Jak rozliczać pracę nakładczą

Praca nakładcza ma wiele zalet i może zapewnić oszczędności firmom usługowym czy produkcyjnym. W praktyce powstają często problemy, jak ustalać płacę i rozliczać przychody osiągane przez wykonawców.

Praca nakładcza jest jedną z form zatrudnienia odrębną niż stosunek pracy, chociaż można jej przypisać kilka cech wspólnych do umów o pracę. Stronami umowy o pracę nakładczą, którą należy zawrzeć pisemnie, są wykonawca (pracownik) oraz nakładca (pracodawca). Sytuację prawną wykonawców reguluje rozporządzenie z 31 grudnia 1975 r. w sprawie uprawnień pracowniczych osób wykonujących pracę nakładczą. Zastosowanie mają do nich również wybrane przepisy Kodeksu pracy, m.in. w zakresie niektórych uprawnień pracowniczych, takich jak np.: urlopy wypoczynkowe, wynagrodzenie chorobowe, urlopy macierzyńskie, bezpieczne i higieniczne warunki pracy.

Jak należy prawidłowo zawrzeć umowę o pracę nakładczą>>

Potocznie praca nakładcza jest nazywana chałupnictwem, gdyż zwykle odbywa się w domu wykonawcy. Jednak miejscem pracy może być również inny lokal, np. siedziba nakładcy. Przedmiotem umowy o pracę nakładczą może być wykonywanie różnego rodzaju czynności polegających na montowaniu, składaniu, wykańczaniu, szyciu, klejeniu, naprawianiu itp. Efektem tej pracy są więc zazwyczaj wyroby gotowe czy półprodukty, choć nie tylko. Mogą to być również usługi, np. przeprowadzanie ankiet, obsługa baz danych, rozsyłanie zamówień, ofert, sporządzanie analiz ekonomicznych. Wymienione rozporządzenie regulujące pracę nakładczą nie stawia żadnych ograniczeń co do rodzaju pracy, jaka może być świadczona przez chałupnika. Wykonawca pracuje przy użyciu odpowiednich materiałów, surowców, części, których musi mu dostarczyć nakładca. Jeśli jest to niezbędne do wykonania zadania i strony tak się umówiły, nakładca zaopatruje go również w narzędzia, maszyny lub urządzenia i czuwa nad ich stanem technicznym, z wyjątkiem bieżącej konserwacji. Możliwe jest również, za zgodą nakładcy, wykorzystywanie do pracy materiałów stanowiących własność wykonawcy. Wówczas nakładca dokonuje zwrotu tych kosztów.

WAŻNE!

Umowa o pracę nakładczą jest umową odpłatną i powinna zapewniać wykonawcy miesięczny zarobek na odpowiednim poziomie.

---

Warunki pracy nakładczej i jej organizacja są podobne do pracy w ramach umowy zlecenia czy o dzieło. Mianowicie, wykonawca pracy nakładczej nie pracuje pod nadzorem i kierownictwem nakładcy, nie jest mu podporządkowany. Realizuje swoje zajęcia w dogodnych dla siebie godzinach, a nie wyznaczonych przez zlecającego. Może korzystać z pomocy osób trzecich, np. członków rodziny. Natomiast rola nakładcy sprowadza się w tym zakresie jedynie do ewentualnego udzielania wykonawcy instrukcji, wskazówek, informacji co do sposobu wykonania zlecenia, aby było ono zgodne z jego oczekiwaniami i wymaganiami.

Wynagrodzenie wykonawcy pracy nakładczej

Zasady wynagradzania

W umowie o pracę nakładczą strony określają minimalną miesięczną ilość pracy, której wykonanie należy do obowiązków wykonawcy. Minimalna ilość pracy powinna być tak ustalona, aby jej wykonanie zapewniało uzyskanie co najmniej 50% najniższego wynagrodzenia, czyli 380 zł.

Należy podkreślić, że najniższego wynagrodzenia nie wolno utożsamiać z wynagrodzeniem minimalnym, które co roku się zmienia i w 2009 r. wynosi 1276 zł (1020,80 zł dla osób w pierwszym roku pracy). Ustawa z 10 października 2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracę wskazuje, iż ilekroć w przepisach jest mowa o najniższym wynagrodzeniu przez odwołanie się do odrębnych przepisów lub do Kodeksu pracy, należy przez to rozumieć kwotę 760.

Wzór umowy o pracę nakładczą>>

Połowę kwoty najniższego wynagrodzenia – 380 zł muszą mieć zapewnioną chałupnicy, którzy mają jeszcze inne źródła dochodów, a praca nakładcza nie stanowi ich głównego lub wyłącznego źródła utrzymania. Jeżeli natomiast praca nakładcza jest dla wykonawcy wyłącznym lub głównym źródłem utrzymania, ilość pracy powinna być tak ustalona, aby jej wykonanie zapewniało uzyskanie wynagrodzenia nie mniejszego od najniższego wynagrodzenia. Nakładca powinien więc tak wymierzyć ilość pracy, aby wykonawca mógł zarobić co najmniej 760 zł.

Gdy nakładca nie przydzieli wykonawcy umówionej miesięcznej ilości pracy, czyli takiej, która zapewni mu osiągnięcie odpowiedniego wynagrodzenia, to za czas niewykonywania pracy wykonawcy przysługuje wynagrodzenie obliczone jak za urlop wypoczynkowy, jednak nie wyższe od najniższego wynagrodzenia. Będzie to więc wynagrodzenie obliczone na podstawie przeciętnego wynagrodzenia uzyskanego przez wykonawcę w okresie 12 miesięcy poprzedzających miesiąc niewykonywania pracy, a jeżeli wykonawca pracuje krócej – na podstawie przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia z okresu faktycznie przepracowanego, obejmującego pełne miesiące kalendarzowe.

Wynagrodzenie za 1 dzień niewykonywania pracy ustala się dzieląc przeciętne miesięczne wynagrodzenie przez 22. Wynagrodzenie za czas urlopu ustala się mnożąc wynagrodzenie za 1 dzień urlopu przez liczbę dni udzielonego urlopu. Zatem wynagrodzenie za czas niewykonywania pracy ustala się mnożąc wynagrodzenie za 1 dzień niewykonywania pracy obliczone jak za urlop wypoczynkowy przez liczbę dni, w których wykonawca nie pracował.

---

PRZYKŁAD

W lipcu 2009 r. wykonawca, dla którego praca chałupnicza nie jest jedynym źródłem utrzymania, nie otrzymał od nakładcy właściwej liczby sztucznych kwiatów, z których układa bukiety. W związku z tym wykonawca przez 5 dni był bez pracy, co wpłynęło na obniżenie jego wynagrodzenia. W lipcu zarobił 300 zł. Wykonawca pracuje dla nakładcy od 1 stycznia 2009 r. Zatem podstawę wymiaru wynagrodzenia za czas niewykonywania pracy stanowi średnia miesięczna płaca za okres od stycznia do czerwca (pracownik zarobił: w styczniu 405 zł, w lutym 388 zł, w marcu 410 zł, w kwietniu 385 zł, w maju 398 zł i w czerwcu 381 zł; łącznie 2367 zł). Średnia miesięczna płaca wynosi więc 394,50 zł. Po podzieleniu tej kwoty przez 22 otrzymujemy:

394,50 zł : 22 = 17,93 zł – wynagrodzenie za jeden dzień bez pracy,

17,93 zł x 5 dni = 89,65 zł – wynagrodzenie za 5 dni niewykonywania pracy.

W lipcu wykonawca otrzyma wypłatę w wysokości 389,65 zł (300 zł + 89,65 zł).

Wykonawcy przysługuje za wykonaną pracę wynagrodzenie obliczone według stawek jednostkowych, a gdy jest to uzasadnione rodzajem pracy – przy zastosowaniu innej odpowiedniej formy wynagrodzenia za tę pracę, ustalonej w umowie lub w obowiązujących u danego nakładcy zasadach wynagradzania wykonawców. W praktyce zazwyczaj wykonawca ma ustaloną kwotę odpłatności za sztukę ukończonego wyrobu, czyli można powiedzieć, że jest to wynagrodzenie akordowe (np. 0,25 zł za jeden złożony długopis). Nakładca płaci za wyniki pracy. Można również ustanowić wynagrodzenie godzinowe (stawka godzinowa), jeśli efekty pracy nie przekładają się na ilość.

Na wykonanie danej partii wyrobów gotowych wykonawca otrzymuje tzw. zlecenie robocze wraz z niezbędną do tego ilością materiałów, części. Strony umawiają się co do terminu ukończenia prac. Wówczas wykonawca dostarcza nakładcy w umówione miejsce zrobione przedmioty i rozlicza się z powierzonych instrumentów pracy. Nakładca na tej podstawie oblicza należne wynagrodzenie. Oprócz wynagrodzenia, wykonawcy przysługują także inne składniki wynagrodzenia i świadczenia związane z pracą, określone dla pracowników zatrudnionych u danego nakładcy, jeżeli prawo do tych składników wynagrodzenia i świadczeń oraz zakres ich stosowania do wykonawców ustala układ zbiorowy pracy, regulamin wynagradzania albo umowa.

Wynagrodzenie za wadliwie wykonaną pracę

Wynagrodzenie za pracę wykonawców powinno być tak ustalone, aby odpowiadało rodzajowi wykonywanej pracy i kwalifikacjom wymaganym przy jej wykonywaniu, a także uwzględniało ilość i jakość świadczonej pracy. Do wykonawców mają zastosowanie przepisy Kodeksu pracy w zakresie pozbawienia ich wynagrodzenia lub odpowiedniego zmniejszenia płacy w razie nienależytego wykonania zlecenia z winy wykonawcy. Nakładca musi jednak udowodnić winę (umyślną bądź nieumyślną) i mieć podstawę, aby stwierdzić, że wadliwość jest konsekwencją złej jakości pracy, czyli niezachowania należytej staranności przy jej wykonywaniu.

---

Za wadliwe wykonanie z winy wykonawcy produktów lub usług wynagrodzenie nie przysługuje. Jeżeli wskutek wadliwie wykonanej pracy z winy wykonawcy nastąpiło obniżenie jakości produktu lub usługi, wynagrodzenie ulega odpowiedniemu zmniejszeniu. Wielkość tego zmniejszenia jest proporcjonalna do stopnia obniżenia jakości produktu. Jeżeli więc wady powodują, że produkt (usługa) jest całkowicie bezwartościowy, wynagrodzenie nie przysługuje. Natomiast gdy wadami lub usterkami dotknięta jest tylko część pracy – wynagrodzenie nie przysługuje za tę właśnie część (wyrok Sądu Najwyższego z 20 lutego 1979 r.; I P 142/79; PiZS 6/1980, s. 73). Nakładca ocenia wyroby/usługi pod względem wadliwości, biorąc pod uwagę wymagania Polskich Norm, norm branżowych lub zakładowych.

Normy pracy, stanowiące miernik nakładu pracy, jej wydajności i jakość mogą być stosowane, jeżeli jest to uzasadnione rodzajem pracy. W przypadku pracy nakładczej posługiwanie się normami czasu pracy jest więc słuszne w ocenie jakości i ilości włożonej pracy. Normy pracy są ustalane z uwzględnieniem osiągniętego poziomu techniki i organizacji pracy. Mogą być zmieniane w miarę wdrażania technicznych i organizacyjnych usprawnień zapewniających wzrost wydajności pracy. Nakładca ustala więc normy czasu pracy przy uwzględnieniu używanych maszyn, urządzeń, narzędzi, rodzaju pracy, właściwości produkowanych wyrobów, pracochłonności robót przygotowawczych oraz parametrów dotyczących podobnych prac.

Jeżeli wykonawca usunął wadliwość produktu lub usługi, przysługuje mu wynagrodzenie odpowiednie do jakości produktu lub usługi, z tym że za czas pracy przy usuwaniu wady wynagrodzenie nie przysługuje.

Nie można jednak pozostawić wykonawcy bez wynagrodzenia lub je obniżyć w sytuacji, gdy wadliwość powstała nie z jego winy, lecz jest następstwem wpływu innych czynników, za które wykonawca nie ponosi odpowiedzialności, np. wad ukrytych materiału, niesprawnych narzędzi, usterek w wykorzystywanej technologii itp.

PRZYKŁAD

W firmie wytwarzającej biżuterię, wykonawcy pracują na miejscu, u nakładcy. Jeden z wykonawców źle wykonał 20 par kolczyków, tzn. niewłaściwie dobrał długość zapięcia. Właściciel zakładu w wyniku kontroli stwierdził, że są zrobione na tyle wadliwie, że nie mogą znaleźć się na rynku. Wynagrodzenie ustalone w umowie o pracę nakładczą wynosi 8,50 zł za parę kolczyków. W lipcu nakładca, na podstawie zlecenia roboczego, wykonał łącznie 150 par biżuterii, z czego 20 wadliwie. Zatem jego wynagrodzenie wyniesie:

150 par x 8,50 zł = 1275 zł – wynagrodzenie łączne,

20 par x 8,50 zł = 170 zł – wartość wadliwych kolczyków,

1275 zł – 170 zł = 1105 zł – wynagrodzenie chałupnika po zmniejszeniu o wartość nieprzydatnego towaru.

---

PRZYKŁAD

W firmie produkującej zabawki pracują osoby zatrudnione na umowę o pracę nakładczą. Wykonawcy składają plastikowe wiaderka. Nakładca po kontroli jakości uznał, że 25 sztuk wiaderek, które złożył jeden z wykonawców, jest zrobiona wadliwie. Na podstawie Polskich Norm stwierdził, że mogą być one dopuszczone do obrotu, gdyż spełniają minimalne wymagania, ale ich jakość obniżyła się o 20%. Cena jednostkowa dla odbiorców zewnętrznych wynosi 10 zł. Wynagrodzenie chałupnika to 5,50 zł za jedno wiaderko. W lipcu wykonawca złożył ich 200, więc zarobiłby 1100 zł. Wynagrodzenie ulegnie obniżeniu w następujący sposób:

25 szt. x 10 zł = 250 zł – wartość wyrobu o 100% jakości,

25 szt. x 10 zł x 80% wartości = 200 zł – wartość wyrobu wadliwie wykonanego (jakość obniżyła się o 20%, czyli wartość jednostkowa dla odbiorców zewnętrznych wynosi 100% – 20% = 80%).

Różnica w obu wartościach wynosi 50 zł (250 zł – 200 zł).

Wynagrodzenie pracownika należy zmniejszyć o tę różnicę, czyli wyniesie ono 1050 zł (1100 zł – 50 zł).

Ochrona wynagrodzenia za pracę

Tak jak wynagrodzenie pracownika, płaca wykonawcy podlega ochronie na zasadach określonych w Kodeksie pracy. Wykonawca nie może więc ani zrzec się prawa do wynagrodzenia, ani przenieść tego prawa na inną osobę. Wypłaty wynagrodzenia za pracę nakładca dokonuje co najmniej raz w miesiącu, w stałym i ustalonym z góry terminie. Jest też zobowiązany wypłacać wynagrodzenie w miejscu, terminie i czasie określonych w regulaminie pracy lub w innych przepisach prawa pracy (np. umowie o pracę nakładczą). Ochrona dotyczy również dokonywania potrąceń z wynagrodzenia. Zatem nakładca może odejmować z wynagrodzenia netto (po odliczeniu składek ubezpieczeniowych i zaliczki na podatek dochodowy) jedynie należności wskazane w Kodeksie pracy i w podanej kolejności, z zachowaniem granic potrąceń i kwot wolnych (art. 87–87¹ Kodeksu pracy).

Odpowiedzialność materialna wykonawcy

Za szkodę wyrządzoną zakładowi pracy wskutek niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków wynikających z umowy oraz za szkodę w powierzonym mieniu wykonawca odpowiada na zasadach określonych w przepisach art. 114–127 Kodeksu pracy, czyli tak jak pracownicy. Oznacza to, że w przypadku wyrządzenia nakładcy umyślnej szkody wykonawca musi ją naprawić w pełnej wysokości, a gdy spowoduje szkodę nieumyślnie, ma obowiązek zapłacić odszkodowanie w wysokości wyrządzonej szkody, jednak z ograniczeniem do trzykrotności miesięcznego wynagrodzenia przysługującego w dniu wyrządzenia szkody. Natomiast za szkodę w mieniu powierzonym wykonawcy z obowiązkiem zwrotu albo do wyliczenia się wykonawca odpowiada w pełnej wysokości.

---

Inne świadczenia przysługujące wykonawcy pracy nakładczej

Oprócz wynagrodzenia za wykonaną pracę wykonawcy przysługują następujące świadczenia:

• wynagrodzenie chorobowe,

• ekwiwalent pieniężny za czas niewykorzystanego w całości lub części urlopu wypoczynkowego,

• odszkodowanie w razie rozwiązania przez nakładcę umowy z naruszeniem przepisów rozporządzenia,

• wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy, jeśli wykonawca podjął pracę w wyniku przywrócenia,

• odprawa pieniężna z tytułu rozwiązania z wykonawcą umowy za wypowiedzeniem z powodu likwidacji nakładcy bądź ogłoszenia jego upadłości albo w związku z zaniechaniem lub ograniczeniem systemu pracy nakładczej,

• dodatek wyrównawczy w razie powierzenia wykonawcy innej pracy na podstawie orzeczenia lekarskiego,

• odprawa pośmiertna – rodzinie zmarłego wykonawcy.

Praca nakładcza jako źródło przychodów

Przychody wykonawcy

Na potrzeby podatku dochodowego od osób fizycznych praca nakładcza wraz ze stosunkiem pracy, w tym spółdzielczym stosunkiem pracy, stosunkiem służbowym, członkostwem w rolniczej spółdzielni produkcyjnej lub innej spółdzielni zajmującej się produkcją rolną, emeryturą lub rentą, stanowią jedno źródło przychodów (art. 10 ust. 1 pkt 1 ustawy o pdof). Definicja przychodów z pracy nakładczej jest więc taka sama jak przychodów ze stosunku pracy (art. 12 ustawy o pdof). Do wykonawców pracy nakładczej nie odnosi się jedynie zapis o wynagrodzeniu za godziny nadliczbowe.

Czy pracownikom wykonującym pracę nakładczą przysługuje urlop wychowawczy>>

Przychodami wykonawcy, jako podatnika, są wobec tego wszelkiego rodzaju wypłaty pieniężne oraz wartość pieniężna świadczeń w naturze bądź ich ekwiwalenty, bez względu na źródło finansowania tych wypłat i świadczeń, a w szczególności: wynagrodzenia zasadnicze, różnego rodzaju dodatki, nagrody, ekwiwalenty za niewykorzystany urlop i wszelkie inne kwoty niezależnie od tego, czy ich wysokość została z góry ustalona, a ponadto świadczenia pieniężne ponoszone za pracownika, jak również wartość innych nieodpłatnych świadczeń lub świadczeń częściowo odpłatnych.

Do przychodu osób wykonujących pracę nakładczą nie wlicza się jednak wartości surowców i materiałów pomocniczych dostarczonych przez te osoby oraz zwrotu poniesionych przez nie kosztów z tytułu transportu, zużytej energii, opału, konserwacji maszyn i urządzeń itp., jeżeli nakładca wypłaca należność z tych tytułów.

W świetle przepisów podatkowych wykonawca pracy nakładczej jest pracownikiem. Dlatego przysługujące pracownikom zwolnienia od podatku stosuje się również do wykonawców.

Koszty uzyskania przychodów

Koszty uzyskania przychodów z pracy nakładczej są takie jak dla pracowników etatowych, tzn. określone w normie zryczałtowanej miesięcznej i rocznej. W 2009 r. wynoszą one:

• 111,25 zł miesięcznie, a za rok podatkowy nie więcej niż 1335 zł,

• 139,06 zł miesięcznie, a za rok podatkowy łącznie nie więcej niż 1668,72 zł, w przypadku gdy wykonawca dojeżdża do innej miejscowości, w której znajduje się zakład pracy nakładcy i nie uzyskuje dodatku za rozłąkę.

Koszty uzyskania przychodów stosuje się w miesiącu osiągnięcia przez podatnika przychodu z pracy nakładczej, w pełnej wysokości, bez względu na uzyskaną kwotę miesięcznego wynagrodzenia za pracę.

---

Pobór zaliczek przez płatnika

Miesięczne zaliczki na podatek z tytułu pracy nakładczej nalicza, pobiera i odprowadza do urzędu skarbowego płatnik, tj. nakładca. Podstawą opodatkowania jest dochód rozumiany jako uzyskane w ciągu miesiąca przychody w rozumieniu art. 12 ustawy o pdof oraz zasiłki pieniężne z ubezpieczenia społecznego wypłacane przez płatnika, po odliczeniu kwotowych kosztów uzyskania oraz po odliczeniu potrąconych przez płatnika w danym miesiącu składek na ubezpieczenia społeczne. Zaliczki wynoszą 18% bądź 32%, w zależności od wysokości dochodu osiągniętego narastająco od początku roku podatkowego. Zaliczkę pomniejsza się o kwotę stanowiącą 1/12 kwoty zmniejszającej podatek, określonej w pierwszym przedziale obowiązującej skali podatkowej, jeżeli wykonawca przed pierwszą wypłatą wynagrodzenia w roku podatkowym złoży zakładowi pracy oświadczenie, według ustalonego wzoru PIT-2, że spełnia warunki określone w tym formularzu (tj. PIT-2). Ponadto zaliczka ulega obniżeniu o kwotę składki na ubezpieczenie zdrowotne (7,75% podstawy wymiaru), pobranej w tym miesiącu przez zakład pracy ze środków podatnika.

Jakie ubezpieczenia przy pracy nakładczej>>

PRZYKŁAD

W lipcu 2009 r. osoba wykonująca pracę nakładczą zarobiła 765 zł brutto. Podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym i zdrowotnemu. Na swój wniosek, dobrowolnie, przystąpiła do ubezpieczenia chorobowego. Ma prawo do podstawowych kosztów uzyskania przychodu oraz złożyła nakładcy PIT-2 w sprawie potrącania tzw. kwoty wolnej od podatku. Zaliczkę na podatek za lipiec należy obliczyć w następujący sposób:

765 zł x 13,71% = 104,88 zł – składki na ubezpieczenia społeczne w części finansowanej przez wykonawcę,

765 zł – 104,88 zł = 660,12 zł – podstawa wymiaru składki zdrowotnej,

660,12 zł x 9% = 59,41 zł – składka zdrowotna,

660,12 zł x 7,75% = 51,16 zł – składka zdrowotna do odliczenia od podatku,

660,12 zł – 111,25 zł = 548,87 zł; po zaokrągleniu podstawa opodatkowania – 549 zł,

(549 zł x 18%) – 46,33 zł = 52,49 zł – zaliczka na podatek dochodowy,

52,49 zł – 51,16 zł = 1,33 zł, po zaokrągleniu 1 zł – zaliczka na podatek do wpłaty do US.

Składka na ubezpieczenie zdrowotne, należna do ZUS – 59,41 zł jest wyższa od zaliczki na podatek dochodowy. Należy ją więc obniżyć do wysokości tej zaliczki, tj. do kwoty 52,49 zł.

Do wypłaty: 765 zł – 104,88 zł – 52,49 zł – 1 zł = 606,63 zł.

Po zakończeniu roku podatkowego, w terminie do końca lutego roku następnego płatnik, czyli nakładca, ma obowiązek przekazać wykonawcy oraz właściwemu urzędowi skarbowemu informację PIT-11 o wysokości przychodów z chałupnictwa.

Podstawa prawna:

• rozporządzenie z 31 grudnia 1975 r. w sprawie uprawnień pracowniczych osób wykonujących pracę nakładczą (DzU z 1976 r. nr 3, poz. 19 ze zm.),

• art. 10 ust. 1 pkt 1, art. 12 ust. 1, ust. 5, art. 22 ust. 2, art. 31, art. 32, art. 39 ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (DzU z 2000 r. nr 14, poz. 176 ze zm.),

• art. 303 § 1 Kodeksu pracy,

• art. 25 ustawy z 10 października 2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracę (DzU nr 200, poz. 1679 ze zm.).