Współdziałanie ze związkami zawodowymi

Obowiązki pracodawcy wobec związków zawodowych określa w szczególności Kodeks pracy oraz ustawa z 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (DzU z 2001 r. nr 79, poz. 854 ze zm.; zwana dalej uozz). Uprawnienie organizacji związkowych do obrony praw pracowniczych obejmuje obronę wszelkich uprawnień, jakie mają oni w zakresie szeroko rozumianych warunków pracy i płacy oraz warunków socjalno-bytowych.

Autopromocja

Zakładowe lub międzyzakładowe organizacje związkowe mogą w określonych sytuacjach wywierać mniejszy lub większy wpływ na stosowanie przepisów prawa pracy w danym przedsiębiorstwie.

WaŻne!

Związki zawodowe w zakresie praw i interesów zbiorowych reprezentują wszystkich pracowników, niezależnie od ich przynależności związkowej.

Pracodawca powinien współpracować z organizacją związkową, w szczególności w kwestii:

• wypowiadania umów o pracę (art. 38 § 1 k.p.),

• zmiany warunków pracy lub płacy (art. 42 § 1 k.p.),

• rozwiązywania umowy o pracę bez wypowiedzenia (art. 52 § 3 k.p.),

• przeprowadzania zwolnień grupowych (art. 2 ustawy o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników),

Autopromocja

Zbiegi tytułów do ubezpieczeń społecznych

Sprawdź

• konsultacji lub uzgodnień związanych z aktami prawa wewnątrzzakładowymi, tj. regulaminem pracy (art. 104² § 1 k.p.), regulaminem wynagradzania (art. 77¹ § 4 k.p., art. 30 ust. 5 uozz), układem zbiorowym pracy (art. 241² § 1 k.p.),

• konsultacji wszystkich działań związanych z bezpieczeństwem i higieną pracy (art. 237^11a k.p.),

• współpracy w zakresie powołania rady pracowników przez organizacje związkowe (ustawa o informowaniu pracowników i przeprowadzaniu z nimi konsultacji),

• tworzenia zakładowego funduszu świadczeń socjalnych (ustawa o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych),

• odstąpienia od ustalania planu urlopów (art. 163 § 1¹ k.p.),

• ustaleń dotyczących Społecznej Inspekcji Pracy (ustawa o społecznej inspekcji pracy).

Związki zawodowe w powyższych sprawach mają możliwość wywierania wpływu w różny sposób. Ustawodawca przyznał im prawo przedstawiania stanowiska m.in. przez wyrażanie zgody, zgłaszanie zastrzeżeń, wyrażanie opinii.

Zgoda związku

Konieczność uzyskania zgody organizacji związkowej na określone działania pracodawcy jest szczególnym uprawnieniem, z którego organizacje związkowe chętnie korzystają. Stanowczy udział organizacji w procesie podejmowania decyzji oznacza, że pracodawca musi uzyskać zgodę związku na zamierzone działania.

W szczególności zgoda organizacji związkowej wymagana jest w następujących sprawach:

• rozwiązania stosunku pracy z działaczem związkowym podlegającym szczególnej ochronie stosunku pracy oraz zmiany jednostronnie warunków pracy lub płacy na niekorzyść takiego pracownika (art. 32 ust. 1 pkt 1 i 2 oraz art. 32 ust. 8 uozz),

• wypowiedzenia, rozwiązania bez wypowiedzenia stosunku pracy, dokonania wypowiedzenia zmieniającego na niekorzyść pracownika przez zakład pracy pracownikowi pełniącemu z wyboru funkcję związkową poza zakładową organizacją związkową, korzystającemu u pracodawcy z urlopu bezpłatnego lub ze zwolnienia z obowiązku świadczenia pracy w okresie tego urlopu lub zwolnienia oraz rok po upływie tego okresu. Zgodę wyraża właściwy statutowo organ organizacji związkowej, w której pracownik pełni albo pełnił z wyboru funkcję związkową (art. 32 ust. 9 uozz),

• rozwiązania umowy o pracę z pracownicą w ciąży lub korzystającą z urlopu macierzyńskiego, bez wypowiedzenia z jej winy (art. 177 k.p.)

• nietworzenia zakładowego funduszu świadczeń socjalnych i niewypłacania świadczenia urlopowego u pracodawcy zatrudniającego co najmniej 20 pracowników (art. 3 ust. 3b ustawy o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych),

• podpisania porozumienia lub protokołu rozbieżności w przypadku zakończenia procedury rokowań w trakcie trwania sporu zbiorowego (art. 9 ustawy o rozwiązywaniu sporów zbiorowych),

• wyboru mediatora w trakcie trwania sporu zbiorowego (art. 11 ust. 1 ustawy o rozwiązywaniu sporów zbiorowych),

• podpisania porozumienia w sprawach dotyczących pracowników objętych zamiarem grupowego zwolnienia (art. 3 ustawy o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników).

Warto pamiętać o orzeczeniu Sądu Najwyższego z 21 marca 2001 r. (I PKN 320/00, OSNP 2002/24/599), w którym SN stwierdził, że regulamin pracy wydany przez pracodawcę bez wymaganego uzgodnienia z zakładową organizacją związkową nie ma mocy wiążącej.

Zwolnienie z obowiązku świadczenia pracy

Ponadto pracodawca ma obowiązek zwolnić w całości lub w części działacza związkowego z obowiązku świadczenia pracy (art. 31 uozz). Gdy liczba pracowników będących członkami związku przekroczy 150 osób, pracodawca zwalnia jednego wskazanego związkowca z obowiązku świadczenia pracy na okres kadencji w zarządzie zakładowej organizacji związkowej. Zwolnienie następuje z obowiązku świadczenia pracy określonej w umowie o pracę.

Pracodawcy muszą także ponosić konsekwencje nieobecności pracownika z tytułu wykonywania czynności doraźnej oraz mają obowiązek wypłaty za czas tej nieobecności wynagrodzenia.

Prawo do takiego zwolnienia przysługuje pracownikowi - działaczowi związkowemu, jeżeli ma wykonać czynność:

• doraźną,

• wynikającą z jego funkcji związkowej,

• która nie może być wykonana w czasie wolnym od pracy.

Tak samo jak w przypadku zwolnienia przez udzielenie godzin związkowych, udzielenie zwolnienia z tytułu czynności doraźnej wiąże się z obowiązkiem wypłaty wynagrodzenia za czas tej nieobecności. Wysokość wynagrodzenia ustalana jest według zasad obowiązujących przy obliczaniu ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy.

Uprawnienia kontrolne organizacji związkowych w zakresie bhp

Przestrzeganie w zakładzie pracy przepisów bhp to podstawowe uprawnienie kontrolne organizacji związkowej. W zakresie prawa pracowników do bezpiecznej i higienicznej pracy ustawa związkowa przewidziała szczegółowo tryb sprawowania kontroli nad przestrzeganiem przepisów prawa pracy (art. 29 ust. 1-3 ustawy o związkach zawodowych). Pracodawca poniesie także koszty badań przeprowadzonych na wniosek organizacji związkowej. Ewentualny spór pracodawcy i zakładowej organizacji związkowej co do celowości zamierzonych badań czy ich niezbędnego zakresu rozstrzyga okręgowy inspektor pracy.

Ewa Podgórska-Rakiel