Podstawowe obowiązki pracownika

Przepisy prawa pracy nie zawierają zamkniętego katalogu powinności pracowniczych. Zakres obowiązków pracowników określają obok przepisów prawa pracy także postanowienia umowy o pracę oraz – jeżeli chodzi o ich konkretny kształt – zwyczaj zakładowy (wyrok SN z 23 października 2003 r.). Bardzo dużą rolę w tym zakresie odgrywa również orzecznictwo Sądu Najwyższego i poglądy doktryny prawa pracy.

Wykonywanie pracy

Obowiązek wykonywania pracy skonkretyzowany jest przez wymóg jej świadczenia sumiennie i starannie.

Nakaz sumiennej pracy polega na wykonywaniu pracy z pełnym wykorzystaniem własnych kwalifikacji, umiejętności. Z drugiej strony nawet sumienne i staranne wykonywanie pracy nie gwarantuje zatrudnienia, gdyż nie jest tożsame z uznaniem przydatności do wykonywania zawodu (wyrok SN z 31 stycznia 2001 r.).

Pracownik powinien także wykonywać pracę z należytą starannością. Za pracę staranną – zgodnie z poglądami doktryny – możemy uznać pracę, która jest wykonywana w sposób dokładny, zgodny z ogólnymi wymogami technicznymi, wskazówkami i instrukcjami związanymi z rodzajem pracy.

W odróżnieniu od pracy sumiennej staranna praca jest mierzalna obiektywnie w odniesieniu do wzorca przeciętnie starannego zachowania pracowników, tj. do standardów obowiązujących przy wykonywaniu określonego zajęcia w celach zarobkowych.

Polecenie pracodawcy

Pracownik ma także obowiązek stosować się do poleceń przełożonych, które dotyczą pracy, jeżeli nie są one sprzeczne z przepisami prawa lub umową o pracę. Podporządkowanie się pracodawcy jest bowiem istotną cechą stosunku pracy. Pracownik co do zasady może odmówić wykonania tylko takiego polecenia przełożonego, które nie będzie dotyczyło umówionej pracy oraz gdy będzie naruszało ogólnie obowiązujące normy prawa (wyrok SN z 16 września 1990 r.).

Przykład

Pracownik był zatrudniony na stanowisku grafika. Ponieważ przełożony wiedział, że brat pracownika pracuje jako kasjer na stadionie, polecił mu udać się na stadion w dzień meczu w celu zakupu wejściówek. Pracownik odmówił wykonania polecenia pracodawcy. Miał do tego prawo, gdyż wykonanie tej czynności nie mieściło się w zakresie jego obowiązków pracowniczych, ponadto stanowiłoby nadużycie pozycji przełożony–podwładny.

Od powyższej zasady przepisy przewidują jednak wyjątki. Jedynie w dwóch sytuacjach pracownik będzie zmuszony wykonywać pracę, która nie wynika z zawartej umowy o pracę.

Dotyczy to:

• powierzenia pracownikowi innej pracy niż określona w umowie o pracę na czas nieprzekraczający 3 miesięcy w roku kalendarzowym w razie wystąpienia uzasadnionych potrzeb pracodawcy (art. 42 § 4 k.p.),
• powierzenia pracownikowi innej odpowiedniej pracy w czasie przestoju (art. 81 § 3 k.p.).

Co więcej, w żadnym wypadku pracownik nie musi stosować się do bezprawnych poleceń przełożonego, nawet jeśli dotyczyłyby one umówionej pracy. Bezkrytyczne wykonanie przez pracownika bezprawnych poleceń przełożonego może uzasadniać wypowiedzenie umowy o pracę (wyrok SN z 10 września 1997 r.). Ponadto pragmatyki służbowe mogą odmiennie regulować konsekwencje braku podporządkowania się pracownika niezgodnym z prawem poleceniom służbowym.