REKLAMA

REKLAMA

Kategorie
Zaloguj się

Zarejestruj się

Proszę podać poprawny adres e-mail Hasło musi zawierać min. 3 znaki i max. 12 znaków
* - pole obowiązkowe
Przypomnij hasło
Witaj
Usuń konto
Aktualizacja danych
  Informacja
Twoje dane będą wykorzystywane do certyfikatów.

Rozliczanie okresów odpoczynku pracowników

Renata Majewska
Niezależny ekspert z zakresu prawa pracy, prawnik, doświadczony szkoleniowiec w dziedzinie prawa pracy, w tym w praktycznym rozliczaniu wynagrodzeń. Autorka licznych artykułów poświęconych praktycznym aspektom stosowania prawa pracy i ubezpieczeń społecznych. Autorka licznych artykułów publikowanych w: Monitorze Prawa Pracy i Ubezpieczeń, Dzienniku Gazeta Prawna.

REKLAMA

Minimalne, nieprzerwane odpoczynki, jakie przysługują pracownikom, są to obowiązkowe odcinki czasu wolne od pracy zawodowej. Wynoszą przynajmniej 11 godzin w ciągu doby oraz 35 godzin w skali tygodnia (art. 132 i 133 Kodeksu pracy). Poza nielicznymi wyjątkami przełożony nie ma prawa wówczas wzywać pracownika do pracy w godzinach nadliczbowych czy wyznaczać mu dyżurów, choćby w domu.

Niekiedy firma może naruszyć normy odpoczynku dobowego i tygodniowego, pozostając nadal w zgodzie z prawem. Należy jednak pamiętać, że naruszając odpoczynek dobowy pracownika powstają jednocześnie godziny nadliczbowe. W takiej sytuacji pracodawca jest zobowiązany w zamian zrekompensować odpowiednio:

REKLAMA

Autopromocja
  • nadgodziny,
  • naruszony odpoczynek.

Skracanie odpoczynku dobowego

Odpoczynek dobowy wolno skrócić:

  • pracownikom zarządzającym zakładem pracy w imieniu pracodawcy, do których należą zatrudnieni:

– kierujący jednoosobowo przedsiębiorstwem i ich zastępcy, np. dyrektor naczelny i wicedyrektor zatrudnieni przez jedynego wspólnika spółki z o.o., właściciel indywidualnej firmy,

– wchodzący w skład kolegialnego organu zarządzającego zakładem pracy, np. w skład zarządu spółki kapitałowej,

– główny księgowy,

Dalszy ciąg materiału pod wideo
  • w razie konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii (art. 132 § 2 Kodeksu pracy); chodzi tu o jedną z przesłanek dopuszczalności zlecania godzin nadliczbowych. Jest jednak zabronione skracanie odpoczynku ze względu na szczególne potrzeby pracodawcy.

Naruszenie odpoczynku rekompensujemy zatrudnionemu tzw. odpoczynkiem równoważnym, który musi zostać mu udzielony w trakcie okresu rozliczeniowego, w czasie którego nastąpiło skrócenie odpoczynku dobowego.

Czy przerwanie odpoczynku dobowego pracownika powoduje, że należy go liczyć od nowa >>

PRZYKŁAD 1

Od 1 grudnia 2009 r. spółka handlowa zatrudniła pracownicę na etacie głównej księgowej, w 3-miesięcznych okresach rozliczeniowych. Przyjęła ją na miejsce osoby zwolnionej dyscyplinarnie za bałagan panujący na listach płac (było tam mnóstwo błędów, zatrudnieni skarżyli się, a inspekcja pracy 2 razy wymierzyła za to spółce grzywnę). Aby uporządkować dokumenty, pracownica pracowała codziennie w godzinach nadliczbowych. Spółka wypłaca wynagrodzenia do końca miesiąca, czyli za grudzień 2009 r. – do końca tego miesiąca. Prezes polecił zatrudnionej przez 3 dni w ostatnim tygodniu grudnia 2009 r. pracować po 15 godzin dziennie po to, by lista płac za ten miesiąc została dobrze zrealizowana. W tej sytuacji pracodawca postąpił prawidłowo, ponieważ ma prawo skracać odpoczynek osobom zarządzającym zakładem pracy w imieniu pracodawcy, do których należy zatrudniona główna księgowa.

PRZYKŁAD 2

Pracownik jest mistrzem zmiany zatrudnionym na podstawie umowy o pracę w fabryce chemicznej. Pracuje w podstawowym systemie czasu pracy, po 8 godzin dziennie, od poniedziałku do piątku w godz. od 8.00 do 16.00, w miesięcznych okresach rozliczeniowych. W poniedziałek, 21 grudnia 2009 r. prezes zlecił mu 5 godzin nadliczbowych ze względu na szczególne potrzeby firmy – konieczność rozładowania spóźnionej partii towaru. Okazało się, że w nocy przyjechały jeszcze 3 samochody ciężarowe z towarem. Prezes ponownie wezwał pracownika do rozładunku o godz. 2.00 w nocy, co trwało 3 godziny. W ten sposób naruszył odpoczynek dobowy i to z 2 powodów:

  • po pierwsze, pracownik nie należy do osób zarządzających zakładem w imieniu pracodawcy,
  • po drugie, nie jest dopuszczalne ingerowanie w odpoczynek dobowy pracownika z powodu szczególnych potrzeb pracodawcy, a tak było w opisanej sytuacji.

Pracownikowi zostało więc poprawnie wyznaczonych tylko 5 pierwszych nadgodzin bezpośrednio po zakończeniu harmonogramowej dniówki pracownika (między godz. 16.00 a 21.00 w poniedziałek). Pozostałe 3 nadgodziny przypadające w porze nocnej naruszały już odpoczynek dobowy pracownika i w związku z tym w ogóle nie powinny zostać wyznaczone. Takie postępowanie pracodawcy stanowi wykroczenie przeciwko prawom pracownika, zagrożone grzywną. Jednak ma on obowiązek również zrekompensować pracownikowi zabrany odpoczynek z tytułu:

  • naruszonego odpoczynku,
  • godzin nadliczbowych,
  • pracy w porze nocnej.

Jak konkretnie ma wyglądać ta rekompensata, przedstawiamy w przykładzie 4.


Rekompensata naruszonego odpoczynku

Naruszając pracownikowi odpoczynek dobowy pracodawca doprowadza jednocześnie do wystąpienia godzin nadliczbowych. Wówczas ma obowiązek zrekompensować zatrudnionemu równocześnie godziny „zabranego” odpoczynku, nadgodziny i ewentualnie pracę nocną.

W zamian za skrócony odpoczynek dobowy pracodawca udziela pracownikowi odpoczynku równoważnego. Wątpliwości budzi jednak kwestia, na czym polega odpoczynek równoważny. W doktrynie ukształtowały się dwa poglądy na ten temat. Według nich odpoczynek równoważny to:

  • obniżenie wymiaru czasu pracy

Niektórzy (choć nieliczni) eksperci twierdzą, że oddanie odpoczynku równoważnego zawsze polega na skróceniu zatrudnionemu pracy o tyle godzin, ile zabraliśmy mu z nieprzerwanego okresu minimalnego odpoczynku dobowego. Tak uważa np. Departament Prawa Pracy MPiPS w stanowisku z października 2007 r. (DPR-III-079-575/TW/07)

  • wydłużenie odpoczynku dobowego.

Większość specjalistów prezentuje jednak stanowisko, że odpoczynek równoważny to nic innego, jak zapewnienie zatrudnionemu w innym terminie dłuższego odpoczynku niż dobowy. Chodzi o pozostawienie mu tyle czasu wolnego od pracy zawodowej, o ile mu wcześniej skróciliśmy odpoczynek, nie naruszając przy tym bieżącego odpoczynku dobowego. Ten pogląd należy uznać za słuszny.

WAŻNE!

Skrócenie pracownikowi odpoczynku dobowego powoduje obowiązek oddania mu równoważnego okresu odpoczynku w okresie rozliczeniowym, w którym ten odpoczynek został skrócony.

Jaka rekompensata przysługuje pracownikowi za pracę w święto >>

Liczne kontrowersje istnieją też na tle wymiaru odpoczynku równoważnego. Specjaliści w zakresie prawa pracy prezentują dwa poglądy na temat długości odpoczynku równoważnego.

REKLAMA

Według pierwszego stanowiska cechą charakterystyczną minimalnego odpoczynku dobowego jest jego nieprzerwany charakter. Skoro więc naruszyliśmy tę ciągłość choćby o 1 godzinę, zawsze musimy zatrudnionemu oddać 11 godzin odpoczynku. Większość fachowców krytykuje tak surowe zapatrywania. Twierdzą, że powinny one wynikać wprost z Kodeksu pracy. Ponadto powodują, że nie da się jednorazowo oddać całego odpoczynku równoważnego.

Bardziej jest zatem rozpowszechniony pogląd, że odpoczynku równoważnego udzielamy w wymiarze „zabranego” odpoczynku. Jeśli więc nakazaliśmy pracownikowi pracować jednego dnia tyle nadgodzin, że odpoczynek dobowy trwał 10 godzin, jesteśmy mu winni 1 godzinę odpoczynku równoważnego.

PRZYKŁAD 3

W tygodniu roboczym 18–22 stycznia 2010 r. pracodawca 3 razy naruszył odpoczynek dobowy pracownicy zatrudnionej na stanowisku głównej księgowej. W każdym z tych dni odpoczywała tylko po 9 godzin. Pracownicę obowiązuje 1-miesięczny okres rozliczeniowy. W zamian pracodawca musi jej oddać 6 godzin odpoczynku równoważnego do końca stycznia br. Pracodawca nie ma natomiast obowiązku rozliczania nadgodzin powstałych w związku z naruszeniem odpoczynku dobowego. Skoro pracownica ma status osoby zarządzającej zakładem w imieniu pracodawcy, w godzinach nadliczbowych pracuje nieodpłatnie (art. 1514 § 1 Kodeksu pracy).

PRZYKŁAD 4

W zamian za naruszenie odpoczynku dobowego pracownika wskazanego w przykładzie 2., w poniedziałek 21 grudnia 2009 r. pracodawca musi mu zrekompensować:

  • naruszony odpoczynek dobowy – udzielając 3 godzin odpoczynku równoważnego do końca grudnia, np. w środę 30 grudnia, co powoduje, że tego dnia wolno mu zlecić najwyżej 2 nadgodziny,
  • 3 godziny nadliczbowe – płacąc za każdą normalne wynagrodzenie i dodatek w wysokości 100% wynagrodzenia (pracownik przepracował bowiem tego dnia godziny nadliczbowe w porze nocnej); ewentualnie zamiast dodatku udziela czasu wolnego w wymiarze 3 godzin na wniosek pracownika bądź w wymiarze 4,5 godzin z własnej inicjatywy (art. 1511 i art. 1512 Kodeksu pracy),
  • 3 godziny pracy w porze nocnej – płacąc 3 dodatki za pracę nocną w wysokości 20% minimalnego wynagrodzenia za każdą godzinę pracy w nocy; normalne wynagrodzenie za pracę w godzinach nocnych pracownik otrzyma od pracodawcy przy okazji rozliczania nadgodzin (art. 1518 Kodeksu pracy).

Czasami pracodawca jest zobowiązany do rekompensaty wyłącznie w formie oddania podwładnemu odpoczynku równoważnego kosztem skrócenia pracy innego dnia, a w konsekwencji – zmniejszenia wymiaru czasu pracy. Dzieje się tak, gdy naruszył odpoczynek dobowy pracownika pod koniec okresu rozliczeniowego i w takim wymiarze, że nie jest w stanie zdążyć z rekompensatą do końca okresu rozliczeniowego.


PRZYKŁAD 5

Pracownica jest zatrudniona w podstawowym systemie czasu pracy po 8 godzin dziennie, od poniedziałku do piątku, według miesięcznych okresów rozliczeniowych. Pracuje w godz. od 8.00 do 16.00. Dopiero rano 30 listopada 2009 r. (ostatni dzień okresu rozliczeniowego) przełożony spostrzegł, że jest jej winien 7 godzin odpoczynku równoważnego. Wspólnie postanowili więc, że 30 listopada pracownica wyjdzie z pracy o 2 godziny wcześniej, czyli o godz. 14.00. Dzień ten wyglądał następująco:

  • w godz. od 8.00 do 14.00 – praca wymiarowa,
  • w godz. od 14.00 do 21.00 – odbiór odpoczynku równoważnego,
  • w godz. od 21.00 w środę do 8.00 w czwartek – odpoczynek dobowy.

Takie postępowanie pracodawcy było prawidłowe.

Skracanie odpoczynku tygodniowego

Minimalny, nieprzerwany odpoczynek tygodniowy to 35 godzin, które obejmują 11 godzin odpoczynku dobowego (art. 133 § 1 Kodeksu pracy). Co do zasady, odpoczynek tygodniowy obejmuje niedzielę trwającą kolejne 24 godziny, poczynając od godz. 6.00 tego dnia, chyba że firma w przepisach wewnętrznych wyznaczyła inne ramy czasowe niedzieli (art. 133 § 3 Kodeksu pracy). Osobom pracującym w dozwolony sposób w niedzielę odpoczynek tygodniowy wolno wyznaczyć w innym dniu niż niedziela. Skracanie odpoczynku tygodniowego jest dozwolone, jednak maksymalnie do 24 godzin:

  • w tych samych sytuacjach, co skracanie odpoczynku dobowego, czyli:

– osobom zarządzającym zakładem w imieniu pracodawcy,

– w razie konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia albo środowiska albo usunięcia awarii,

  • w razie tzw. łamania zmian, a więc przesunięcia pory pracy podwładnego w związku z przejściem na inną zmianę.

Mimo że przepisy tego nie precyzują, naruszony odpoczynek tygodniowy trzeba odpowiednio zrekompensować w formie odpoczynku równoważnego.

Odpoczynek dobowy >>

Wydłużenie okresów odpoczynku

Niektórym pracownikom ze względu na zwiększony wysiłek włożony w pracę czy ze względu na dłuższe dniówki robocze przysługują zwiększone okresy odpoczynku dobowego. Chodzi o zatrudnionych w równoważnym systemie czasu pracy:

  • przy dozorze urządzeń lub w częściowym pogotowiu do pracy, gdzie jest dopuszczalne przedłużenie dobowego wymiaru do 16 godzin w maksymalnie miesięcznym okresie rozliczeniowym (art. 136 § 2 Kodeksu pracy),
  • przy pilnowaniu mienia lub ochronie osób, w zakładowych strażach pożarnych i w zakładowych służbach ratowniczych, gdzie jest dopuszczalne wydłużenie normy dobowej do 24 godzin w maksymalnie miesięcznym okresie rozliczeniowym (art. 137 Kodeksu pracy).

Takim pracownikom bezpośrednio po każdej przedłużonej dniówce przysługuje odpoczynek dobowy w wymiarze równym co najmniej liczbie przepracowanych w tym dniu godzin i to niezależnie od odpoczynku tygodniowego.

Podstawa prawna:

  • art. 128 § 2 pkt 2, art. 132, art. 133, art. 136, art. 137, art. 1511–1515, art. 1518 Kodeksu pracy.
Źródło: INFOR

Oceń jakość naszego artykułu

Dziękujemy za Twoją ocenę!

Twoja opinia jest dla nas bardzo ważna

Powiedz nam, jak możemy poprawić artykuł.
Zaznacz określenie, które dotyczy przeczytanej treści:
Autopromocja

REKLAMA

QR Code

© Materiał chroniony prawem autorskim - wszelkie prawa zastrzeżone. Dalsze rozpowszechnianie artykułu za zgodą wydawcy INFOR PL S.A.

Uprawnienia rodzicielskie - QUIZ
certificate
Jak zdobyć Certyfikat:
  • Czytaj artykuły
  • Rozwiązuj testy
  • Zdobądź certyfikat
1/10
Ile tygodni urlopu macierzyńskiego można maksymalnie wykorzystać jeszcze przed porodem?
nie ma takiej możliwości
3
6
9 - tylko jeśli pracodawca wyrazi na to zgodę
Następne

REKLAMA

Kadry
Zapisz się na newsletter
Zobacz przykładowy newsletter
Zapisz się
Wpisz poprawny e-mail
Od 1 lutego 2025 r. ZUS przyjmuje wnioski o 800 plus. Jak złożyć wniosek?

Zbliża się termin składania wniosków o świadczenie wychowawcze, tzw. 800 plus. Od 1 lutego 2025 r. ZUS będzie przyjmować wnioski o to świadczenie na okres świadczeniowy 2025/2026. Mogą je składać rodzice i opiekunowie dzieci w wieku do 18. roku życia, którzy to świadczenie pobierają.

Podstawa wymiaru oraz kwoty składki na ubezpieczenie zdrowotne w 2025 r.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych przedstawił informację w sprawie podstawy wymiaru składki oraz kwoty składki na ubezpieczenie zdrowotne w 2025 r. dla niektórych grup ubezpieczonych.

Sąd: ZUS odmówił zasiłku przez podwyżkę pensji o 157% do 4500 zł brutto

Interwencja ZUS miała na celu odmowę wypłaty zasiłku chorobowego. Kobieta z uwagi na rozpoczęcie pracy księgowej otrzymała podwyżkę z około 1750 zł (1/2 etatu) do 4500 zł (3/5 etatu). ZUS kwestionował 4500 zł jako podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe oraz wypadkowe zgodnie z art. 20 ustawy, (podstawa składek na ubezpieczenie emerytalne i ubezpieczenia rentowe).

Do 1 mln zł kary dla pracodawcy za niedokonywanie wpłat do PPK w terminie

Niedokonywanie wpłat do PPK w terminie stanowi wykroczenie z art. 107 pkt 2 ustawy o PPK. Pracodawcy grozi za to nawet do 1 mln zł kary. Ściganiem niedopełniania obowiązków w tym zakresie zajmuje się Państwowa Inspekcja Pracy.

REKLAMA

Kara dla pracodawcy za nieudzielenie urlopu w 2025 i 2026

Nieudzielenie urlopu przez pracodawcę stanowi wykroczenie przeciwko prawom pracownika. Jak wysoka kara grozi pracodawcy za naruszenie przepisów o udzielaniu urlopów wypoczynkowych w 2025 i 2026 roku? Artykuł zawiera aktualne kwoty.

Jakie czekają nas zmiany w prawie pracy w 2025 i 2026 r.? (PRZEGLĄD)

Wkrótce wejdą w życie regulacje wprowadzające dodatkowy dzień wolny od pracy oraz uzupełniający urlop macierzyński. Trwają prace nad dalszymi zmianami przepisów prawa pracy. Mają one wprowadzić m.in. krótszy tydzień pracy czy zmienić zasady ustalania minimalnego wynagrodzenia.

Skrócony tydzień pracy czy skrócony dzień pracy? Rząd pracuje nad nowelizacją Kodeksu pracy, ale krótsza praca jest możliwa już teraz

Wszyscy pamiętamy, jak rząd szumnie zapowiadał skrócenie tygodniowego czasu pracy. Skończyło się na zapowiedziach i od tamtego czasu nic się nie zmieniło - nowelizacja Kodeksu pracy nie została przeprowadzona. Na szczęście obowiązujące przepisy prawa pracy dopuszczają zarówno wprowadzenie czterodniowego tygodnia pracy, jak i skróconego do 7 godzin dnia pracy.

ZUS IWA - jak ustalić liczbę ubezpieczonych? [Przykłady]

ZUS IWA do 31 stycznia 2025 roku składa płatnik, który w 2024 roku zgłosił do ubezpieczenia wypadkowego co najmniej 10 ubezpieczonych. Jak ustalić liczbę ubezpieczonych? Czy do IWA wliczamy właściciela czyli płatnika?

REKLAMA

Sanatorium z ZUS: od 3 lutego 2025 r. rehabilitacja powypadkowa. Od 1 kwietnia 2025 r. rehabilitacja związana z układem krążenia

ZUS informuje, że wczesna rehabilitacja powypadkowa na koszt Zakładu rusza już 3 lutego 2025 roku. Od 1 kwietnia 2025 roku zaplanowano rehabilitację osób ze schorzeniami ośrodkowego układu nerwowego. Jak wybrać się do sanatorium z ZUS?

Rehabilitacja na koszt ZUS

ZUS informuje, że już od 3 lutego 2025 r. będzie możliwa realizacja wczesnej rehabilitacji powypadkowej w systemie stacjonarnym. Natomiast od 1 kwietnia ruszy rehabilitacja osób ze schorzeniami ośrodkowego układu nerwowego, zarówno w systemie stacjonarnym, jak i ambulatoryjnym.

REKLAMA