REKLAMA

REKLAMA

Kategorie
Zaloguj się

Zarejestruj się

Proszę podać poprawny adres e-mail Hasło musi zawierać min. 3 znaki i max. 12 znaków
* - pole obowiązkowe
Przypomnij hasło
Witaj
Usuń konto
Aktualizacja danych
  Informacja
Twoje dane będą wykorzystywane do certyfikatów.

Praca w Konstytucji RP

Subskrybuj nas na Youtube
Dołącz do ekspertów Dołącz do grona ekspertów
Kinga Piwowarska
Doktor nauk prawnych, adwokat, adiunkt na Wydziale Prawa Uniwersytetu Andrzeja Frycza Modrzewskiego w Krakowie w Katedrze Prawa Pracy i Zabezpieczenia Społecznego
Praca w Konstytucji RP
Dziennik Ustaw

REKLAMA

REKLAMA

W dniu 3 maja 2023 r. obchodzone jest Święto Narodowe Trzeciego Maja - z okazji rocznicy uchwalenia Konstytucji z 3 maja z 1791 r. Przyjmuje się, że Konstytucja 3 maja była pierwszą w nowożytnej Europie i drugą na świecie (po amerykańskiej). Konstytucja ta nie odnosiła się w wielu aspektach do pracy ludzkiej, jednak stanowiła ona inspirację do treści aktualnej Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., (Dz.U. 1997 Nr 78, poz. 483, dalej: Konstytucja), która w wielu aspektach odnosi się do podstawowych wartości demokratycznych, w tym związanych z pracą. 

rozwiń >

Co Konstytucja RP wskazuje na temat pracy?

Konstytucja RP, jako ustawa zasadnicza stanowiąca najważniejsze źródło prawa w Polsce, odnosi się do wielu aspektów związanych z pracą ludzką. Co ważne, zgodnie z hierarchią aktów prawnych m.in ustawy, rozporządzenia czy uchwały muszą być zgodne Konstytucją. Kodeks pracy określający w sposób szczegółowy prawa i obowiązki pracowników oraz pracodawców odnosi się do ogólnych zasad konstytucyjnych związanych z pracą.

REKLAMA

Konstytucja odnosi się do takich zagadnień związanych z pracą:

  1. Wolność pracy i prawo do pracy, w tym wolność wyboru zawodu.
  2. Dialog i współpraca partnerów społecznych (czyli związków zawodowych, organizacji pracodawców i strony rządowej).
  3. Wolność działalności gospodarczej.
  4. Solidarność społeczna (np. w zakresie ubezpieczeń społecznych).
  5. Ochrona pracy przez państwo, w tym sprawowanie nadzoru nad warunkami wykonywania pracy (tu chodzi m.in. o działania Państwowej Inspekcji Pracy).
  6. Równość wobec prawa i w prawie, w tym zakaz dyskryminacji z życiu zawodowym i nakaz równego traktowania (szczególnie kobiet i mężczyzn w zakresie zatrudnienia).
  7. Wolność zrzeszania się w związkach zawodowych i organizacjach pracodawców - w tym prowadzenie rokowań, strajków, zawierania układów zbiorowych pracy.
  8. Zakaz zatrudniania dzieci.
  9. Prawo do pracy w bezpiecznych i higienicznych warunkach pracy.
  10. Prawo do wypoczynku i prawo do urlopu.
  11. Prawo do zabezpieczenia społecznego w razie choroby pracowników.
  12. Prawo osób niepełnosprawnych do pomocy państwa, w tym w zakresie zatrudnienia.

Co jest podstawą ustroju gospodarczego Polski?

Podstawę ustroju gospodarczego Rzeczypospolitej Polskiej jest społeczna gospodarka rynkowa oparta na:

  • wolności działalności gospodarczej
  • własności prywatnej
  • solidarności
  • dialogu
  • współpracy partnerów społecznych.

Jak w Konstytucji rozumiana jest praca?

REKLAMA

Praca w Konstytucji rozumiana jest w sposób szeroki. Ustawodawca w dość generalny sposób wskazuje, że praca znajduje się pod ochroną Rzeczypospolitej Polskiej a państwo sprawuje nadzór nad warunkami wykonywania pracy. Chodzi o każdego rodzaju pracę, a nie tylko pracę w ścisłym rozumieniu z Kodeksy Pracy. Ochronie podlegają więc w konstytucyjnym ujęciu osoby zatrudnione różnych podstawach prawnych, nie tylko w oparciu o stosunek pracy. Przepis stanowi klauzulę generalną, a tym samym pozwala na budowanie różnych modeli ochrony pracy, w tym także modelu ochrony pracy wykonywanej w formie działalności gospodarczej, np. przez samozatrudnionych czy przedsiębiorców. Ochroną objęta jest więc każda praca, zarówno pracowników, zleceniobiorców, samozatrudnionych, praca w gospodarstwie rolnym, praca nieodpłatna, praca wykonywana przez pracodawców i przedsiębiorców niebędących pracodawcami.

Praca jest wartością samą w sobie, ale stanowi też podstawę funkcjonowania gospodarki. Z pracą wiążą się inne aksjologiczne wartości takie jak: godność, wolność, równość czy sprawiedliwość. Jedna z encyklik papieskich, tj. Laborem exercens, napisana przez papieża Jana Pawła II odnosi się do pierwszeństwa pracy przed kapitałem. Praca nie jest bowiem towarem, a wynagrodzenie ceną za ten towar - gdyż ważny jest aspekt podmiotowy pracy (czyli człowieka świadczącego pracę), a nie przedmiotowy.

Dalszy ciąg materiału pod wideo

Funkcja ochronna prawa pracy

Na państwie ciąży obowiązek ochrony pracowników, polegający m.in. na stworzeniu gwarancji prawnych ochrony pracowników przed niezgodnymi z prawem lub nieuzasadnionymi działaniami pracodawców będących "silniejszą" stroną stosunku pracy. Taka ochrona przejawia się m.in. w ustanowieniu minimalnego wynagrodzenia za pracę i minimalnej stawki godzinowej. 

REKLAMA

Jednym z takich przejawów ochrony pracy jest np. nowelizowanie Kodeksu Pracy, na skutek implementowania do polskiego porządku prawnego unijnych dyrektyw. W ostatnim czasie, w dniu 26 kwietnia 2023 r. weszły w życie przepisy dot. większej ochrony rodzicielstwa, przejrzystych i przewidywalnych warunków pracy (m.in. w zakresie umów o pracę na okres próbny i czas określony) oraz co do równowagi między życiem zawodowym a prywatnym.

Władze publiczne mają również prowadzić politykę zmierzającą do pełnego, produktywnego zatrudnienia poprzez realizowanie programów zwalczania bezrobocia, w tym organizowanie i wspieranie poradnictwa i szkolenia zawodowego oraz robót publicznych i prac interwencyjnych.

Równość wobec prawa i zakaz dyskryminacji

Konstytucja jasno wyznacza zasadę, że wszyscy są wobec prawa równi. Wszyscy mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne. Nikt nie może być dyskryminowany w życiu politycznym, społecznym lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny. Szczególnie ważne jest to, że kobieta i mężczyzna w Rzeczypospolitej Polskiej mają równe prawa w życiu rodzinnym, politycznym, społecznym i gospodarczym. Kobieta i mężczyzna mają w szczególności równe prawo do kształcenia, zatrudnienia i awansów, do jednakowego wynagradzania za pracę jednakowej wartości, do zabezpieczenia społecznego oraz do zajmowania stanowisk, pełnienia funkcji oraz uzyskiwania godności publicznych i odznaczeń.

Zbiorowe prawa pracy - wolność zrzeszania się w związkach zawodowych i organizacjach pracodawców

W Konstytucji zapewnia się wolność zrzeszania się w związkach zawodowych, organizacjach społeczno-zawodowych rolników oraz w organizacjach pracodawców. Związki zawodowe oraz pracodawcy i ich organizacje mają prawo do rokowań, w szczególności w celu rozwiązywania sporów zbiorowych, oraz do zawierania układów zbiorowych pracy i innych porozumień. Związkom zawodowym przysługuje prawo do organizowania strajków pracowniczych i innych form protestu w granicach określonych w ustawie. międzynarodowe.

Wolność wyboru zawodu i miejsca pracy

Każdemu zapewnia się wolność wyboru i wykonywania zawodu oraz wyboru miejsca pracy. Wyjątki co do wolności pracy określa każdorazowo ustawa - regulują np. kryteria dostępu do danego zawodu, np. sędziego czy lekarza. Co ważne, obowiązek pracy może być nałożony tylko przez ustawę.

Zakaz zatrudniania dzieci

Stałe zatrudnianie dzieci do lat 16 jest zakazane. Formy i charakter dopuszczalnego zatrudniania określa ustawa, tj. Kodeks pracy wskazujący, że wykonywanie pracy lub innych zajęć zarobkowych przez dziecko do ukończenia przez nie 16 roku życia jest dozwolone wyłącznie na rzecz podmiotu prowadzącego działalność kulturalną, artystyczną, sportową lub reklamową i wymaga uprzedniej zgody przedstawiciela ustawowego lub opiekuna tego dziecka, a także zezwolenia właściwego inspektora pracy.

Prawo do bezpiecznych warunków pracy

Każdy ma prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Sposób realizacji tego prawa oraz obowiązki pracodawcy określa ustawa. Co ciekawe, Konstytucja użyła słowa: każdy, a nie pracownik. Odnosi się to więc do szerokiego rozumienia pracy.

Prawo do urlopu

Konstytucja wskazuje, że pracownik ma prawo do określonych w ustawie dni wolnych od pracy i corocznych płatnych urlopów. Maksymalne normy czasu pracy określa ustawa.

Prawo do zabezpieczenia społecznego w razie choroby pracownika

Obywatel ma prawo do zabezpieczenia społecznego w razie niezdolności do pracy ze względu na chorobę lub inwalidztwo oraz po osiągnięciu wieku emerytalnego. Zakres i formy zabezpieczenia społecznego określa ustawa.

Obywatel pozostający bez pracy nie z własnej woli i nie mający innych środków utrzymania ma prawo do zabezpieczenia społecznego.

Prawo osób niepełnosprawnych do pomocy państwa

Osobom niepełnosprawnym władze publiczne udzielają, pomocy w zabezpieczaniu egzystencji, przysposobieniu do pracy oraz komunikacji społecznej.

Zapisz się na newsletter
Kodeks pracy, urlopy, wynagrodzenia, świadczenia pracownicze. Bądź na bieżąco ze zmianami z zakresu prawa pracy. Zapisz się na nasz newsletter.
Zaznacz wymagane zgody
loading
Zapisując się na newsletter wyrażasz zgodę na otrzymywanie treści reklam również podmiotów trzecich
Administratorem danych osobowych jest INFOR PL S.A. Dane są przetwarzane w celu wysyłki newslettera. Po więcej informacji kliknij tutaj.
success

Potwierdź zapis

Sprawdź maila, żeby potwierdzić swój zapis na newsletter. Jeśli nie widzisz wiadomości, sprawdź folder SPAM w swojej skrzynce.

failure

Coś poszło nie tak

Źródło: INFOR

Oceń jakość naszego artykułu

Dziękujemy za Twoją ocenę!

Twoja opinia jest dla nas bardzo ważna

Powiedz nam, jak możemy poprawić artykuł.
Zaznacz określenie, które dotyczy przeczytanej treści:
Autopromocja

REKLAMA

QR Code

© Materiał chroniony prawem autorskim - wszelkie prawa zastrzeżone. Dalsze rozpowszechnianie artykułu za zgodą wydawcy INFOR PL S.A.

Uprawnienia rodzicielskie - QUIZ
certificate
Jak zdobyć Certyfikat:
  • Czytaj artykuły
  • Rozwiązuj testy
  • Zdobądź certyfikat
1/10
Ile tygodni urlopu macierzyńskiego można maksymalnie wykorzystać jeszcze przed porodem?
nie ma takiej możliwości
3
6
9 - tylko jeśli pracodawca wyrazi na to zgodę
Następne

REKLAMA

Kadry
Zapisz się na newsletter
Zobacz przykładowy newsletter
Zapisz się
Wpisz poprawny e-mail
Wrzesień 2025: godziny pracy, dni wolne

Wrzesień w 2025 r. - godziny pracy i dni wolne od pracy czyli jaki jest wymiar czasu pracy. Czy kalendarz września przewiduje święto w innym dniu niż niedziela?

Podnoszenie kwalifikacji zawodowych - czy rzeczywiście coś daje? [RAPORT]

Podnoszenie kwalifikacji zawodowych - czy rzeczywiście coś daje? Okazuje się, że 61 proc. pracujących czuje presję na ciągłe podnoszenie kwalifikacji zawodowych, ale tylko 44 proc. widzi przełożenie rozwoju kompetencji na swoją karierę.

Najnowszy raport płacowy 2025 dla pracodawców i pracowników. Gdzie są najwyższe podwyżki? [ZAROBKI]

Udostępniamy najnowszy raport płacowy 2025. Każdy pracodawca i pracownik powinien się z nim zapoznać. Okazuje się, że wzrost wynagrodzeń wyhamował. Gdzie są najwyższe podwyżki? Artykuł zawiera tabelę z zarobkami na różnych stanowiskach.

Ukraińcy dominują w pobieraniu 800 plus. W pół roku ZUS wypłacił im ponad 1,4 mld zł [DANE Z ZUS]

Zakład Ubezpieczeń Społecznych wypłacił w I połowie br. świadczenie Rodzina 800+ dla ponad 365 tys. dzieci, których rodzice zadeklarowali obywatelstwo inne niż polskie. To o 1,5% mniej niż w analogicznym okresie ub.r. Łączna kwota wyniosła 1,613 mld zł, czyli o 4,5% mniej niż rok wcześniej, kiedy było to 1,689 mld zł. Najwięcej odbiorców ww. świadczenia pochodzi z Ukrainy. ZUS przekazał w sumie 1,438 mld zł na rzecz blisko 305 tys. ukraińskich dzieci. Kolejnymi grupami są Białorusini, Rumuni oraz Rosjanie. Na dalszych miejscach znaleźli się beneficjenci z obywatelstwem indyjskim, wietnamskim, gruzińskim, bułgarskim, mołdawskim i chińskim.

REKLAMA

Rewolucja w układach zbiorowych pracy. Rada Ministrów przyjęła projekt ustawy. Co to daje pracownikom i pracodawcom?

Ułatwienia w zawieraniu układów zbiorowych pracy. Rada Ministrów przyjęła projekt ustawy. O co chodzi? Zatem nowa ustawa o układach zbiorowych pracy i porozumieniach zbiorowych eliminuje zbędną biurokrację, wprowadza nowoczesny, elektroniczny rejestr oraz zastępuje długotrwałe procedury szybką i przejrzystą obsługą online. Dodatkowe mechanizmy wsparcia, jak mediacja czy elastyczne ramy czasowe układów, mają pobudzić aktywny dialog społeczny i zwiększyć liczbę negocjowanych porozumień, dostosowanych do specyfiki poszczególnych branż i firm.

Te 5 dni urlopu można wykorzystać tylko do końca 2025 r., nie przechodzi na 2026 r.

Wiele osób wciąż nie wie, czy nie pamięta o swoich prawach pracowniczych. Oprócz standardowego urlopu wypoczynkowego, Kodeks pracy przewiduje inne, mniej znane, ale niezwykle przydatne uprawnienia. Jednym z nich jest urlop w wymiarze 5 dni, ale przysługuje on tylko na dany rok kalendarzowy, czyli 5 dni w 2025 r. Urlop nie przechodzi na 2026 r., ponieważ od 2026 r. będzie nowy okres tego urlopu.

PIT zero dla rodzin z dwójką dzieci. Prezydent Nawrocki wprowadza zerowy PIT? [Ustawa]

Prezydent RP Karol Nawrocki złożył projekt ustawy o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych oraz niektórych innych ustaw, który wprowadza zerowy PIT dla rodzin z dwójką dzieci. Podnosi również drugi próg podatkowy do 140 tys. zł.

Jakie odszkodowanie za wypadek przy pracy 2025/2026? ZUS pokazuje jak to liczyć

Stawka za każdy procent stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu z powodu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej zmienia się w kwietniu każdego roku. Od kwietnia 2025 r. do końca marca 2026 r. obowiązuje nowy taryfikator i ZUS wypłaci z każdy procent uszczerbku na zdrowiu 1636 zł. Wcześniej było to 1431 zł. O tym jak dynamicznie rośnie wycena uszczerbku na zdrowiu niech świadczy fakt, że jeszcze na przełomie lat 2023/2024 jeden procent odszkodowania był wyceniany na 1269 zł, a w 2015 r. na jedynie 757 zł.

REKLAMA

Weto Prezydenta Nawrockiego w sprawie Ukrainy - jakie będą skutki?

Prezydent RP zawetował ustawę nowelizującą ustawę w sprawie pomocy obywatelom Ukrainy. Co to oznacza dla rynku pracy w Polsce? Weto Prezydenta Karola Nawrockiego w sprawie Ukrainy komentuje ekspert rynku pracy, Krzysztof Inglot.

4 sposoby na pracę zdalną zgodnie z Kodeksem pracy

Kodeks pracy w 2025 r. przewiduje 4 sposoby na skorzystanie z pracy zdalnej: porozumienie z pracodawcą, polecenie pracy zdalnej, praca zdalna okazjonalna oraz praca zdalna na preferencyjnych zasadach (np. dla rodziców małych dzieci, kobiet w ciąży, pracowników opiekujących się osobami niepełnosprawnymi). Jak uzyskać pracę w formie zdalnej?

REKLAMA