Praca w Konstytucji RP

• Co Konstytucja RP wskazuje na temat pracy?
• Co jest podstawą ustroju gospodarczego Polski?
• Jak w Konstytucji rozumiana jest praca?
• Funkcja ochronna prawa pracy
• Równość wobec prawa i zakaz dyskryminacji
• Zbiorowe prawa pracy - wolność zrzeszania się w związkach zawodowych i organizacjach pracodawców
• Wolność wyboru zawodu i miejsca pracy
• Zakaz zatrudniania dzieci
• Prawo do bezpiecznych warunków pracy
• Prawo do urlopu
• Prawo do zabezpieczenia społecznego w razie choroby pracownika
• Prawo osób niepełnosprawnych do pomocy państwa

Co Konstytucja RP wskazuje na temat pracy?

Konstytucja RP, jako ustawa zasadnicza stanowiąca najważniejsze źródło prawa w Polsce, odnosi się do wielu aspektów związanych z pracą ludzką. Co ważne, zgodnie z hierarchią aktów prawnych m.in ustawy, rozporządzenia czy uchwały muszą być zgodne Konstytucją. Kodeks pracy określający w sposób szczegółowy prawa i obowiązki pracowników oraz pracodawców odnosi się do ogólnych zasad konstytucyjnych związanych z pracą.

Autopromocja

Konstytucja odnosi się do takich zagadnień związanych z pracą:

1. Wolność pracy i prawo do pracy, w tym wolność wyboru zawodu.
2. Dialog i współpraca partnerów społecznych (czyli związków zawodowych, organizacji pracodawców i strony rządowej).
3. Wolność działalności gospodarczej.
4. Solidarność społeczna (np. w zakresie ubezpieczeń społecznych).
5. Ochrona pracy przez państwo, w tym sprawowanie nadzoru nad warunkami wykonywania pracy (tu chodzi m.in. o działania Państwowej Inspekcji Pracy).
6. Równość wobec prawa i w prawie, w tym zakaz dyskryminacji z życiu zawodowym i nakaz równego traktowania (szczególnie kobiet i mężczyzn w zakresie zatrudnienia).
7. Wolność zrzeszania się w związkach zawodowych i organizacjach pracodawców - w tym prowadzenie rokowań, strajków, zawierania układów zbiorowych pracy.
8. Zakaz zatrudniania dzieci.
9. Prawo do pracy w bezpiecznych i higienicznych warunkach pracy.
10. Prawo do wypoczynku i prawo do urlopu.
11. Prawo do zabezpieczenia społecznego w razie choroby pracowników.
12. Prawo osób niepełnosprawnych do pomocy państwa, w tym w zakresie zatrudnienia.

Co jest podstawą ustroju gospodarczego Polski?

Podstawę ustroju gospodarczego Rzeczypospolitej Polskiej jest społeczna gospodarka rynkowa oparta na:

• wolności działalności gospodarczej
• własności prywatnej
• solidarności
• dialogu
• współpracy partnerów społecznych.

Jak w Konstytucji rozumiana jest praca?

Praca w Konstytucji rozumiana jest w sposób szeroki. Ustawodawca w dość generalny sposób wskazuje, że praca znajduje się pod ochroną Rzeczypospolitej Polskiej a państwo sprawuje nadzór nad warunkami wykonywania pracy. Chodzi o każdego rodzaju pracę, a nie tylko pracę w ścisłym rozumieniu z Kodeksy Pracy. Ochronie podlegają więc w konstytucyjnym ujęciu osoby zatrudnione różnych podstawach prawnych, nie tylko w oparciu o stosunek pracy. Przepis stanowi klauzulę generalną, a tym samym pozwala na budowanie różnych modeli ochrony pracy, w tym także modelu ochrony pracy wykonywanej w formie działalności gospodarczej, np. przez samozatrudnionych czy przedsiębiorców. Ochroną objęta jest więc każda praca, zarówno pracowników, zleceniobiorców, samozatrudnionych, praca w gospodarstwie rolnym, praca nieodpłatna, praca wykonywana przez pracodawców i przedsiębiorców niebędących pracodawcami.

Praca jest wartością samą w sobie, ale stanowi też podstawę funkcjonowania gospodarki. Z pracą wiążą się inne aksjologiczne wartości takie jak: godność, wolność, równość czy sprawiedliwość. Jedna z encyklik papieskich, tj. Laborem exercens, napisana przez papieża Jana Pawła II odnosi się do pierwszeństwa pracy przed kapitałem. Praca nie jest bowiem towarem, a wynagrodzenie ceną za ten towar - gdyż ważny jest aspekt podmiotowy pracy (czyli człowieka świadczącego pracę), a nie przedmiotowy.

Funkcja ochronna prawa pracy

Na państwie ciąży obowiązek ochrony pracowników, polegający m.in. na stworzeniu gwarancji prawnych ochrony pracowników przed niezgodnymi z prawem lub nieuzasadnionymi działaniami pracodawców będących "silniejszą" stroną stosunku pracy. Taka ochrona przejawia się m.in. w ustanowieniu minimalnego wynagrodzenia za pracę i minimalnej stawki godzinowej. 

Jednym z takich przejawów ochrony pracy jest np. nowelizowanie Kodeksu Pracy, na skutek implementowania do polskiego porządku prawnego unijnych dyrektyw. W ostatnim czasie, w dniu 26 kwietnia 2023 r. weszły w życie przepisy dot. większej ochrony rodzicielstwa, przejrzystych i przewidywalnych warunków pracy (m.in. w zakresie umów o pracę na okres próbny i czas określony) oraz co do równowagi między życiem zawodowym a prywatnym.

Autopromocja

Zatrudnianie i zwalnianie pracowników

Sprawdź

Władze publiczne mają również prowadzić politykę zmierzającą do pełnego, produktywnego zatrudnienia poprzez realizowanie programów zwalczania bezrobocia, w tym organizowanie i wspieranie poradnictwa i szkolenia zawodowego oraz robót publicznych i prac interwencyjnych.

Równość wobec prawa i zakaz dyskryminacji

Konstytucja jasno wyznacza zasadę, że wszyscy są wobec prawa równi. Wszyscy mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne. Nikt nie może być dyskryminowany w życiu politycznym, społecznym lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny. Szczególnie ważne jest to, że kobieta i mężczyzna w Rzeczypospolitej Polskiej mają równe prawa w życiu rodzinnym, politycznym, społecznym i gospodarczym. Kobieta i mężczyzna mają w szczególności równe prawo do kształcenia, zatrudnienia i awansów, do jednakowego wynagradzania za pracę jednakowej wartości, do zabezpieczenia społecznego oraz do zajmowania stanowisk, pełnienia funkcji oraz uzyskiwania godności publicznych i odznaczeń.

Autopromocja

Dokumentacja i oświadczenia związane z pracą zdalną – wzory dokumentów dla każdej formy pracy zdalnej

Sprawdź

Zbiorowe prawa pracy - wolność zrzeszania się w związkach zawodowych i organizacjach pracodawców

W Konstytucji zapewnia się wolność zrzeszania się w związkach zawodowych, organizacjach społeczno-zawodowych rolników oraz w organizacjach pracodawców. Związki zawodowe oraz pracodawcy i ich organizacje mają prawo do rokowań, w szczególności w celu rozwiązywania sporów zbiorowych, oraz do zawierania układów zbiorowych pracy i innych porozumień. Związkom zawodowym przysługuje prawo do organizowania strajków pracowniczych i innych form protestu w granicach określonych w ustawie. międzynarodowe.

Wolność wyboru zawodu i miejsca pracy

Każdemu zapewnia się wolność wyboru i wykonywania zawodu oraz wyboru miejsca pracy. Wyjątki co do wolności pracy określa każdorazowo ustawa - regulują np. kryteria dostępu do danego zawodu, np. sędziego czy lekarza. Co ważne, obowiązek pracy może być nałożony tylko przez ustawę.

Zakaz zatrudniania dzieci

Stałe zatrudnianie dzieci do lat 16 jest zakazane. Formy i charakter dopuszczalnego zatrudniania określa ustawa, tj. Kodeks pracy wskazujący, że wykonywanie pracy lub innych zajęć zarobkowych przez dziecko do ukończenia przez nie 16 roku życia jest dozwolone wyłącznie na rzecz podmiotu prowadzącego działalność kulturalną, artystyczną, sportową lub reklamową i wymaga uprzedniej zgody przedstawiciela ustawowego lub opiekuna tego dziecka, a także zezwolenia właściwego inspektora pracy.