Radca prawny miał jednocześnie 5 etatów - czy to zgodne z prawem?

• Czy radca prawny może być zatrudniony w ramach stosunku pracy? 
• Czy radca może mieć kilka etatów?
• Radca prawny zatrudniony na 5-ciu etatach w formie telepracy
• Zwolnienie, urlop macierzyński i wychowawczych dla radcy i decyzja ZUS
• Odwołanie od decyzji ZUS do sądu pracy
• Wyrok Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Sądu Najwyższego z 22 listopada 2023 r., sygn. akt I USKP 60/23
• Skutki zawarcia przez strony pozornej umowy o pracę - Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 26 kwietnia 2023 r., sygn. III USKP 36/22

Czy radca prawny może być zatrudniony w ramach stosunku pracy? 

Tak, radca prawny może wykonywać zawód w ramach stosunku pracy i być zatrudniony na tej podstawie. Zagadnienie to szczegółowo reguluje:

1. Ustawa o radcach prawnych z dnia 6 lipca 1982 r. (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1166, dalej jako: ustawa);

2. Kodeks Etyki Radcy Prawnego – tekst ujednolicony po zmianach przyjętych przez Nadzwyczajny Krajowy Zjazd Radców Prawnych w dn. 6-8 lipca 2022 r.;

3. Regulamin wykonywania zawodu radcy prawnego.

Czy radca może mieć kilka etatów?

Tak, radca prawny wykonujący zawód w ramach stosunku pracy może być zatrudniony jednocześnie w więcej niż jednej jednostce organizacyjnej i w wymiarze przekraczającym jeden etat. Generalnie obowiązuje zasada wolności pracy, która może być ograniczona tylko przepisami ustawowymi.

Radca prawny zatrudniony na 5-ciu etatach w formie telepracy

Generalizując, stan faktyczny niniejszej sprawy kształtował się tak, że kobieta, która wykonywała zawód radcy prawnego podpisała umowy o pracę na czas nieokreślony w pięciu przedsiębiorstwach jednocześnie, m.in. w kancelarii prawnej i w spółce. Co istotne, dla sprawy w jednej ze spółek była zatrudniona jako menadżer transportu. Radca posługiwała się w sposób biegły językiem angielskim i posiadała certyfikat kompetencji zawodowych przewoźnika drogowego Unii Europejskiej. Do zakresu jej obowiązków należało m.in. kontrola zleceń, sporządzanie raportów, uzgadnianie cen z klientami. Swoje obowiązki wykonywała w ramach telepracy (wtedy nie obowiązywały jeszcze przepisy o pracy zdalnej). Nie pracowała w pełnym wymiarze czasu pracy, tj. nie przez 8 godzin dziennie, a zwykle były to 3-4 w ciągu dnia w danym podmiocie zatrudniającym. Ze względu na specyfikę zawodu radcy prawnego, który jest przecież zawodem zaufania publicznego, generalnie pracodawcy z tych pięciu zakładów pracy nie kontrolowali pracy radcy prawnego. 

Zwolnienie, urlop macierzyński i wychowawczych dla radcy i decyzja ZUS

Po około 10 miesiącach od momentu zatrudnienia w jednej ze spółek radca prawny poszła na zwolnienie lekarskie. Następnie skorzystała z urlopu macierzyńskiego i wychowawczego. Ze względu na konieczność wypłaty świadczeń z ubezpieczenia społecznego sprawą zajął się ZUS, który skontrolował umowy i rzeczywiste istnienie stosunków pracy, w tym zakres wykonywanej pracy w formie telepracy, w poszczególnych miejscach pracy. Po przeprowadzeniu postępowania kontrolnego Zakład Ubezpieczeń Społecznych stwierdził, że radca prawny nie podlega ubezpieczeniu społecznemu, w tym zdrowotnemu i wypadkowemu. Co było przyczyną takiej decyzji? Okazuje, się, że pozorność.

Odwołanie od decyzji ZUS do sądu pracy

Decyzję ZUS zaskarżył do sądu pracy przedsiębiorca transportowy, u którego radca była zatrudniona. Pomimo odwołania, sądy pracy w I jak i w II instancji uznały zasadność wydanej decyzji przez ZUS. Sąd I instancji uznał, że pozorność umowy o pracę ma miejsce, gdyż chodzi o wyłudzenie ubezpieczenia, a sąd II instancji wskazał, że pozorność umów wynikała z konieczności legitymowania się przez pracodawców zatrudnieniem osoby z certyfikatem do kontrolowania transportu międzynarodowego, który posiadała radca prawny. Ponadto zdaniem sądu pracodawca - skarżący decyzję ZUS nie wykazał, że radca prawny wykonywała realnie swoje obowiązki, gdyż przy jego dochodach nie byłoby go stać na opłacenie wysokiego wynagrodzenia dla pracownika. Sprawa trafiła do Sądu Najwyższego, pracodawca złożył skargę kasacyjną. 

Adwokat Jacek Kurczek, reprezentujący przedsiębiorcę-płatnika wskazywał przez Sądem Najwyższym, że w zasadzie problem w tej sprawie sprowadza się do zakwestionowania czasu pracy radcy prawnego. – Przeceniono liczbę zawartych umów, ale to nie świadczy o ich pozorności – wyjaśniał adwokat. –Radca prawny nie twierdziła, że pracowała u wszystkich pracodawców po osiem godzin dziennie.

Wyrok Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Sądu Najwyższego z 22 listopada 2023 r., sygn. akt I USKP 60/23

Sąd Najwyższy oddalił skargę kasacyjną powoda, gdyż była ona niezasadna. Sędzia sprawozdawca Leszek Bielecki, wskazał, że:

sądy pracy wystarczająco ustaliły stan faktyczny. A ten jest wiążący dla Sądu Najwyższego. Brak jest w przepisach kodeksu zakazu pracy, w tym przez radcę prawnego w kilku miejscach, jednak praca musi być faktycznie wykonywana, a nie w warunkach podejrzenia o pozorność - dodał sąd. Ponadto,  pozorność zawieranych umów miała na celu uzyskanie certyfikatu kompetencji zawodowych w transporcie drogowym, niezbędnych pracodawcom. Sąd Najwyższy docenia kreatywność radcy prawnego, ale brak jest dowodów, że praca miała miejsce.  

Skutki zawarcia przez strony pozornej umowy o pracę - Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 26 kwietnia 2023 r., sygn. III USKP 36/22

W innej sprawia SN uznał, że czynności pozorne uzasadniają stosowanie art. 84 ust. 2 pkt 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Jeżeli strony umowy o pracę nie zamierzają wywołać skutku prawnego w postaci nawiązania stosunku pracy, a ich oświadczenia uzewnętrznione umową o pracę zmierzają wyłącznie do wywołania skutku w sferze ubezpieczenia społecznego, to taka umowa jako pozorna jest nieważna (art. 83 § 1 KC). Okoliczność, że zgłoszenia danej osoby do ubezpieczeń społecznych dokonuje rzekomy pracodawca, nie oznacza, że rzekomy pracownik, wnioskując o świadczenia z ubezpieczeń społecznych, z powołaniem się na objęcie go takimi ubezpieczeniami w związku z zawarciem umowy o pracę, nie wprowadza świadomie w błąd organu rentowego w rozumieniu art. 84 ust. 2 pkt 2 ww. ustawy.