Dni wolne od pracy przysługujące pracownikom wychowującym dzieci

Dni wolne od pracy na opiekę nad dziećmi

Zwolnienie od świadczenia pracy w związku z osobistym sprawowaniem opieki nad dzieckiem do lat 14 przysługuje w wymiarze 2 dni w każdym roku kalendarzowym. Norma prawna posługuje się pojęciem pracownika wychowującego co najmniej jedno dziecko. Ustawodawca określił, iż wymiar zwolnienia jest stały i nie zależy od liczby wychowywanych potomków. Zatem nawet w rodzinie wielodzietnej zwolnienie to przysługuje obojgu rodzicom lub opiekunom prawnym łącznie przez 2 dni w roku.

Autopromocja

Projekt uzależniający liczbę dni od liczby dzieci

W poselskim projekcie ustawy o zmianie ustawy-Kodeksu pracy (odrzuconym na posiedzeniu Sejmu nr 33 dnia 08 lutego 2013 r.) który dotyczył określenia nowych zasad przyznawania zwolnienia od pracy pracownikom wychowującym dzieci do lat 14 zaproponowano zmiany polegające na uzależnieniu liczby dni zwolnienia z pracy od liczby dzieci w następujący sposób:

• 2 dni, jeśli pracownik wychowuje jedno dziecko do lat 14;
• 3 dni, jeśli pracownik wychowuje dwoje dzieci do lat 14;
• 4 dni, jeśli pracownik wychowuje troje i więcej dzieci do lat 14.

Kolejna zmiana dotyczyć miała zwiększenia wymiaru zwolnienia z pracy o jeden dzień dla pracownika, który wychowuje dziecko samotnie.[1]

Rekomendowany produkt: KODEKS PRACY 2015 z komentarzem + CD

Autopromocja

Kodeks pracy 2024
Praktyczny komentarz z przykładami

Sprawdź

Niewykorzystane dni przepadają

Przypisanie dni zwolnienia do roku kalendarzowego wskazuje na dwie kolejne cechy charakterystyczne tej opieki nad dzieckiem. W przepisach nie przewidziano prawa do ekwiwalentu za niewykorzystane przez rodzica lub opiekuna dziecka dni zwolnienia. Wobec tego z końcem roku niewykorzystane dni opieki przepadają. Od stycznia następnego roku pracownik może skorzystać już tylko z nowej puli wolnego w nowym, maksymalnym dwudniowym wymiarze.[2]

Wniosek pracownika

Pracodawca udziela zwolnienia na opiekę dziecka, które nie ukończyło 14 lat, uwzględniając oświadczenie pracownika o zamiarze wykorzystania jednego lub dwóch dni wolnego z tego tytułu.

Zwolnienie z tytułu opieki nad zdrowym dzieckiem to jeden z przywilejów, z których może korzystać tylko jedno z jego rodziców lub opiekunów (art. 189¹ k.p.). Można by przyjąć, że do swojego wniosku o udzielenie dwóch dni zwolnienia pracownik powinien załączyć oświadczenie drugiego z rodziców o braku zamiaru korzystania z tego uprawnienia. Takiego wymogu nie można jednak wywieść z powszechnie obowiązujących przepisów.

Zadaj pytanie na FORUM

Można to uznać za duże niedopatrzenie, biorąc pod uwagę fakt, że bardzo podobna regulacja funkcjonuje w rodzimym porządku prawnym odnośnie do zasad udzielania urlopu wychowawczego. Rozporządzenie MPiPS z 19 września 2013 r. w sprawie szczegółowych warunków udzielania urlopu wychowawczego (DzU z 2013 r., poz. 1139) wskazuje bardzo wyraźnie, że do wniosku o jego udzielenie pracownik dołącza pisemne oświadczenie drugiego rodzica lub opiekuna dziecka o braku zamiaru korzystania 
z urlopu wychowawczego przez okres wskazany we wniosku (§ 2 pkt 2 rozporządzenia) lub o okresie korzystania z tego urlopu – jeśli rodzice lub opiekunowie chcą jednocześnie korzystać z tego urlopu 
(§ 2 pkt 5 ppkt 1 ww. aktu).

Autopromocja

Jak przygotować się do zmian 2024
Prawo pracy, ZUS, podatki, rachunkowość

Sprawdź

Rodzi to kolejny problemem. Brakuje wzoru oświadczenia o zamiarze korzystania z dni wolnych w celu opieki nad zdrowym dzieckiem, nie ma więc również pełnego-prawem przewidzianego zakresu informacji, które powinny się w nim znaleźć. W związku z tym pojawia się kolejne pytanie, czy pracodawca może żądać od pracownika, aby ten przedłożył dokument poświadczający, że współmałżonek czy partner zrzeka się prawa do tego zwolnienia.

Pomoc znajdujemy w treści § 6 ust. 2 
pkt 2 lit. c rozporządzenia MPiPS z 28 maja 1996 r. 
w sprawie zakresu prowadzenia przez pracodawców dokumentacji w sprawach związanych ze stosunkiem pracy oraz sposobu prowadzenia akt osobowych pracownika (DzU nr 62, poz. 286 ze zm.). Czytamy tam bowiem, że w aktach osobowych pracownika przechowuje się oświadczenie o zamiarze lub 
o braku zamiaru korzystania z uprawnień określonych w art. 189¹ k.p.

Brak regulacji prawnych dotyczących formy i treści wniosku uniemożliwia poważnie weryfikację danych zadeklarowanych przez drugiego z rodziców lub opiekunów dziecka.

Kontrola przez pracodawcę

W tym zakresie uprzywilejowani są pracodawcy zatrudniający małżeństwa lub pary. Mają możliwość sami dopilnować, aby z dni opieki nad dzieckiem korzystało tylko jedno z nich. Podobnie jest w sytuacji, gdy rodzice lub opiekunowie dziecka zdecydują się na podział wolnego między siebie. Pracodawca każdego z nich pilnuje, żeby zarówno matka, jak i ojciec skorzystali maksymalnie z jednego dnia wolnego. Pozostali pracodawcy nie mają jednak gwarancji, że drugi rodzic nie wykorzysta tego zwolnienia w pełnym, dwudniowym wymiarze w swoim zakładzie pracy, nawet jeśli wraz z wnioskiem pracownik złożył oświadczenie współmałżonka, że nie będzie korzystać z tego uprawnienia. Rodzi to bardzo duże pole do nadużyć i stawia zakłady pracy w niekorzystnej sytuacji. Mimo niewykonywania pracy pracownik zachowuje zgodnie z prawem za te dni prawo do wynagrodzenia.

Autopromocja

Benefity dla pracowników
- skutki w zakresie PIT i ZUS

Sprawdź

Wniosek o dwa dni wolne na opiekę nad dzieckiem

Zakładowy wzór oświadczenia pracownika

W dobrze rozumianym interesie pracodawców leży opracowanie we własnym zakresie zakładowego wzoru oświadczenia pracownika, przewidującego zamiar korzystania z tego prawa. Dokumenty te są przeważnie uzupełniane oświadczeniem przez pracownika tego, że drugi rodzic lub opiekun dziecka nie korzysta z wolnych dni na opiekę. Ma to za cel uniknięcie gromadzenia i przetwarzania danych, które nie są niezbędne 
z uwagi na cel ich pozyskiwania. Może to bowiem wiązać się z naruszeniem przepisów ustawy o ochronie danych osobowych. Pracodawca może również postarać się 
o określenie wzoru wniosku o udzielenie dnia lub dni wolnych od pracy tak, aby ujednolicić te dokumenty na potrzeby zakładu.

Autopromocja

MONITOR
prawa pracy i ubezpieczeń

Sprawdź

Rozwód i opieka naprzemienna

Nawet jeżeli oboje rodzice lub opiekunowie prawni dziecka pracują w jednym zakładzie pracy, może zaistnieć sytuacja, gdy trudno będzie rozstrzygnąć o prawie do dni wolnych. Jest tak, np. w sytuacji, gdy  rodzice dziecka się rozwiodą. Przepis nie rozstrzyga jednoznacznie, jak powinno się dzielić między nich prawo do dni wolnych. Z przepisu mówiącego o prawie do dni wolnych dla rodzica wychowującego dziecko nie można wywodzić, że przysługuje ono temu rodzicowi, któremu sąd przyznał prawo do opieki nad potomkiem. Kolejne problemy interpretacyjne pojawiają się w przypadku przyznania rodzicom opieki naprzemiennej. W sytuacji takiej pracodawca musiałby – bez względu na decyzję rodziców – przyznać im po jednym dniu wolnego. Wskazanie przez regulację na „wychowywania dziecka" deprecjonuje możliwość udzielenia dni wolnych rodzicowi, którego pozbawiono władzy rodzicielskiej lub któremu ją ograniczono. Podobnie w odniesieniu do opiekunów przypadki zwolnienia z opieki nad dzieckiem lub przyznania jej wyłącznie jednemu z nich, można kwalifikować jako zaprzeczenie uczestniczenia jego w wychowaniu dziecka.

Nowe rozwiązania w Kodeksie pracy dla pracujących rodziców

Powyższe wątpliwości interpretacyjne można by rozwiązać, odwołując się do zasad ujętych w przepisach o udzielaniu urlopu wychowawczego. Dają one możliwość zastąpienia oświadczenia drugiego rodzica lub opiekuna dziecka prawomocnym orzeczeniem sądu o ograniczeniu lub o pozbawieniu drugiego rodzica władzy rodzicielskiej, orzeczeniem o ubezwłasnowolnieniu drugiego rodzica, względnie orzeczeniem o przyznaniu opieki nad dzieckiem jednemu opiekunowi albo o zwolnieniu drugiego opiekuna z opieki (§ 3 rozporządzenia MPiPS z 19 września 2013 r.).               

Autopromocja

W praktyce najlepiej, jeśli rodzice dziecka, pomimo rozwodu, porozumieją się ze sobą i przekażą stosowną informację pracodawcy. Może się jednak zdarzyć, że nie są w stanie wykonać takich ustaleń. W takiej sytuacji każde z nich ma równe prawo do skorzystania z dni wolnych. W takiej sytuacji z dni wolnych skorzysta ten rodzic lub opiekun, który pierwszy złoży oświadczenie o zamiarze korzystania z dni wolnych, zawnioskuje o ich udzielenie i faktycznie je wykorzysta. Pracodawca ma wtedy podstawy, aby odmówić rozpatrzenia wniosku drugiego z rodziców lub opiekunów.

Prawo a nie obowiązek

Dni wolne na opiekę nad zdrowym dzieckiem, o których mowa w art.188 Kodeksu pracy to „prawo” pracownika. Pracodawca nie ma możliwości, zmusić go do skorzystania z tego zwolnienia.

Gwarancją udzielenia takiego czasu wolnego jest oświadczenie rodzica o intencji korzystania 
z uprawnień związanych z rodzicielstwem. Pracodawca nie ma obowiązku wyręczania podwładnego w tym zakresie. Jeśli nie złoży stosownego oświadczenia, to mimo sprawowania opieki nad dzieckiem, które nie ukończyło 14 roku życia, po prostu  traci prawo do dwóch dni wolnego. W odróżnieniu do urlopów wypoczynkowych, przepis nie przewiduje ostatecznego terminu, w którym zatrudniony powinien wykorzystać te dni. Za ich nieudzielenie w wskazanych okolicznościach pracodawcy nie grozi więc żadna odpowiedzialność. Nieudzielenie dni wolnych w przypadku braku inicjatywy pracownika nie jest wykroczeniem. W praktyce, jeżeli pracownik wychowujący dziecko nie złoży oświadczenia o zamiarze korzystania m.in. z dni wolnych z tytułu opieki nad dzieckiem, a później nie zawnioskuje o ich udzielenie do końca roku kalendarzowego, wolne przepada definitywnie. Możliwość skorzystania z dodatkowych dwóch dni płatnego zwolnienia należy bowiem oceniać w charakterze prawa, a nie obowiązku pracowników.

Duże zmiany w uprawnieniach rodzicielskich

^{[1] Druk Sejmowy nr. 1028 z dnia 20 listopada 2012}

^{[2] Wydawnictwo Infor, Kodeks pracy 2014 z komentarzem, Warszawa 2014, s. 127}