Na jakich zasadach wypłaca się odprawę emerytalno-rentową

Odprawa jest wymagalna w dniu przejścia pracownika na emeryturę lub rentę. Jest to dzień ustania stosunku pracy pracownika posiadającego uprawnienia emerytalne.

W jakiej wysokości przysługuje odprawa

Na podstawie Kodeksu pracy odprawa emerytalno-rentowa jest należna w wysokości jednomiesięcznego wynagrodzenia. Jednak prawo nie zabrania, aby pracodawca zawarł w wewnętrznych przepisach wyższą wysokość odprawy emerytalno-rentowej, pod warunkiem że nie będzie ona mniej korzystna niż przysługująca na podstawie obowiązujących przepisów Kodeksu pracy. Tym samym pracodawca może wypłacić taką odprawę w wysokości np. 2- czy 3-miesięcznego wynagrodzenia za pracę.

Wysokość odprawy emerytalnej lub rentowej dla pracowników państwowych i samorządowych jest inna niż dla pozostałych pracowników. Poniższa tabela przedstawia wysokość tej odprawy dla pracowników państwowych i samorządowych.

Także inne wysokości odprawy emerytalno-rentowej mają nauczyciele. Nauczycielowi uprawnionemu do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy, którego stosunek pracy ustał w związku z przejściem na emeryturę lub rentę z tytułu niezdolności do pracy, przysługuje odprawa emerytalna w wysokości:

• 2-miesięcznego ostatnio pobieranego wynagrodzenia w szkole będącej podstawowym miejscem pracy tego nauczyciela (art. 87 ust. 1 Karty Nauczyciela),

• 3-miesięcznego wynagrodzenia ostatnio pobieranego w szkole będącej podstawowym miejscem pracy, jeżeli nauczyciel przepracował w szkole co najmniej 20 lat (art. 87 ust. 2 Karty Nauczyciela).

Zasady naliczania odprawy

We wszystkich przypadkach obowiązuje ten sam sposób ustalania wysokości odprawy pieniężnej. Stosuje się tu zasady obowiązujące przy obliczaniu ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy. W podstawie do wyliczenia odprawy należy uwzględnić m.in. następujące składniki wynagrodzeń:

• wynagrodzenie zasadnicze, bez względu na to, czy jest ono określone w stawce miesięcznej, godzinowej czy akordowej,

• wynagrodzenie za godziny nadliczbowe,

• premie regulaminowe,

• dodatki: np. funkcyjny, stażowy, za pracę w godzinach nocnych, za pracę w warunkach szkodliwych lub uciążliwych dla zdrowia, deputaty.

PRZYKŁAD

Pracownik rozwiązał umowę o pracę 31 sierpnia br. w związku z przejściem na emeryturę. ZUS przyznał mu emeryturę 14 września br. Od 20 maja do 20 sierpnia br. pracownik przebywał na zwolnieniu lekarskim, pobierając zasiłek chorobowy. Jego wynagrodzenie składało się z:

• stawki miesięcznej w stałej wysokości - 4500 zł

• dodatku stażowego - 500 zł,

• zmiennej premii regulaminowej - od 10 do 50% wynagrodzenia zasadniczego.

Składniki wynagrodzenia przysługujące pracownikowi za okresy nie dłuższe niż 1 miesiąc należy uwzględnić z okresu 3 miesięcy poprzedzających miesiąc nabycia prawa do odprawy. Ponieważ pracownik chorował cały czerwiec, lipiec i sierpień, przy ustalaniu podstawy ze zmiennych składników należy cofnąć się do miesięcy, za które takie wynagrodzenie przysługiwało, a więc do maja, kwietnia i marca. Nie wliczamy sierpnia, ponieważ nabył prawo do odprawy 31 sierpnia. W marcu, kwietniu i maju pracownik otrzymał następujące premie:

• w maju br. 15% wynagrodzenia zasadniczego, czyli 675 zł (12 dni pracował, a resztę miesiąca był na zwolnieniu lekarskim; do przepracowania miał zgodnie z rozkładem 19 dni),

• w kwietniu br. 30% wynagrodzenia zasadniczego, czyli 1350 zł (22 dni pracy),

• w marcu br. 30% wynagrodzenia zasadniczego, czyli 1350 zł (20 dni pracy).

Aby obliczyć dla pracownika odprawę emerytalną, najpierw należy ustalić wysokość premii z 3 miesięcy:

675 zł + 1350 zł + 1350 zł = 3375 zł.

Kwotę tę (3375 zł brutto) należy podzielić przez liczbę dni pracy, za które ona przysługiwała:

3375 : 54 dni faktycznie przepracowane przez pracownika = 62,50 zł.

Następnie uzyskaną sumę (62,50 zł) należy pomnożyć przez liczbę dni pracy, jakie zatrudniony przepracowałby zgodnie z jego rozkładem czasu pracy (tj. 61 dni):

62,50 zł × 61 dni = 3812,50 zł.

Przeciętną wysokość premii z 3 miesięcy otrzymuje się, dzieląc uzyskaną kwotę (3812,50) przez 3:

3812,50 : 3 = 1270,83 zł.

Następnie należy dodać stałe i zmienne składniki wynagrodzenia:

4500 zł + 500 zł + 1270,83 zł = 6270,83 zł.

Kwota ta (6270,83 zł) stanowi wysokość odprawy emerytalnej należnej pracownikowi.

Warunki nabycia prawa do odprawy

Odprawa emerytalno-rentowa jest wypłacana bez względu na sposób nawiązania stosunku pracy. Należna jest zarówno w przypadku umowy o pracę, jak również z tytułu powołania, mianowania czy wyboru. Aby uzyskać prawo do odprawy, pracownik jest zobowiązany do rozwiązania stosunku pracy. Jeżeli pracownik rozwiąże umowę o pracę na mocy porozumienia stron przed osiągnięciem wieku emerytalnego, traci uprawnienie do odprawy.

WAŻNE!

Pracownik nabywa prawo do odprawy emerytalno-rentowej raz w życiu.

Pracownik, który otrzymał już odprawę z tytułu przejścia na emeryturę czy rentę, a podjął decyzję o ponownym zatrudnieniu, musi liczyć się z tym, iż nie otrzyma kolejnej odprawy w momencie rozwiązania stosunku pracy. Również gdy pracownik odszedł na rentę z tytułu niezdolności do pracy, otrzymał odprawę rentową, a później powrócił do zdrowia, a tym samym do pracy zawodowej i w niedługim czasie nabył prawo do emerytury, nie otrzymuje już odprawy emerytalnej.

W sytuacji gdy pracodawca nie dokonuje wypłaty świadczenia, pracownik ma prawo dochodzić prawa do odprawy w ciągu 3 lat licząc od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne, a zatem od dnia przejścia na emeryturę lub rentę.

Prawo do świadczenia częściowego

Zdarza się, że pracownik uzyska prawo do renty lub emerytury, otrzyma z tego tytułu odprawę i ponownie podejmuje pracę. Jeżeli zakończy się stosunek pracy pracownika w związku z przejściem na rentę lub emeryturę i okaże się, że przepisy układu zbiorowego danego zakładu przewidują wyższe świadczenie z tytułu odprawy emerytalno-rentowej niż to, które otrzymał, pracownik powinien otrzymać uzupełnienie odprawy. Takie stanowisko zajął Sąd Najwyższy w orzeczeniu z 2 października 1990 r. (I PR 285/90). Sąd Najwyższy określił, że jeżeli pracownik otrzymał już 3-miesięczną odprawę z powodu 15-letniego okresu pracy, a gdy ponownie przeszedł na emeryturę jego okres pracy wzrósł do 20 lat i przepisy wewnętrzne przewidują w takiej sytuacji 6-miesięczną odprawę, to należy dokonać uzupełnienia o różnicę między 3-miesięcznym a 6-miesięcznym wynagrodzeniem na korzyść pracownika.

Wcześniejsze przejście na emeryturę a prawo do odprawy

Prawodawca w Kodeksie pracy określił okoliczności, jakie muszą być spełnione, aby otrzymać odprawę emerytalną. Zgodnie z tymi zasadami stosunek pracy musi ustać w związku z przejściem na emeryturę lub rentę. Przepis ten nie mówi o sposobie, w jakim pracownik nabył prawo do emerytury, a o przysługującym świadczeniu. Kodeks pracy nie wskazuje również ograniczeń co do sposobu uzyskania prawa do odprawy emerytalno-rentowej. W związku z tym wcześniejsze przejście na emeryturę uprawnia pracownika do otrzymania odprawy emerytalno-rentowej na takich samych zasadach jak w przypadku przejścia na emeryturę, rentę w normalnym trybie.

Odprawa po świadczeniu rehabilitacyjnym

Dość powszechne jest przejście na rentę po wyczerpaniu świadczenia rehabilitacyjnego. Często dzieje się tak, że rentę otrzymuje się w znacznym odstępie czasu od rozwiązania umowy o pracę. Mimo to pracownik nabywa prawo do odprawy.

PRZYKŁAD

Pracownik chorował przez 33 dni i otrzymał wynagrodzenie chorobowe płatne ze środków pracodawcy. Choroba przedłużyła się i otrzymał zasiłek chorobowy wyczerpując 182-dniowy okres zasiłkowy. Następnie ZUS przyznał mu świadczenie rehabilitacyjne na okres 12 miesięcy. Po 3 miesiącach świadczenia rehabilitacyjnego i wykorzystanego okresu zasiłkowego pracodawca rozwiązał z tym pracownikiem stosunek pracy w trybie art. 53 Kodeksu pracy. Po ustaniu świadczenia rehabilitacyjnego były pracownik otrzymał prawo do renty i zgłosił się do byłego pracodawcy o wypłatę odprawy rentowej. Pracodawca jest zobowiązany do jej wypłaty.

Prawo do więcej niż jednej odprawy

Pracownik, który jednocześnie zawarł kilka umów o pracę, może otrzymać kilka odpraw emerytalno-rentowych. Będzie tak, jeżeli z każdym z pracodawców rozwiąże stosunek pracy tego samego dnia w związku z przejściem na emeryturę lub rentę.

PRZYKŁAD

Jan K. był zatrudniony u 3 różnych pracodawców.

• A - na 1/3 etatu i otrzymywał 600 zł wynagrodzenia zasadniczego,

• B - na 3/4 etatu i otrzymywał 1500 zł wynagrodzenia zasadniczego plus dodatek stażowy 400 zł,

• C - na 1/2 etatu i otrzymywał 800 zł wynagrodzenia zasadniczego.

Pan Jan 4 czerwca br. ukończył 65 lat i osiągnął wiek emerytalny. Następnie, 5 lipca br. ZUS przyznał mu emeryturę. W związku z otrzymaniem emerytury pan Jan rozwiązał jednego dnia (6 lipca br.) z każdym z pracodawców wszystkie umowy o pracę. W tej sytuacji pan Jan powinien otrzymać u każdego z pracodawców odprawę emerytalną:

• A - w wysokości 600 zł,

• B - w wysokości 1900 zł,

• C - w wysokości 800 zł.

Gdyby natomiast pan Jan rozwiązał umowę o pracę tylko u jednego z pracodawców, np. A, a pozostałe rozwiązałby w późniejszych terminach (B, C), powinien otrzymać odprawę tylko u tego pierwszego pracodawcy.

W razie zbiegu odprawy emerytalnej z odprawą przysługującą w związku z rozwiązaniem stosunku pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy pracownikowi przysługują obie odprawy. Taka wypłata będzie miała miejsce, gdy pracownik nabywa prawo do emerytury lub renty przy jednoczesnych zwolnieniach grupowych lub indywidualnych u pracodawcy.

Składki ZUS i podatek dochodowy od osób fizycznych

Odprawa emerytalna stanowi dochód ze stosunku pracy podlegający opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób fizycznych. Dochód ten dotyczy roku, w którym pracownik uzyskał odprawę emerytalno-rentową.

Podstawą wymiaru składek na ZUS jest przychód w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych z tytułu stosunku pracy. Przepisy składkowe (§ 2 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia z 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe) wyłączają jednak odprawę z oskładkowania.

Podstawa prawna:

• art. 92¹ § 1, § 2 Kodeksu pracy,

• § 2 ust. 1 pkt 7 rozporządzenia z 29 maja 1996 r. w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia stanowiącego podstawę obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków wyrównawczych do wynagrodzenia oraz innych należności przewidzianych w Kodeksie pracy (DzU nr 62, poz. 289),

• art. 9 ust. 1, ust. 1a i ust. 2 ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (DzU z 2000 r. nr 14, poz. 176 ze zm.),

• § 2 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia z 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (DzU nr 161, poz. 1106 ze zm.).

Larysa Zdziechowska

kierownik zespołu kadr i płac