Na jakich zasadach można podnosić kwalifikacje pracowników, jeżeli przestały obowiązywać przepisy dotyczące szkoleń

W wyroku z 31 marca 2009 r. (K 28/08; Dz.U. Nr 58, poz. 485) Trybunał Konstytucyjny zakwestionował jako sprzeczne z ustawą zasadniczą przepisy dotyczące podnoszenia kwalifikacji przez pracowników. Uchybienie polegało na tym, że art. 103 Kodeksu pracy „nie zawiera ani szczegółowo wskazanego zakresu spraw przekazanych do uregulowania w rozporządzeniu, ani wytycznych co do treści aktu wykonawczego”. Aby dać szansę ustawodawcy na naprawienie błędu, TK odroczył utratę mocy obowiązującej przepisów o podnoszeniu kwalifikacji o rok, czyli do 10 kwietnia 2010 r. Jednak Parlament nie zdążył do tego czasu uchwalić nowych przepisów, dlatego przepisy zgodne z Konstytucją RP o szkoleniach pracowników nie wejdą w życie 11 kwietnia br. (obecnie w Sejmie trwają prace nad projektem nowelizacji przepisów dotyczących podnoszenia kwalifikacji pracowników). Opóźnienie wyniesie prawdopodobnie 2 miesiące, ale przez ten czas nie będzie praktycznie żadnych przepisów prawa pracy określających wzajemne relacje między dokształcającymi się osobami a pracodawcami finansującymi im naukę.

Szkolenia pracowników, którzy podjęli naukę przed uchyleniem przepisów

Brak przepisów w zakresie szkoleń pracowników nie oznacza jednak, że przez czas, kiedy nie będą obowiązywały żadne regulacje, firmy nie mogą na swój koszt posyłać pracowników na szkolenia i zawierać z nimi umów obejmujących te kwestie. Nadal wolno im to robić w tym okresie, z tym że na kilka sposobów.

Pracodawcy i zatrudnieni u nich pracownicy, których łączy umowa o podnoszeniu kwalifikacji zawarta na podstawie dotychczasowego uchylonego rozporządzenia, powinni kontynuować współpracę na zasadach określonych w tej umowie. Stosują zatem dotychczasowe regulacje, m.in. maksymalnie 3 lata odpracowania dofinansowania u pracodawcy, ograniczone możliwości domagania się od pracownika zwrotu pieniędzy wyłożonych na naukę. Żadna nowelizacja nie powinna anulować bowiem umów tylko dlatego, że przepisy stanowiące podstawę ich nawiązania okazały się niekonstytucyjne.

Istnieje również kategoria przedsiębiorców, którzy przed 11 kwietnia 2010 r. finansowali naukę pracownika ze skierowaniem lub bez skierowania, ale nie w ramach pisemnej umowy. Rozporządzenie z 12 października 1993 r. wymagało bowiem zawarcia umowy jedynie od pracodawcy, który skierował pracownika na naukę w formie:

---

• szkolnej,
• pozaszkolnej — jeśli firma zamierza zobowiązać uczestnika szkolenia do odpracowania u niej pewnego okresu, a w razie niedotrzymania zobowiązania — do oddania części kosztów poniesionych na jego naukę.

Ta grupa pracodawców musi po 10 kwietnia 2010 r. przestrzegać ustnych ustaleń zawartych z pracownikiem, którego wspomaga w doskonaleniu zawodowym.

Jest również możliwe, że zakład uregulował zasady dofinansowania nauki pracowników w regulaminach pracy, wynagradzania czy funduszu szkoleniowego. Dokumenty te stanowią tzw. wewnątrzfirmowe źródła prawa pracy i wiążą obydwie strony (art. 9 § 1 Kodeksu pracy).

Dokształcanie pracowników w czasie nieobowiązywania przepisów o szkoleniach

Firma, która zamierza dofinansować kształcenie zatrudnionego pracownika na podstawie umowy po 10 kwietnia 2010 r., zawiera ją zgodnie z Kodeksem cywilnym, czyli na zasadzie swobody umów. Strony mogą bowiem ułożyć stosunek prawny według swego uznania, tak aby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego (art. 353¹ Kodeksu cywilnego). Dlatego pracodawca i pracownik nie muszą tym razem odwoływać się do rozporządzenia z 12 października 1993 r.

Ryzykowne jest również konstruowanie cywilnej umowy o podnoszenie kwalifikacji zawodowych pracownika na koszt firmy w sposób ewidentnie niekorzystny dla pracownika. Istnieje bowiem niebezpieczeństwo, że sądy zakwalifikują taką umowę jako naruszającą zasady współżycia społecznego (art. 5 Kodeksu cywilnego) i unieważnią ją w tej części. Będzie to dotyczyło zapewne postanowień umowy np. nakazujących zatrudnionemu odpracowanie kosztów poniesionych przez zakład na jego naukę przez 10 lat po jej zakończeniu (dotychczas było maksymalnie 3 lata) albo zwrot pieniędzy w każdej sytuacji rozwiązania stosunku pracy (rozporządzenie ściśle limitowało możność domagania się zwrotu).

WAŻNE!

Firmy nadal mają prawo po 10 kwietnia 2010 r. posyłać pracowników na naukę na swój koszt i zawierać z nimi umowy ustalające ich prawa i obowiązki w tym zakresie.

---

Jest jednak wątpliwe, czy w czasie nieobowiązywania przepisów o dokształcaniu firmy będą chciały szkolić pracowników. Będzie tak dlatego, że świadczenia wydane przez pracodawcę na kształcenie zatrudnionego przestały od 11 kwietnia br. być zwolnione z podatku dochodowego oraz ze składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne. Podatku i składek nie odprowadza się bowiem od wartości świadczeń przyznanych przez pracodawcę na podnoszenie kwalifikacji zawodowych i wykształcenia ogólnego dorosłych, ale wyłącznie na podstawie odrębnych przepisów (§ 2 ust. 1 pkt 29 rozporządzenia z 18 grudnia 1998 r. oraz art. 21 ust.1 pkt 90 updof). Wyjątek stanowią wynagrodzenia za urlop szkoleniowy oraz za zwolnienia z części dnia pracy przysługujące pracownikom dokształcającym się w formach pozaszkolnych, z tytułu których podatki i składki należy płacić. Skoro od 11 kwietnia 2010 r. nie ma rozporządzenia z 12 października 1993 r., brakuje odrębnych przepisów, według których pracodawcy udzielają zatrudnionym pomocy w dokształcaniu. Dlatego dofinansowania podlegają od tej daty opodatkowaniu i oskładkowaniu. Zmienić to może decyzja ustawodawcy, np. zaniechanie poboru podatku od tych świadczeń, zmiana rozporządzenia składkowego czy wprowadzenie w życie nowelizacji Kodeksu pracy z mocą wsteczną od 11 kwietnia 2010 r. O wprowadzeniu nowych przepisów w zakresie szkoleń pracowników poinformujemy w najbliższych numerach MPPiU po ich uchwaleniu przez Parlament.

Podstawa prawna:

• art. 9 § 1, uchylony art. 103 Kodeksu pracy,
• uchylone rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 12 października 1993 r. w sprawie zasad i warunków podnoszenia kwalifikacji i wykształcenia ogólnego dorosłych (Dz.U. Nr 103, poz. 472 ze zm.),
• art. 5, art. 353¹ Kodeksu cywilnego,
• § 2 ust. 1 pkt 29 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (Dz.U. Nr 161, poz. 1106 ze zm.),
• art. 21 ust. 1 pkt 90 ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz.U. z 2000 r. Nr 14, poz. 176 ze zm.).