Ubezpieczenia społeczne cudzoziemca pracującego w Polsce

Polska jako państwo członkowskie UE objęta jest mechanizmem koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego państw członkowskich UE/EOG oraz Szwajcarii. W relacjach z innymi państwami członkowskimi UE przedmiotowa koordynacja jest regulowana przepisami rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego. Natomiast w relacjach z państwami członkowskim EOG, które nie należą do UE (tj. Norwegią, Islandią i Liechtensteinem), oraz Szwajcarią koordynacja systemów zabezpieczenia społecznego regulowana jest przepisami rozporządzenia Rady (EWG) nr 1408/71 z 14 czerwca 1971 r. w sprawie stosowania systemów zabezpieczenia społecznego w stosunku do pracowników najemnych, osób prowadzących działalność na własny rachunek oraz do członków ich rodzin przemieszczających się we Wspólnocie. Obydwa wyżej wymienione rozporządzenia oparte są na zasadzie jednego ustawodawstwa, zgodnie z którą obywatel państwa członkowskiego UE/EOG bądź Szwajcarii, przemieszczając się na terytorium tych państw, podlega tylko jednemu ustawodawstwu z zakresu zabezpieczenia społecznego.

Autopromocja

Jak określić miejsce pracy pracownika mobilnego >>

Miejsce wykonywania pracy

W przypadku pracy najemnej (np. na podstawie umowy o pracę, umowy-zlecenia itd.) kryterium ustalenia właściwego ustawodawstwa z zakresu zabezpieczenia społecznego jest miejsce jej wykonywania. Oznacza to, że co do zasady obywatel innego państwa członkowskiego UE/EOG lub Szwajcarii podejmujący pracę najemną na terytorium Polski podlega polskiemu systemowi zabezpieczenia społecznego, a co za tym idzie, warunki, na jakich podlega on ubezpieczeniom społecznym, ustala się na podstawie przepisów ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.

Od tej zasady ww. przepisy przewidują wyjątki. Dotyczą one w szczególności pracowników delegowanych, a więc takich osób, które tylko przejściowo wykonują pracę najemną na terytorium innego państwa członkowskiego UE/EOG lub Szwajcarii. Takie osoby po spełnieniu określonych warunków i uzyskaniu potwierdzającego ten fakt zaświadczenia na formularzu A1 albo E 101, wystawionego przez państwo wysyłające, nadal mogą podlegać jego ustawodawstwu z zakresu zabezpieczenia społecznego. Jeżeli więc cudzoziemiec przejściowo wykonujący pracę najemną w Polsce dysponuje zaświadczeniem na formularzu A1 albo E 101 potwierdzającym, że w tym okresie podlega on ustawodawstwu z zakresu zabezpieczenia społecznego innego państwa członkowskiego UE/EOG lub Szwajcarii, nie znajdują do niego zastosowania przepisy ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.

Nowe zasady odpowiedzialności za nielegalne zatrudnianie cudzoziemców >>

Umowy o zabezpieczeniu społecznym

Jeżeli chodzi o obywateli innych państw, to do oceny ich sytuacji prawnej w zakresie ubezpieczeń społecznych w Polsce istotne znaczenie ma to, czy Polskę z państwem, którego obywatelem jest ten cudzoziemiec, łączy umowa międzynarodowa o zabezpieczeniu społecznym. Postanowienia takiej umowy mają bowiem pierwszeństwo przed regulacjami prawnymi zawartymi w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych. Może więc się okazać, że cudzoziemiec mimo wykonywania pracy na terytorium Polski będzie podlegał jednak systemowi zabezpieczenia społecznego państwa, którego jest obywatelem. Polska ma zawarte umowy o zabezpieczeniu społecznym z takimi państwami, jak: Macedonia, Kanada, USA, Korea Płd. i Australia.

Wyłączenie z obowiązku ubezpieczeń w Polsce

W przypadku obywateli tych państw, które nie zawarły z Polską umowy o zabezpieczeniu społecznym, ich sytuację prawną w zakresie ubezpieczeń społecznych z uwagi na podjętą w Polsce pracę będziemy oceniali tylko w świetle przepisów ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Dla ubezpieczeń społecznych kluczowe znaczenie w tym zakresie ma art. 5 ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, zgodnie z którym nie podlegają ubezpieczeniom społecznym obywatele państw obcych, których pobyt na obszarze Polski nie ma charakteru stałego i którzy są zatrudnieni w obcych przedstawicielstwach dyplomatycznych, urzędach konsularnych, misjach, misjach specjalnych lub instytucjach międzynarodowych, chyba że u mowy międzynarodowe stanowią inaczej.

Procedura zatrudniania cudzoziemców >>

Sąd Najwyższy w wyroku z 28 maja 2008 r. (I UK 303/07) stwierdził, że art. 5 ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych przez użycie w nim spójnika „i” stanowi koniunkcję (złączenie) dwóch zdań, odnoszących się do niezależnych od siebie dwóch kategorii określonych w nim osób, niepodlegających obowiązkowi ubezpieczenia społecznego (ci, których pobyt na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej nie ma charakteru stałego, i ci, którzy są zatrudnieni w wymienionych placówkach niezależnie od charakteru pobytu na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej). Powinien być on zatem odczytywany w ten sposób, że nie podlegają ubezpieczeniom społecznym określonym w ustawie po pierwsze – obywatele państw obcych, których pobyt na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej nie ma charakteru stałego i po drugie – obywatele państw obcych, którzy są zatrudnieni w placówkach wymienionych w drugim członie tego przepisu. Trzeba jednak dodać, że ZUS prezentuje inną interpretację art. 5 ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, uznając, że wymienione w tym przepisie warunki powinny być spełnione łącznie, tj. dana osoba jest cudzoziemcem, jej pobyt w Polsce nie ma charakteru stałego oraz jest zatrudniona w obcym przedstawicielstwie dyplomatycznym, urzędzie konsularnym, misjach, misjach specjalnych lub instytucjach międzynarodowych.

Autopromocja

Zbiegi tytułów do ubezpieczeń społecznych

Sprawdź

Czy cudzoziemiec pracujący w Polsce na umowę zlecenia podlega ubezpieczeniom społecznym >>

Cudzoziemcy, którzy nie spełniają warunków określonych w art. 5 ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, wykonując pracę na terytorium Polski, podlegają ubezpieczeniom społecznym na zasadach określonych w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych. Oznacza to, że cudzoziemiec, który zawrze z polską firmą umowę o pracę czy też umowę-zlecenie lub inną umowę o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym w Polsce. Nie dotyczy to przypadków, gdy mimo zawarcia umowy z polską firmą praca jest w rzeczywistości wykonywana poza terytorium Polski.

Podstawa prawna:

• art. 5 ust. 2, art. 6, 11, 12 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (DzU z 2009 r. nr 205, poz. 1585 ze zm.),
• art. 11, 12, art. 90 ust. 1 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (DzUrz UE L 166 z 30.04.2004 r., s. 1),
• art. 13, 14 rozporządzenia Rady (EWG) nr 1408/71 z 14 czerwca 1971 r. w sprawie stosowania systemów zabezpieczenia społecznego w stosunku do pracowników najemnych, osób prowadzących działalność na własny rachunek oraz do członków ich rodzin przemieszczających się we Wspólnocie (DzUrz WE L 149 z 5.07.1971 r., s. 2).

Orzecznictwo:

• wyrok SN w z 28 maja 2008 r. (I UK 303/07, OSNP 2009/17–18/243).