Odpowiedzialność pracownicza materialna

Odpowiedzialność pracownicza materialna – to jedna z form odpowiedzialności, jaką może ponieść pracownik w procesie pracy.

Obejmuje ujemne konsekwencje majątkowe ponoszone przez pracownika, który wskutek niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków pracowniczych ze swej winy wyrządził pracodawcy szkodę.

Odpowiedzialności materialnej wynikającej z Kodeksu pracy podlegają osoby zatrudnione na podstawie umowy o pracę, powołania, mianowania, wyboru oraz spółdzielczej umowy o pracę. Powstaje ona w relacji pracownik–pracodawca, jak również w relacji pracownik–osoba trzecia–pracodawca.

Odpowiedzialność materialna dotyczy:

• pracowników zatrudnionych u poszkodowanego pracodawcy w chwili realizacji tej odpowiedzialności,

• osób, które pracownikami już nie są, ale odpowiadają za niedopełnienie obowiązków wynikających ze stosunku pracy nieistniejącego już w chwili dochodzenia od nich odszkodowania,

• spadkobierców takich osób w zakresie odpowiedzialności za ich długi wynikające z poprzednio istniejącego stosunku pracy.

Unormowanie w Kodeksie pracy materialnej odpowiedzialności pracowników nie wyklucza możliwości odpowiedniego stosowania przepisów Kodeksu cywilnego (nie wyłączając przepisów o czynach niedozwolonych), jeżeli nie są one sprzeczne z zasadami prawa pracy.

Przepisy kodeksowe przewidują 3 rodzaje odpowiedzialności materialnej:

• za szkodę wyrządzoną wskutek niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków pracowniczych (art. 114–123 k.p.) – to tzw. odpowiedzialność na zasadach ogólnych – wynika wprost z przepisów prawa i ponosi ją każdy pracownik. W jej ramach rozróżniamy odpowiedzialność z winy nieumyślnej lub umyślnej,

• za powierzone mienie do zwrotu lub do wyliczenia się (art. 124–127 k.p.) – do jej zaistnienia konieczne jest uprzednie spełnienie dodatkowej przesłanki, tzn. prawidłowego powierzenia mienia, a powstała szkoda opiera się na domniemanej winie pracownika w razie wykazania, że nie wyliczył się on z powierzonego mienia. W jej ramach rozróżniamy indywidualną odpowiedzialność za mienie powierzone oraz współodpowiedzialność za mienie powierzone, gdy pieczę nad nim sprawuje wspólnie kilku pracowników,

• za szkodę wyrządzoną osobie trzeciej – obowiązek naprawienia szkody wyrządzonej przez pracownika spoczywa bezpośrednio na pracodawcy, który ma następcze roszczenie regresowe wobec swojego pracownika (patrz też: Odpowiedzialność regresowa).

Aby mogło dojść do odpowiedzialności pracowniczej materialnej, konieczne jest jednoczesne zaistnienie następujących przesłanek:

• powstanie szkody,

• bezprawność działania lub zaniechanie działania,

• wina (umyślna lub nieumyślna),

• związek przyczynowy między zawinionym działaniem lub zaniechaniem pracownika a powstałą szkodą.

Możemy wyróżnić dwa jej rodzaje (3. rodzaj został oddzielnie omówiony w haśle odpowiedzialność regresowa):

• odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną pracodawcy wskutek niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków pracowniczych ze swej winy.

Za szkodę powstałą w wyniku takiego działania pracownik ponosi odpowiedzialność w granicach rzeczywistej straty poniesionej przez pracodawcę. Aby móc skutecznie wystąpić z roszczeniem przeciwko pracownikowi, pracodawca musi wykazać okoliczności uzasadniające odpowiedzialność pracownika oraz wysokość powstałej szkody.

Pracownik może zwolnić się w całości lub w części z odpowiedzialności, jeżeli:

• wykaże, że sam pracodawca, ewentualnie inna znana osoba w jakikolwiek sposób przyczyniła się do powstania szkody albo jej zwiększenia,

• powstała szkoda wynika z ryzyka związanego z działalnością pracodawcy (w szczególności pracownik nie odpowiada za szkodę wynikłą w związku z działaniem w granicach dopuszczalnego ryzyka),

• szkoda została wyrządzona przez kilku pracowników (wówczas każdy z nich ponosi odpowiedzialność za część szkody stosownie do przyczynienia się do niej i stopnia winy. Jeżeli nie jest możliwe ustalenie stopnia winy i przyczynienia się poszczególnych pracowników do powstania szkody, odpowiadają oni w częściach równych).

Przepisy określają ściśle wysokość odszkodowania, jakie może uzyskać pracodawca. Odpowiada ono co do zasady wysokości wyrządzonej szkody, z tym jednak zastrzeżeniem, że nie może przewyższać kwoty 3-miesięcznego wynagrodzenia przysługującego pracownikowi w dniu wyrządzenia szkody. Naprawienie szkody może nastąpić na podstawie ugody zawartej z pracownikiem. W takiej sytuacji wysokość odszkodowania z reguły jest obniżona.

Ugoda może mieć charakter sądowy (jeżeli jest zawarta przed sądem pracy), jak i pozasądowy. Jeżeli pracownik uchyla się od naprawienia szkody, stwierdzonej i uzgodnionej ugodą, wówczas pracodawca może skierować przeciwko pracownikowi sprawę na drogę postępowania cywilnego.

Natomiast jeżeli pracownik umyślnie wyrządził szkodę, jest on zobowiązany do jej naprawienia w pełnej wysokości:

• odpowiedzialność za powierzone mienie do zwrotu lub do wyliczenia się.

Ponosi ją pracownik w pełnej wysokości w przypadku powierzenia mu w szczególności:

• pieniędzy, papierów wartościowych lub kosztowności,

• narzędzi i instrumentów lub podobnych przedmiotów, a także środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego.

Możliwość zwolnienia się z odpowiedzialności może mieć miejsce jedynie w przypadku wykazania, że szkoda powstała z przyczyn niezależnych od pracownika, a w szczególności wskutek niezapewnienia przez pracodawcę warunków umożliwiających zabezpieczenie powierzonego mienia.

Odpowiedzialność na tych samych zasadach ponoszą również pracownicy, którzy przyjęli wspólną odpowiedzialność materialną za mienie powierzone im łącznie z obowiązkiem wyliczenia się. Podstawą łącznego powierzenia mienia jest zawsze umowa o współodpowiedzialności materialnej, która musi być zawarta na piśmie. W tym przypadku zakres odpowiedzialności każdego pracownika powinien być ściśle określony w umowie, chyba że zostanie wykazane, że szkoda w całości lub w części została spowodowana przez niektórych pracowników. Za całość szkody lub za stosowną jej część odpowiadają tylko sprawcy szkody. Umowa o wspólnej odpowiedzialności materialnej może być zawarta, jeżeli na przyjęcie tej odpowiedzialności wyrażają zgodę wszyscy pracownicy zatrudnieni w miejscu powierzenia mienia. Pracodawca jest zobowiązany zapewnić osobom objętym tą kategorią odpowiedzialności sprawowanie nadzoru nad powierzonym mieniem przez swobodny do niego dostęp w czasie wykonywania przez nich pracy lub określonych czynności w miejscu powierzenia mienia. Każda zmiana w składzie pracowników objętych wspólną odpowiedzialnością materialną wymaga zawarcia nowej umowy.

Wysokość odszkodowania za szkody w mieniu powierzonym pracownikowi ponoszącemu odpowiedzialność materialną obniża się stosownie, gdy sprawowanie nadzoru nad tym mieniem jest utrudnione, a w szczególności, gdy mienie znajduje się:

• w pomieszczeniach, do których ze względu na potrzeby prawidłowej obsługi konsumentów (interesantów) mają dostęp również pracownicy innych działów albo inne osoby, a zwłaszcza w placówkach handlowych, w których nabywcy mają swobodny dostęp do towarów, oraz gdy przyjmowanie towarów odbywa się bez przerywania obsługi nabywców,

• w magazynach, sklepach i punktach usługowych, w których praca trwa dłużej niż na jedną zmianę lub w których obsada wynosi co najmniej 5 osób.

Gdy szkoda w powierzonym mieniu powstała w innych okolicznościach niż wskazane, wysokość odszkodowania może być w wyjątkowych wypadkach obniżona, jeżeli jest to uzasadnione ze względu na zasady współżycia społecznego.

Chcesz dowiedzieć się więcej, sięgnij po naszą publikację

Czas pracy 2021. Planowanie, rozliczanie i ewidencja

Tylko teraz

69,00 zł

Przejdź do sklepu