Zatrudnianie cudzoziemców. Legalny pobyt to podstawa w każdym przypadku. Nie ma wyjątków nawet dla obywateli Ukrainy

• Legalny pobyt cudzoziemców z krajów UE, EOG i Szwajcarii
• Legalny pobyt cudzoziemców z krajów trzecich
• Jakie dokumenty uprawniają do pobytu w RP? 
• Dokumenty legalizujące pracę cudzoziemca w Polsce
• Legalne zatrudnianie obywateli Ukrainy

Legalna praca = legalny pobyt + zezwolenie na pracę. To podstawowa zasada obowiązująca polskich pracodawców, którzy chcą zatrudnić cudzoziemca.

O ile istnieje spora grupa cudzoziemców zwolnionych z obowiązku posiadania zezwolenia na pracę, a co za tym idzie – innego dokumentu legalizującego zatrudnienie, czyli oświadczenia o powierzeniu wykonywania pracy cudzoziemcowi oraz powiadomienia o powierzeniu wykonywania pracy obywatelowi Ukrainy, o tyle legalny pobyt musi mieć zapewniony każdy cudzoziemiec, który zamierza podjąć pracę w RP.

Legalny pobyt cudzoziemców z krajów UE, EOG i Szwajcarii

Najprościej sytuacja wygląda, gdy polski pracodawca chce zatrudnić cudzoziemca pochodzącego z: 

• kraju Unii Europejskiej (Austria, Belgia, Bułgaria, Chorwacja, Cypr, Czechy, Dania, Estonia, Finlandia, Francja, Grecja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Litwa, Luksemburg, Łotwa, Malta, Niemcy, Polska, Portugalia, Rumunia, Słowacja, Słowenia, Szwecja, Węgry, Włochy)
• kraju Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Norwegia i Liechtenstein) lub 
• Szwajcarii. 

Obywatele wyżej wymienionych państw traktowani są na polskim rynku pracy jak Polacy, wobec czego w ich przypadku nie są wymagane żadne dodatkowe formalności. Cudzoziemiec zobowiązany jest jedynie do zgłoszenia w urzędzie wojewódzkim pobytu na terytorium Polski, jeśli ten pobyt przekracza 3 miesiące.

Sytuacja komplikuje się w przypadku zatrudnienia cudzoziemców z krajów trzecich.

Legalny pobyt cudzoziemców z krajów trzecich

Podstawowym obowiązkiem pracodawcy jest sprawdzenie legalnego pobytu cudzoziemca. Przepis, który określa, że pracodawca jest obowiązany żądać od cudzoziemca dokumentu, potwierdzającego jego legalny pobyt zawarty jest w ustawie o skutkach powierzania wykonywania pracy cudzoziemcom przebywającym wbrew przepisom na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. W artykule 2 tego aktu normatywnego czytamy:

„Podmiot powierzający wykonywanie pracy cudzoziemcowi jest obowiązany żądać od cudzoziemca przedstawienia przed rozpoczęciem pracy ważnego dokumentu uprawniającego do pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej”.

Pracodawcy powinni również wiedzieć, że kopię takiego dokumentu należy przechowywać przez cały okres pracy cudzoziemca. Stanowi o tym artykuł 3 ww. ustawy:

„Podmiot powierzający wykonywanie pracy cudzoziemcowi jest obowiązany do przechowywania przez cały okres wykonywania pracy przez cudzoziemca kopii dokumentu, o którym mowa w art. 2”.

Ponadto, jeżeli ważność dokumentu się skończy, a cudzoziemiec nie uzyska kolejnego tytułu do pobytu, zatrudnienie w tym okresie (po zakończeniu ważności dokumentu pobytowego) również będzie nielegalne. Należy więc tego pilnować nie tylko w momencie zatrudniania cudzoziemca, ale i później.

Jakie dokumenty uprawniają do pobytu w RP? 

Jeżeli chodzi o pobyt długoterminowy, są to: wiza krajowa typu D oraz zezwolenie na pobyt m.in. czasowy / stały / rezydenta długoterminowego UE / ze względów humanitarnych.

Pobyt krótkoterminowy zapewniają przede wszystkim paszport lub paszport biometryczny – w przypadku państw, których obywatele są zwolnieni z obowiązku posiadania wizy podczas przekraczania granic zewnętrznych państw członkowskich na pobyt nie dłuższy niż 90 dni w okresie 180 dni.

Ponadto cudzoziemiec może przebywać w Polsce w ramach pobytu krótkoterminowego (90 dni w ciągu 180 dni), jeżeli posiada wizę Schengen typu C wydaną przez polski organ, wizę Schengen typu C wydaną przez inne państwo obszaru Schengen, dokument pobytowy wydany przez inne państwo obszaru Schengen (np. kartę pobytu wydaną w innym kraju strefy Schengen).

Pisząc o dokumentach legalizujących pobyt, warto również wspomnieć o pieczątce (odcisku stempla), którą cudzoziemiec otrzymuje w paszporcie po złożeniu (bez braków formalnych lub po uzupełnieniu braków formalnych w terminie) wniosku o zezwolenie na pobyt czasowy, pobyt stały lub pobyt rezydenta długoterminowego UE. Pieczątka taka legalizuje pobyt cudzoziemca od dnia złożenia wniosku do dnia, w którym decyzja w sprawie udzielenia zezwolenia na pobyt czasowy stanie się ostateczna.  

Dokumenty legalizujące pracę cudzoziemca w Polsce

Polski pracodawca, który chce zatrudnić cudzoziemca przebywającego w swoim kraju i dopiero planującego przyjazd do pracy do Polski, powinien uzyskać dla niego zezwolenie na pracę / zezwolenie na pracę sezonową (zaświadczenie o wpisie wniosku do ewidencji wniosków w sprawie pracy sezonowej) lub oświadczenie o powierzeniu wykonywania pracy cudzoziemcowi. Na podstawie jednego z tych dokumentów cudzoziemiec może starać się o wizę. Po jej uzyskaniu (oprócz wizy w celu turystycznym (01) i w celu korzystania z ochrony czasowej (20)) może przyjechać do Polski i pracować.

Jeżeli cudzoziemiec po zakończeniu ważności wizy będzie chciał nadal pracować w Polsce i nie będzie chciał wyjeżdżać do swojego kraju po kolejną wizę, może w urzędzie wojewódzkim (właściwym dla miejsca swojego pobytu) złożyć wniosek o zezwolenie na pobyt czasowy w związku z pracą (tzw. zezwolenie jednolite).

Warto również sprawdzić, czy cudzoziemiec, który przebywa w Polsce legalnie nie jest zwolniony z obowiązku posiadania zezwolenia na pracę, np. ze względu na to, że jest absolwentem polskiej szkoły ponadpodstawowej lub studiów stacjonarnych na polskiej uczelni. Jeżeli jest zwolniony z obowiązku posiadania zezwolenia na pracę, można go zatrudnić tak jak obywatela polskiego. Jedyna różnica, to przedstawienie cudzoziemcowi tłumaczenia umowy na język dla niego zrozumiały (zasada ta obowiązuje przy zatrudnianiu wszystkich cudzoziemców).

Legalne zatrudnianie obywateli Ukrainy

Konflikt zbrojny na Ukrainie i związany z nim masowy napływ obywateli tego państwa do Polski sprawił, że wprowadzono przepisy znacznie ułatwiające zatrudnienie obywateli Ukrainy w naszym kraju. Nie znaczy to, że obywatele Ukrainy mogą być zatrudnieni bez spełnienia jakichkolwiek warunków. 

– Wśród niektórych pracodawców pokutuje przekonanie, że obywatele Ukrainy mogą wykonywać pracę w Polsce bez konieczności dokonywania jakichkolwiek czynności formalnych, a więc bez konieczności wysyłania powiadomienia do PUP, ponieważ na przykład mają PESEL i są uchodźcami – mówi Przemysław Worek z Okręgowego Inspektoratu Pracy w Warszawie.

Obywatele Ukrainy, którzy przybyli do Polski po 23 lutego 2022 r. i deklarują chęć pozostania w Polsce są objęci ochroną czasową i ich pobyt jest uznany za legalny do 4 marca 2024 r. Również ważność dokumentów pobytowych obywateli Ukrainy, którzy przybyli do Polski przed 24 lutego 2022 r. wydłuża się do 4 marca 2024 r. Także termin do opuszczenia terytorium Rzeczypospolitej oraz termin dobrowolnego powrotu obywateli Ukrainy zostały wydłużone do tej samej daty. 

Nie oznacza to jednak, że pracodawca nie ma obowiązku ustalenia legalnego pobytu obywatela Ukrainy. Ponadto, o czym wspominał Przemysław Worek, zatrudnienie obywatela Ukrainy, który nie jest na podstawie polskich przepisów zwolniony z obowiązku posiadania zezwolenia na pracę, wymaga wysłania powiadomienia do urzędu pracy w ciągu 14 dni od zatrudnienia. Wysłanie powiadomienia nie wymaga uiszczenia żadnej opłaty. Dokonuje się tego przez system praca.gov.pl.

Wojciech Napora (Zielona Linia 19524, Centrum Informacyjne Służb Zatrudnienia)