiadomieniu o tym pracodawcy najpóźniej na 30 dni przed terminem zamierzonego podjęcia pracy.

Urlop wychowawczy a praca

Bardzo ważnym zagadnieniem pod kątem podjęcia decyzji o urlopie wychowawczym jest możliwość pracy w czasie tego urlopu. Czy jest ona dozwolona? Tak. W czasie urlopu wychowawczego można pracować na rzecz dotychczasowego lub innego pracodawcy. Dopuszcza się także podjęcie innej działalności, nauki lub szkolenia. Jedynym warunkiem jest niewyłączanie poprzez tego typu zajęcia możliwości sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem. Jest to bowiem istota urlopu wychowawczego.

Umowa zlecenie jest więc jak najbardziej dopuszczalna. Można na jej podstawie wykonywać np. pracę w domu przez 2 godziny dziennie, co z pewnością nie przeszkadza w sprawowaniu opieki nad dzieckiem.

Czy okres ten wlicza się do stażu pracy?

Czas urlopu wychowawczego wlicza się do okresu zatrudnienia, od którego zależą uprawnienia pracownicze.

Czy to okres składkowy?

Urlop wychowawczy jest okresem składkowym. ZUS finansuje składki rentowe, emerytalne i zdrowotne. Czas urlopu liczy się więc do emerytury.

Czy można zwolnić pracownika na urlopie wychowawczym?

Podczas urlop wychowawczego funkcjonują przepisy o ochronie stosunku pracy. Osoba przebywająca na tym urlopie jest chroniona przed zwolnieniem już od dnia złożenia wniosku do dnia zakończenia urlopu. Kodeks pracy przewiduje rozwiązanie stosunku pracy w czasie urlopu wychowawczego jedynie w przypadku ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy bądź wystąpienia przesłanek uzasadniających rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika.

Powrót do pracy po urlopie wychowawczym może wiązać się z przyjęciem na dotychczasowe stanowisko, a gdy jest to niemożliwe - na stanowisko równorzędne lub inne stanowisko odpowiadające kwalifikacjom zawodowym pracownika. Zapewnione wynagrodzenie nie może być niższe niż wynagrodzenie za pracę przysługujące pracownikowi w dniu podjęcia pracy na stanowisku zajmowanym przed tym urlopem.

Czy warto przejść na urlop wychowawczy?

Aby odpowiedzieć sobie na to pytanie, należy wziąć pod uwagę szereg elementów, takich jak:

• dobro dziecka,
• brak wynagrodzenia za czas urlopu,
• rozwój zawodowy,
• kontakt ze współpracownikami,
• możliwość pracy w czasie urlopu,
• urlop wychowawczy jako okres nieskładkowy,
• ochrona przed zwolnieniem,
• ewentualność ponownego zajścia w ciążę na wychowawczym.

Każda osoba rozważająca skorzystanie z urlopu wychowawczego powinna również zapoznać się z możliwością wnioskowania o obniżony wymiar czasu pracy.

Obniżony wymiar czasu pracy

Osoba, która uprawniona jest do skorzystania z urlopu wychowawczego posiada również prawo do wnioskowania o pracę w obniżonym wymiarze czasu pracy. Pracodawca zobowiązany jest do zaakceptowania niższego czasu pracy. Nie może być on jednak niższy od połowy pełnego etatu. Co ciekawe, nie jest jednoznaczne czy uprawnienie do obniżenia wymiaru czasu pracy jest odrębnym prawem, czy skorzystanie z niego powoduje odpowiednie pomniejszenie urlopu wychowawczego. Więcej na ten temat: Niższy wymiar czasu pracy a urlop wychowawczy.

Urlop wychowawczy a urlop wypoczynkowy

Urlop wychowawczy czasami ma wpływ na pomniejszenie puli dni urlopu wypoczynkowego. Zasadą jednak jest, że wcześniejsze nabycie prawa do urlopu, czy to 20- czy 26-dniowego, z dniem 1 stycznia, a następnie wykorzystanie urlopu wychowawczego np. od maja tego samego roku, nie powoduje proporcjonalnego obniżenia urlopu wypoczynkowego. Więcej na ten temat: Urlop wypoczynkowy po urlopie wychowawczym 2020

Urlop wychowawczy a ciąża

Często zdarza się, że pracownica będąc na urlopie wychowawczym z jednym dzieckiem, zachodzi w ciążę z drugim. Co w takim przypadku? Czy może iść na l4? Aby przejść na płatne zwolnienie lekarskie, pracownica musi przerwać urlop wychowawczy i otrzymać zwolnienie lekarskie. Wówczas za czas niezdolności do pracy będzie pobierała wynagrodzenie chorobowe, a następnie zasiłek chorobowy.

Pracownica może zdecydować, że do końca ciąży pozostanie na wychowawczym (bezpłatnym), a od dnia porodu przysługiwał będzie jej urlop macierzyński.

Urlop wychowawczy a przedszkole

Czy uczęszczanie dziecka do żłobka lub przedszkola podczas przebywania na urlopie wychowawczym może doprowadzić do utraty urlopu wychowawczego? Zdaniem MRPiPS kilkugodzinne przebywanie dziecka w przedszkolu nie stoi w sprzeczności ze sprawowaniem osobistej opieki nad dzieckiem, a więc jest dopuszczalne.

Wniosek

Na urlop wychowawczy można przejść złożywszy uprzednio stosowny wniosek. Czy prawo pracy przewiduje konkretny termin złożenia wniosku? Kodeksy pracy w art. 186 § 7 reguluje minimalny termin złożenia wniosku przed planowanym rozpoczęciem korzystania z urlopu. Jest to 21 dni. Wniosek o urlop wychowawczy można więc złożyć dużo wcześniej, jednak nie później niż na 21 dni przed terminem rozpoczęcia urlopu wskazanym we wniosku. Co stanie się, jeśli wniosek zostanie złożony za późno? Kodeks pracy przewiduje jedynie sytuację późniejszego rozpoczęcia urlopu. Pracodawca nawet w takim przypadku nie może odmówić udzielenia urlopu wychowawczego – może jedynie przesunąć termin jego rozpoczęcia najpóźniej na 21 dni od przedstawienia mu wniosku o urlop.

Zwykle po urlopie rodzicielskim kobiety wykorzystują urlop wypoczynkowy. Przemawia za tym wynagrodzenie, które otrzymuje się za czas urlopu wypoczynkowego, a którego nie otrzymuje się za czas urlopu wychowawczego. Między urlopem rodzicielskim a wychowawczym wykorzystuje się więc zwykle zaległy i bieżący urlop wypoczynkowy, a następnie składa się wniosek o urlop wychowawczy rozpoczynany bezpośrednio po urlopie wypoczynkowym.

Wniosek składa się do pracodawcy w formie pisemnej. Jest nią także forma elektroniczna z bezpiecznym podpisem elektronicznym weryfikowanym za pomocą ważnego kwalifikowanego certyfikatu. Pobierz wzór wniosku >>>

Wniosek powinien zawierać następujące elementy:

1. imię i nazwisko pracownika;
2. imię i nazwisko dziecka, na które ma być udzielony urlop wychowawczy albo jego część;
3. wskazanie okresu, na który ma być udzielony urlop wychowawczy albo jego część na dane dziecko;
4. wskazanie okresu urlopu wychowawczego, który dotychczas został wykorzystany na dane dziecko;
5. określenie liczby części urlopu wychowawczego, z których dotychczas skorzystano na dane dziecko.

Czy pracodawca może odmówić?

Co istotne, pracodawca nie może odmówić pracownikowi udzielenia urlopu wychowawczego. Zakazuje się tego nawet, gdyby miało to zaburzać organizację pracy w danym zakładzie pracy. Więcej na ten temat: Czy pracodawca może odmówić udzielenia urlopu wychowawczego, jeżeli spowoduje to dezorganizację pracy

Dopuszcza się możliwość cofnięcia wniosku o urlop wychowawczy. Najpóźniej można to zrobić w na 7 dni przed planowaną datą rozpoczęcia korzystania z urlopu. W tym celu składa się pracodawcy pisemne oświadczenie.

Dokumenty

Do wniosku o urlop wychowawczy należy dołączyć następujące dokumenty:

1. oświadczenie pracownika dotyczące korzystania z części urlopu rodzicielskiego na dane dziecko w terminie nieprzypadającym bezpośrednio po wykorzystaniu poprzedniej części urlopu rodzicielskiego albo zasiłku za okres odpowiadający okresowi części urlopu rodzicielskiego, ze wskazaniem liczby części urlopu wykorzystanych w taki sposób;
2. oświadczenie pracownika o braku zamiaru korzystania przez drugiego rodzica albo opiekuna dziecka z urlopu wychowawczego przez okres wskazany we wniosku albo o okresie, w którym drugi rodzic albo opiekun dziecka zamierza korzystać z urlopu wychowawczego w okresie objętym wnioskiem; oświadczenie nie jest wymagane w razie ograniczenia drugiemu rodzicowi albo pozbawienia drugiego rodzica władzy rodzicielskiej albo ograniczenia albo zwolnienia z opieki drugiego opiekuna dziecka;
3. w przypadku, o którym mowa w pkt 2 - kopię prawomocnego orzeczenia sądu o ograniczeniu albo pozbawieniu drugiego rodzica władzy rodzicielskiej albo o ograniczeniu albo zwolnieniu z opieki drugiego opiekuna dziecka albo dokumenty lub oświadczenie pracownika, że zachodzą niedające się usunąć przeszkody do uzyskania informacji od drugiego rodzica lub opiekuna dziecka o braku zamiaru korzystania z urlopu wychowawczego przez okres wskazany we wniosku albo o okresie, w którym drugi rodzic lub opiekun dziecka zamierza korzystać z urlopu wychowawczego w okresie objętym wnioskiem;
4. kopię prawomocnego orzeczenia o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności dziecka, na które ma być udzielony urlop wychowawczy, w przypadku, o którym mowa w art. 186 § 3 Kodeksu pracy;

• w przypadku wnioskowania o udzielenie urlopu wychowawczego w wymiarze 36 miesięcy albo o udzielenie części urlopu wychowawczego, której wymiar łącznie z dotychczas wykorzystanym wymiarem urlopu wychowawczego wyniesie 36 miesięcy:

a) skrócony odpis aktu zgonu drugiego rodzica dziecka, w przypadku, o którym mowa w art. 186 § 9 pkt 1 Kodeksu pracy, albo

b) kopię prawomocnego orzeczenia sądu o ubezwłasnowolnieniu drugiego rodzica dziecka albo dokument potwierdzający niepełnoletność drugiego rodzica dziecka, gdy rodzice nie są małżeństwem, albo kopię prawomocnego orzeczenia sądu o ustaleniu ojcostwa, w którym sąd nie przyznał ojcu władzy rodzicielskiej, w przypadku, o którym mowa w art. 186 § 9 pkt 2 Kodeksu pracy, albo

c) kopię prawomocnego orzeczenia sądu o pozbawieniu drugiego rodzica władzy rodzicielskiej albo o jej ograniczeniu lub zawieszeniu, w przypadku, o którym mowa w art. 186 § 9 pkt 3 Kodeksu pracy, albo

d) kopię prawomocnego orzeczenia sądu o przyznaniu opieki nad dzieckiem jednemu opiekunowi albo zwolnieniu drugiego opiekuna z opieki, w przypadku, o którym mowa w art. 186 § 10 zdanie pierwsze Kodeksu pracy.

Podstawa prawna:

Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dziennik Ustaw rok 2020 poz. 1320)

Rozporządzenie Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 8 grudnia 2015 r. w sprawie wniosków dotyczących uprawnień pracowników związanych z rodzicielstwem oraz dokumentów dołączanych do takich wniosków (Dziennik Ustaw rok 2015 poz. 2243)