Wytaczanie powództw na rzecz pracownika

Nie zawsze sam pracownik musi osobiście występować do sądu pracy. Mogą to uczynić wskazane powyżej podmioty, którym przepisy prawa nadają w określonych okolicznościach uprawnienie do wytoczenia powództw na jego rzecz.

Inspektorzy pracy

Charakterystyczną rolę w tym zakresie odgrywają inspektorzy pracy. Mogą oni w sprawach o ustalenie istnienia stosunku pracy powodować wszczęcie postępowania na rzecz pracowników i ubezpieczonych (art. 462 k.p.c.). Tym samym nie leży w kompetencji inspektora pracy uprawnienie do wytoczenia powództwa na rzecz pracodawcy czy też ustalenia nieistnienia stosunku pracy bądź ustalenia, jaki jest rodzaj umowy łączącej dane strony. W praktyce inspektor pracy wytacza powództwo na rzecz pracownika, przykładowo domagając się ustalenia, że dana osoba świadczy pracę w ramach umowy o pracę, a nie umowy zlecenia bądź umowy o dzieło, mimo że formalnie dana umowa nosi nazwę jednej z umów cywilnoprawnych.

W zakresie określonym przez art. 63¹ k.p.c. inspektorzy pracy mogą także wstępować do toczącego się postępowania na każdym jego etapie, czyli od chwili wytoczenia powództwa aż do uprawomocnienia się orzeczenia kończącego to postępowanie.

Ważne!

Wstąpienie do toczącego się postępowania wymaga zgody powoda.

Brak takiej zgody uniemożliwia udział inspektora w postępowaniu. Przy czym sąd nie bada, czy w danej sprawie istnieją przesłanki do udziału inspektora pracy. Zgodnie z postanowieniem Sądu Najwyższego z 29 grudnia 1998 r. (I PKN 494/98, OSNP 2000/4/149): „zgoda pracownika jest wymagana tylko na wstąpienie inspektora pracy do postępowania w sprawie o ustalenie istnienia stosunku pracy, nie zaś do wytoczenia powództwa przez inspektora na rzecz pracownika”.

Zgoda może być wyrażona w każdej formie (w piśmie procesowym lub przez złożenie na rozprawie ustnego oświadczenie do protokołu). Późniejsze cofnięcie raz wyrażonej zgody przez powoda nie ma prawnego znaczenia. Niezawiadomienie inspektora pracy, który wstąpił do postępowania o ustalenie istnienia stosunku pracy, o terminie rozprawy, na której zapadł wyrok, powoduje nieważność postępowania z uwagi na pozbawienie inspektora pracy możliwości obrony jego praw (wyrok SN z 2 kwietnia 1998 r., I PKN 521/97, OSNP 1999/6/203).

Organizacje społeczne

Obok inspektorów pracy ustawodawca na mocy art. 462 k.p.c. upoważnia również organizacje społeczne do wytoczenia powództwa na rzecz pracownika w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych. Uprawnienie to przysługuje każdej organizacji społecznej, której zadanie statutowe nie polega na prowadzeniu działalności gospodarczej. Tym samym takie organizacje mogą wnieść powództwo w każdej sprawie o roszczenia pracownika z zakresu prawa pracy, jak również odwołanie od decyzji organu rentowego, podlegającej zaskarżeniu do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych. Prawo organizacji społecznych do wszczęcia postępowania na rzecz pracowników i ubezpieczonych nie jest uzależnione od członkostwa w takiej organizacji osoby, na której rzecz ta organizacja działa (orzeczenie SN z 18 października 2000 r., II UKN 556/00, M.P. 2001/8/430). W praktyce są to zazwyczaj związki zawodowe oraz stowarzyszenia działające na rzecz ochrony praw pracowników. Natomiast zakładowa organizacja związkowa jest legitymowana do wszczęcia postępowania tylko na rzecz pracownika zatrudnionego u pracodawcy, u którego organizacja ta działa i tylko za zgoda pracownika (uchwała SN z 5 lipca 2002 r., III PZP 13/02, OSNP 2003/7/167).

Jednocześnie na podstawie art. 61 w związku z art. 462 k.p.c. organizacjom społecznym przysługuje prawo do wstąpienia do toczącego się już postępowania na każdym jego etapie. W takim przypadku nie jest wymagana zgoda osoby, na której rzecz takie powództwo zostaje wytoczone. Sąd na wniosek tej organizacji powinien zawiadomić tę osobę o wytoczeniu na jej rzecz powództwa. Kontroli sądu nie podlega kwestia, czy w konkretnej sprawie są spełnione przesłanki udziału w niej organizacji społecznej. Nie mniej jednak sąd powinien zbadać, czy organizacja społeczna, która zgłosiła swój udział w sprawie, jest do tego uprawniona.

Organizacje społeczne, które nie uczestniczą w sprawie, mogą przedstawić sądowi istotny dla sprawy pogląd wyrażony w uchwale lub oświadczeniu ich należycie umocowanych organów. A zatem wszystkie te organizacje, które na mocy przepisów są uprawnione do wytaczania powództw i wstępowania do postępowań, ale de facto nie uczestniczą w danym postępowaniu, mają prawo przedstawić swój pogląd. Organizacje, które biorą udział w danym postępowaniu, mają prawo przedstawić sądowi swoje stanowisko w ramach uczestnictwa w postępowaniu.

Należy podkreślić, że na gruncie art. 465 k.p.c. zarówno inspektor pracy, jak i przedstawiciel związku zawodowego mogą reprezentować pracownika w postępowaniu przed sądem jako pełnomocnicy.

Prokurator

Zgodnie z art. 55 k.p.c. prokurator może wytoczyć powództwo na rzecz określonej osoby. Przepisy nie wskazują konkretnie, czy na rzecz pracownika czy też pracodawcy. W praktyce prokurator na ogół wytacza powództwo na rzecz pracownika celem zapewnienia ochrony przysługujących mu praw. Taką osobę wskazuje w pozwie. Sąd doręcza jej niezwłocznie odpis pozwu i zawiadamia o terminie rozprawy. Osoba ta może wstąpić do sprawy w charakterze powoda.

Wstąpienie może nastąpić w każdym stadium postępowania, gdyż nie jest ograniczone żadnym terminem. Nie jest również wymagane, aby osoba wezwana zawiadomiła sąd o tym, czy chce w ogóle do postępowania przystąpić. Nawet w wypadku zawiadomienia sądu o woli nieprzystępowania do toczącego się postępowania strona może zmienić zdanie i później do postępowania przystąpić. Jeżeli jednak pracownik nie zdecyduje się wstąpić do sprawy, to jest on na podstawie wielu przepisów traktowany jako strona postępowania i z nim - jako stroną - związane są określone skutki procesowe, np. zawieszenie postępowania z powodu śmierci tego podmiotu, wyłączenie sędziego, przeprowadzenie dowodu z przesłuchania stron.

Prokurator może również wstąpić do toczącego się już postępowania między pracownikiem a pracodawcą, na każdym jego etapie. Wówczas występuje on samodzielnie, tzn. nie jest związany z żadną stroną procesu.

Powyższe podmioty (inspektor pracy, organizacje społeczne i prokurator), które wytaczają powództwo na rzecz pracownika są stroną procesową w znaczeniu formalnym (tzn. podmiotem, któremu przysługują prawa i którego obciążają obowiązki procesowe strony powodowej postępowania). Natomiast pracownik, na którego rzecz wytoczono powództwo, jest stroną w znaczeniu materialnym, a więc podmiotem, którego praw (stosunku prawnego) dotyczy proces.

Anna G. Dębińska