Świadek incognito w prawie pracy

Świadek incognito – świadek anonimowy to świadek, który został przesłuchany w toku postępowania karnego, a którego okoliczności umożliwiające ujawnienie tożsamości, w tym dane osobowe, z uwagi na uzasadnioną obawę niebezpieczeństwa dla życia, zdrowia, wolności albo mienia w znacznych rozmiarach świadka lub osoby dla niego najbliższej, poza prokuratorem i sądem, nie są znane innym uczestnikom postępowania. W postępowaniu sądowym nadanie świadkowi statusu świadka incognito w obecnym stanie prawnym możliwe jest wyłącznie w postępowaniu karnym.

Pracownik – świadek w postępowaniu sądowym

Postępowanie w sprawach z zakresu prawa pracy odbywa się na zasadach określonych w Kodeksie postępowania cywilnego, który nie przewiduje możliwości utajnienia danych personalnych świadka, a tym samym nadania statusu świadka incognito. Oznacza to, że pracownik wezwany w charakterze świadka w sprawie z zakresu prawa pracy nie może liczyć na to, że jego zeznania będą anonimowe dla stron postępowania, czyli pracodawcy lub pracownika będącego stroną. W konsekwencji, w obawie przed utratą pracy lub innymi szykanami ze strony pracodawcy zeznający pracownicy często zatajają pewne fakty, utrudniając tym samym lub uniemożliwiając sądowi zebranie materiału dowodowego i rozstrzygnięcie sprawy.

Kontrola inspekcji pracy - obowiązki pracodawcy >>

Brak możliwości utajnienia danych świadka może też być sytuacją niekorzystną dla będącego stroną w sporze pracodawcy, ponieważ zeznający pracownik w obawie przed reakcją współpracowników zataja fakty przemawiające na korzyść pracodawcy. Dlatego też ze względu na szczególną zależność między pracownikiem a pracodawcą zasadny wydaje się postulat wprowadzenia w sprawach z zakresu prawa pracy możliwości utajnienia danych personalnych świadków zatrudnionych u pracodawcy będącego stroną postępowania.

Postępowanie kontrolne Państwowej Inspekcji Pracy

W związku z przeprowadzaną kontrolą inspektor pracy ma prawo wzywania i przesłuchiwania pracowników, osób wykonujących pracę na innej podstawie niż stosunek pracy i samozatrudnionych. Pracownik wezwany do złożenia wyjaśnień nie może odmówić udzielenia informacji. Artykuł 23 ust. 2 ustawy o Państwowej Inspekcji Pracy przewiduje rozwiązanie, które ułatwia inspektorom pracy zwalczanie patologii występujących w sferze stosunków pracy, gwarantując pełną ochronę pracownikom i innym osobom świadczącym pracę, które zgodzą się ujawnić w toku kontroli znane im fakty potwierdzające naruszenia przepisów prawa pracy.

Inspektor pracy może wydać postanowienie o zachowaniu w tajemnicy okoliczności umożliwiających ujawnienie tożsamości świadka, w tym jego danych osobowych.

Można utajnić dane świadka w przypadku, gdy zachodzi obawa, że udzielenie inspektorowi pracy informacji w sprawach objętych kontrolą przez pracownika lub osobę, która:

• była lub jest aktualnie zatrudniona,

• wykonuje lub wykonywała pracę na rzecz podmiotu kontrolowanego na innej podstawie niż stosunek pracy,

• wykonuje na własny rachunek działalność gospodarczą,

mogłoby narazić ją na jakikolwiek uszczerbek lub zarzut z powodu udzielenia tych informacji.

WAŻNE!

Możliwość przesłuchania świadka w trybie określonym w art. 23 ust. 2 ustawy o PIP nie dotyczy osób wykonujących pracę nielegalnie, bez żadnej podstawy prawnej.

Na jakich zasadach pracodawca może kontrolować pracowników >>

W toku przesłuchania świadka inspektor pracy powinien uzyskać informację, czy przesłuchanie mogłoby narazić świadka na jakikolwiek uszczerbek lub zarzut. Informację taką należy zamieścić w protokole przesłuchania świadka. Stanowi on podstawę do wydania przez inspektora pracy postanowienia o zachowaniu w tajemnicy okoliczności umożliwiających ujawnienie tożsamości świadka. Konsekwencją wydania postanowienia jest wyłączenie protokołu przesłuchania z akt kontroli i nadanie mu klauzuli „poufne”. Zasady udostępniania protokołu określa zarządzenie nr 18/2007 Głównego Inspektora Pracy z 26 listopada 2007 r. w sprawie określania zasad postępowania z protokołami przesłuchań i innymi dokumentami, na które rozciąga się obowiązek zachowania w tajemnicy służbowej. Zgodnie z zawartymi w nim regulacjami protokół przesłuchania świadka wskazany w postanowieniu nie jest udostępniany podmiotowi kontrolowanemu.

Z wniosku o wydanie postanowienia i z samego postanowienia sporządzane są uwierzytelnione odpisy z pominięciem elementów, które mogłyby ułatwić rozpoznanie osoby ujawniającej informacje załączane do protokołu pokontrolnego, czyli::

• imienia i nazwiska,

• numeru ewidencyjnego PESEL,

• miejsca zamieszkania i adresu do korespondencji świadka,

• innych okoliczności.

Do przechowywania i udostępniania wniosków i postanowień stosuje się przepisy o postępowaniu z dokumentami, na które rozciąga się obowiązek zachowania tajemnicy służbowej. Postanowienie o zachowaniu w tajemnicy okoliczności umożliwiających ujawnienie tożsamości świadka, w tym danych osobowych, należy doręczyć podmiotowi kontrolowanemu w dniu przedstawienia protokołu z kontroli.

Przykład

Do PIP wpłynęła anonimowa skarga pracowników jednego z zakładów pracy. W skardze tej pracownicy informują, że pracodawca łamie przepisy dotyczące czasu pracy. Nie rekompensuje pracy w godzinach nadliczbowych oraz zmusza pracowników do świadczenia pracy w soboty będące dla nich dniami wolnymi od pracy, nie udzielając w zamian innego dnia wolnego. W czasie kontroli inspektor PIP stwierdził, że zgodnie z prowadzoną przez pracodawcę ewidencją czasu pracy pracownicy pracują po 8 godzin dziennie średnio 5 dni w tygodniu w przyjętym okresie rozliczeniowym. Inspektor pracy przesłuchał 5 pracowników zakładu, po czym stwierdził, że zachodzi uzasadniona obawa, że w związku z udzieleniem informacji pracownicy ci mogą być narażeni na szykany ze strony pracodawcy, a nawet na utratę pracy. Pracownicy złożyli wnioski o zachowanie w tajemnicy ich danych osobowych. Na podstawie tych wniosków inspektor pracy wydał postanowienie o utajnieniu danych osobowych tych świadków.

Praca w nadgodzinach kadry zarządzającej >>

Na postanowienie o zachowaniu w tajemnicy okoliczności umożliwiających ujawnienie tożsamości świadka pracodawcy przysługuje zażalenie. Należy je wnieść w terminie 3 dni od dnia doręczenia postanowienia do właściwego okręgowego inspektora pracy. Postępowanie dotyczące zażalenia toczy się bez udziału pracodawcy i objęte jest tajemnicą służbową. W sytuacji gdy okręgowy inspektor pracy uwzględni zażalenie podmiotu kontrolowanego, protokół przesłuchania świadka podlega zniszczeniu, a inspektor pracy zamieszcza w protokole z kontroli wzmiankę o zniszczeniu protokołu, którego dotyczy uchylone postanowienie.

Podstawa prawna:

• ustawa z 13 kwietnia 2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy (DzU nr 89, poz. 589 ze zm.).