Ustalanie kapitału początkowego

Kapitał początkowy ustala się na podstawie przepisów ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, zwanej dalej ustawą emerytalną, osobom objętym reformą emerytalną, czyli urodzonym po 31 grudnia 1948 r., które to osoby przed 1 stycznia 1999 r. posiadają okresy składkowe i nieskładkowe wynoszące co najmniej 6 miesięcy i 1 dzień.

Sposób ustalenia kapitału

Ustalenie kapitału polega na obliczeniu w specjalny sposób hipotetycznej emerytury na 1 stycznia 1999 r. na podstawie okresów składkowych i nieskładkowych przebytych przed tym dniem, którą ustala się na podstawie kwot obliczonych według okresów:

• składkowych,

• nieskładkowych oraz

• tzw. kwoty socjalnej, będącej iloczynem 24% kwoty bazowej (stanowiącej 100% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia z II kwartału 1998 r., wynoszącej 1220,89 zł), oraz współczynnika p – proporcjonalnego do wieku i stażu ubezpieczeniowego osiągniętego do dnia 31 grudnia 1998 r.

Przy ustalaniu kapitału początkowego przyjmuje się przebyte przed 1999 r.:

• okresy składkowe, o których mowa w art. 6 ustawy emerytalnej,

• okresy nieskładkowe, o których mowa w art. 7 pkt 5 ustawy emerytalnej, bez ograniczenia ich wymiaru,

• pozostałe okresy nieskładkowe (wskazane w art. 7 pkt 1–4 i 6–12 ustawy emerytalnej, w wymiarze nieprzekraczającym jednej trzeciej udowodnionych okresów składkowych.

Następnie kwotę ww. emerytury hipotetycznej mnoży się przez liczbę 209 (określającą długość średniego przeciętnego trwania życia osoby w wieku 62 lat wyrażoną w miesiącach). Tak uzyskaną kwotę kapitału początkowego ewidencjonuje się na koncie ubezpieczonego w ZUS.

Kwota kapitału początkowego ma wpływ na wysokość emerytury liczonej zgodnie z kontem emerytalnym w ZUS. Emerytura dla osoby urodzonej po 31 grudnia 1948 r., która osiąga powszechny wiek emerytalny (60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn), stanowi równowartość kwoty będącej wynikiem podzielenia podstawy obliczenia przez średnie dalsze trwanie życia dla osób w wieku równym wiekowi przejścia na emeryturę danego ubezpieczonego. Podstawę obliczenia tej emerytury stanowi kwota składek na ubezpieczenie emerytalne, z uwzględnieniem waloryzacji składek zewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego przysługuje wypłata emerytury, oraz zwaloryzowanego kapitału początkowego.

---

Wymiar kapitału dla osób posiadających okresy zagraniczne

Kapitał początkowy ustalany jest na podstawie polskiego ustawodawstwa. Umowy międzynarodowe w dziedzinie ubezpieczeń społecznych nie zawierają specjalnych postanowień dotyczących w sposób wyraźny ustalania kapitału początkowego. Pośrednio jednak zawarcie takiej umowy z określonym państwem może mieć znaczenie do ustalania kapitału początkowego osobom posiadającym także okresy ubezpieczenia w takim państwie. Skutki takie wywiera także uczestnictwo Polski w Unii Europejskiej. W wyniku przystąpienia Polski do UE w Polsce obowiązuje rozporządzenie Rady (EWG) nr 1408/71, dotyczące koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego.

Rozporządzenie nr 1408/71 określa sposób ustalania prawa i obliczania wysokości emerytur i rent dla osób, które migrowały zarobkowo w obrębie Unii i z tego powodu mają w karierze zawodowej okresy ubezpieczenia przebyte w różnych państwach członkowskich. Rozporządzenie to przewiduje zasadę sumowania okresów do celów przyznania prawa do świadczeń, jak również proporcjonalne obliczanie świadczeń ustalonych za łączone okresy ubezpieczenia przebyte w różnych państwach. Emerytura lub renta liczona jest w sposób proporcjonalny, jeżeli do nabycia prawa do tego świadczenia konieczne było uwzględnienie okresów ubezpieczenia lub zamieszkania przebytych w innych państwach członkowskich, bądź jeśli co prawda nie było takiej konieczności, jednak wyliczenie proporcjonalne świadczenia jest korzystniejsze dla osoby zainteresowanej.

Emeryturę lub rentę proporcjonalną (pro rata temporis) oblicza się dwuetapowo:

• w pierwszej kolejności oblicza się kwotę teoretyczną świadczenia z tytułu okresów ubezpieczenia lub zamieszkania przebytych we wszystkich państwach członkowskich,

• następnie instytucja ustalająca świadczenie na podstawie kwoty teoretycznej liczy kwotę rzeczywistą świadczenia proporcjonalnie do stosunku okresów przebytych w państwie, w którym ustalane jest świadczenie do sumy okresów przebytych we wszystkich państwach członkowskich.

Co do zasady każde państwo członkowskie zobowiązane jest więc do ponoszenia ciężaru finansowego świadczeń emerytalno-rentowych z tytułu okresów przebytych zgodnie z ustawodawstwem tego państwa.

---

W rozporządzeniu nr 1408/71 znajduje się jednak szczególna regulacja, zgodnie z którą instytucja państwa członkowskiego nie jest zobowiązana do przyznawania świadczeń z tytułu okresów spełnionych na podstawie stosowanego przez nią ustawodawstwa, które podlegają uwzględnieniu w momencie realizacji ryzyka, jeżeli:

• długość tych okresów jest krótsza niż jeden rok oraz

• przy uwzględnieniu jedynie tych okresów nie zostało nabyte prawo do świadczeń na podstawie tego ustawodawstwa.

Instytucja właściwa każdego z zainteresowanych państw członkowskich obowiązana jest uwzględnić te okresy do celów stosowania obliczenia teoretycznej kwoty emerytury lub renty.

Regulacja ta ma zastosowanie przy ustalaniu emerytur i rent przez ZUS na podstawie polskich przepisów prawnych. Jeśli zagraniczna instytucja ubezpieczeniowa potwierdzi, że z tytułu przebytego przez daną osobę okresu ubezpieczenia lub zamieszkania krótszego niż rok w tym państwie nie przysługuje żadne świadczenie, wówczas ZUS, ustalając emeryturę lub rentę tej osobie, uwzględnia taki okres w wymiarze polskiego świadczenia. ZUS przyporządkowuje ten okres do polskich okresów składkowych bądź nieskładkowych i zwiększa wymiar polskiej emerytury o wartość okresów zagranicznych. Dotyczy to jednak emerytury ustalanej na starych zasadach, których prawo i wysokość uzależnione są od długości okresów ubezpieczenia. Nie dotyczy to jednak nowej emerytury, dla której długość okresów ubezpieczenia nie odgrywa roli zarówno, gdy chodzi o nabywanie uprawnień, jak i wymiar emerytury, liczonej na podstawie środków zewidencjonowanych na koncie emerytalnym.

Podstawa prawna:

• art. 48 rozporządzenia Rady (EWG) nr 1408/71 z 14 czerwca 1971 r. w sprawie stosowania systemów zabezpieczenia społecznego do pracowników najemnych, osób prowadzących działalność na własny rachunek i do członków ich rodzin przemieszczających się we Wspólnocie (DzU UE L 97.28.1/1 ze zm.),

• art. 18, 24, 26, 174 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (DzU z 2004 r. nr 39, poz. 353 ze zm.).