Co przede wszystkim kontroluje inspektor pracy
REKLAMA
Inspektor pracy posiada szczególne uprawnienia w sprawach dotyczących naruszeń prawa, polegających na zatrudnianiu pracowników na podstawie umów cywilnoprawnych zamiast umów o pracę. Na to Państwowa Inspekcja Pracy zwraca uwagę przede wszystkim.
REKLAMA
Ustalenie stosunku pracy
Inspektor pracy ma prawo do wniesienia pozwu o ustalenie istnienia stosunku pracy na rzecz pracownika, jeżeli zastana sytuacja budzi poważne wątpliwości. Inspektor pracy może to zrobić nawet bez zgody i wiedzy pracownika. Zgoda taka jest wymagana tylko wówczas, gdy inspektor pracy chciałby wstąpić do już toczącego się postępowania. Sąd nie ma prawa oceniać, czy inspektor miał prawo wystąpić z pozwem i ostateczna analiza zasadności powództwa jest dokonywana dopiero w wyroku, kiedy sąd uwzględnia lub oddala powództwo. Inspektor pracy, który występuje z pozwem na rzecz pracownika lub wstępuje do procesu, ma status taki jak prokurator. Pracownik może, ale nie musi wstępować do takiego procesu. Dla pracodawcy ma on natomiast takie same skutki, jakby sprawę wytoczył pracownik.
Nakaz usunięcia uchybień w bhp
Kontroli Państwowej Inspekcji Pracy może się spodziewać pracodawca, który łamie zasady bezpieczeństwa i higieny pracy. Inspektor pracy ma w tych sprawach szerokie uprawnienia i jest w zasadzie jedynym organem, który może doprowadzić do przestrzegania przez pracodawcę zasad bhp.
Inspektor pracy może przeprowadzić kontrolę przestrzegania stanu bezpieczeństwa i higieny pracy bez uprzedzenia o każdej porze dnia i nocy. Kontrola taka może być wszczęta po zawiadomieniu PIP przez pracowników o naruszaniu zasad bhp lub z urzędu. W trakcie kontroli inspektor ma prawo sprawdzić miejsca pracy, pomieszczenia, maszyny lub urządzenia. Może przesłuchiwać osoby prowadzące działalność oraz pracowników zakładu, w tym pracowników służby bhp oraz sprawdzać dokumentację związaną z prowadzoną przez pracodawcę działalnością.
REKLAMA
W przypadku stwierdzenia naruszeń inspektor może nakazać ich usunięcie w określonym przez niego terminie, np. doprowadzenie do odpowiedniego stanu technicznego maszyn i urządzeń, przy których pracują pracownicy. Inspektor może też interweniować, aby pracodawca zapewnił pracownikom wymagane szkolenia dotyczące bhp, odzieży, obuwia ochronnego i środków ochrony indywidualnej (przykład 1).
Inspektor pracy może ponadto wydać decyzję nakazującą wstrzymanie używania maszyny lub urządzenia. Jest to możliwe, gdy ich eksploatacja stwarza bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzi. Kontrolujący jest także władny nakazać wstrzymanie prac lub działalności pracodawcy, gdy ich kontynuacja może być niebezpieczna dla pracowników lub innych osób wykonujących te prace lub prowadzących działalność (przykład 2). Może także nakazać skierowanie do innych czynności osób dopuszczonych do wykonywania prac wzbronionych, szkodliwych lub niebezpiecznych, jeżeli nie posiadają one odpowiednich kwalifikacji.
Nakaz wypłaty wynagrodzenia
Inspektor pracy ma ponadto prawo nakazania pracodawcy wypłaty pracownikom wynagrodzeń za pracę, a także wszelkich innych świadczeń należnych pracownikom. Nakaz wydawany jest w trybie administracyjnym i podlega natychmiastowemu wykonaniu, a może objąć wyłącznie wynagrodzenia i świadczenia bezsporne (przykład 3 i 4). Warto też wiedzieć, że w opinii NSA dokonanie oceny zasad przyznawania premii, tj. stwierdzenia, że charakter kryteriów jej przyznawania nie nosi cech uznaniowości, ale jest kategorią wymierną, także mieści się w ramach uprawnień organów inspekcji pracy (wyrok z 7 lipca 2009 r., sygn. akt I OSK 1194/08, niepublikowany).
O działaniach inspektora pracy pracownik nawet nie musi wiedzieć. W orzecznictwie sądów administracyjnych przyjmuje się, że pracownik, którego wynagrodzeń lub świadczeń dotyczy decyzja inspektora pracy, nie jest stroną postępowania administracyjnego związanego z jej wydaniem i nie musi być powiadamiany o tym postępowaniu (np. wyrok NSA z 10 maja 2006 r., sygn. akt I OSK 1107/05, niepublikowany). Dlatego nawet jeśli inspektor podjął postępowanie z inicjatywy pracownika, to toczy się ono z urzędu.
Ochrona tożsamości pracownika
Pracodawca nie ma prawa stosować wobec pracowników jakichkolwiek sankcji za powiadomienie PIP o nieprawidłowościach występujących w firmie. Jeżeli jednak istnieje uzasadniona obawa, że udzielenie inspektorowi pracy informacji przez pracownika w sprawach objętych kontrolą mogłoby narazić go na jakikolwiek uszczerbek lub zarzut z powodu udzielenia tej informacji, inspektor pracy może wydać postanowienie o zachowaniu w tajemnicy okoliczności umożliwiających ujawnienie tożsamości tego pracownika, w tym jego danych osobowych.
Przestrzeganie zasad bhp wobec osób innych niż pracownicy
Inspektor pracy może zbadać przestrzeganie zasad bhp w stosunku do osób fizycznych wykonujących pracę na innej podstawie niż stosunek pracy w zakładzie pracy lub innym miejscu wskazanym przez pracodawcę. Dotyczy to także osób prowadzących tam działalność gospodarczą na własny rachunek.
Pracodawca może się odwołać od nakazu inspektora pracy do organu II instancji (Okręgowego Inspektora Pracy), a potem do sądu administracyjnego
W większości przypadków wydanie nakazu wypłaty wynagrodzenia jest skuteczne. Nie stanowi on jednak tytułu wykonawczego, na podstawie którego pracownik mógłby egzekwować swoje uprawnienia w postępowaniu egzekucyjnym. Jeśli pracodawca nie zasto suje się do nakazu, wtedy pracownik w celu wyegzekwowania należnych świadczeń musi przeprowadzić sprawę o zapłatę przed sądem (por. wyrok WSA w Gdańsku z 2 lipca 2008 r., sygn. akt III SA/Gd 62/08, niepublikowany).
Kara za wykroczenie
Niektóre naruszenia praw pracowniczych stanowią wykroczenia. Jeśli pracownik zawiadomi o nich inspekcję pracy, pracodawca po przeprowadzeniu kontroli może otrzymać mandat. Kara może być wymierzona za nieprawidłowości przy wypłacaniu i obliczaniu wynagrodzeń, naruszanie zasad bhp lub zawieranie umów cywilnoprawnych w warunkach, w których powinna być zawarta umowa o pracę.
Odpowiedzialność pracodawcy za wykroczenia dotyczy również:
- potwierdzania na piśmie zawartej z pracownikiem umowy o pracę,
- badania, czy pracodawca nie narusza w sposób rażący przepisów prawa pracy o wypowiadaniu i rozwiązywaniu umów o pracę,
- prawidłowości stosowania wobec pracowników kar porządkowych,
- zgodności z prawem stosowania przepisów o czasie pracy oraz o uprawnieniach pracowników związanych z rodzicielstwem i zatrudnianiu młodocianych,
- prawidłowości prowadzenia dokumentacji w sprawach związanych ze stosunkiem pracy oraz akt osobowych pracowników i jej przechowywania,
- prawidłowości wydawania świadectwa pracy, udzielania urlopów.
Inspektorzy pracy mogą ponadto badać przestrzeganie przez pracodawcę ustawy z 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, w szczególności pod kątem popełnienia przewidzianych tam wykroczeń dotyczących zatrudniania bezrobotnych.
Maksymalna wysokość grzywny nałożonej mandatem może wynieść 2 tys. zł, w przypadku powtórnego ukarania w ciągu dwóch lat – 5 tys zł). Jeśli inspektor pracy skieruje wniosek do sądu o ukaranie pracodawcy za wykroczenia, grzywna może sięgnąć 30 tys. zł.
Wystąpienie
Nie wszystkie nieprawidłowości dają inspektorowi prawo do wydania nakazu, np. gdy stwierdzi nieprawidłowości przy udzielaniu urlopów. W takich przypadkach może on zastosować tzw. niewładczy środek, czyli wystąpienie. Może wtedy także ukarać mandatem. W wystąpieniu inspektor pracy wnioskuje do pracodawcy o usunięcie uchybień dotyczących stwierdzonych naruszeń, a pracodawca ma obowiązek w terminie 30 dni lub krótszym określonym przez inspektora udzielić odpowiedzi o sposobie wykonania wniosków. Wystąpienie nie jest jednak decyzją administracyjną i na jego podstawie nie może zostać wszczęta egzekucja administracyjna w celu zmuszenia pracodawcy do jego wykonania (postanowienie NSA z 29 maja 2009 r., sygn. akt I OSK 626/09, niepublikowany).
PRZYKŁAD 1: Podstawy do interwencji inspekcji pracy
- Pracodawca w okresie jesiennym nie ogrzewa pomieszczeń, w których pracownicy wykonują pracę.
- Pracodawca zmusza pracownika magazynu do pracy bez zapewnienia mu odzieży i obuwia roboczego – nie wydaje mu rękawic ochronnych do przenoszenia kartonów oraz butów, których noski powinny być wzmocnione na wypadek, gdyby ciężki przedmiot spadł na palce stóp.
- Maszyna, przy której pracuje pracownik, pozbawiona jest osłon ochronnych, co grozi porażeniem prądem. Pracodawca odmawia jej naprawy. Jeśli pracownik zgłosi to PIP, inspektor pracy może wydać nakaz natychmiastowego wstrzymania eksploatacji maszyny.
PRZYKŁAD 2: Zwiększenie składek
Podczas dwóch kolejnych kontroli prowadzonych u pracodawcy stwierdzono rażące naruszenia przepisów bezpieczeństwa higieny pracy – montaż maszyn nie gwarantował ich stabilności i zagrażał życiu pracowników. Inspektor pracy miał prawo wstrzymać prace przy maszynach. Inspekcja może ponadto złożyć wniosek do jednostki organizacyjnej Zakładu Ubezpieczeń Społecznych właściwej ze względu na siedzibę płatnika składek o podwyższenie pracodawcy o 100% stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe ustalanej na najbliższy rok składkowy.
PRZYKŁAD 3: Wstrzymanie wypłat za nadgodziny
Pracodawca wyliczył całej załodze wynagrodzenia za nadgodziny za pierwsze półrocze 2010 r. Po przekazaniu listy wypłat do księgowości wstrzymał wypłatę, powołując się na trudności finansowe. Inspektor pracy może wydać nakaz wypłaty tych wynagrodzeń.
PRZYKŁAD 4: Spór o nagrodę jubileuszową
Pracownik toczy z pracodawcą spór o wypłatę nagrody jubileuszowej przed sądem pracy. Zgłosił ten problem inspekcji pracy. Inspektor pracy nie może nakazać wypłaty tego świadczenia, ponieważ jest ono sporne.
Podstawa prawna
- Art. 10, 11, 23, 24 i 33 ust. 1 pkt 3 ustawy o państwowej inspekcji pracy z 13 kwietnia 2007 r. – Dz.U. nr 89, poz. 589; ost. zm. Dz.U. z 2010 r. nr 182, poz. 1228.
- Art. 119–123 ustawy z 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy – t.j. Dz.U. z 2008 r. nr 69, poz. 415; ost. zm. Dz.U. z 2010 r. nr 81, poz. 531.
- Art. 36 ustawy z 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych – t.j. Dz.U. z 2009 r. nr 167, poz. 1322.
REKLAMA
REKLAMA
© Materiał chroniony prawem autorskim - wszelkie prawa zastrzeżone. Dalsze rozpowszechnianie artykułu za zgodą wydawcy INFOR PL S.A.
- Czytaj artykuły
- Rozwiązuj testy
- Zdobądź certyfikat