Osoby uprawnione do uzyskania świadczeń po zmarłym pracowniku

Z wyliczeniem ekwiwalentu urlopowego po zmarłym pracowniku przeważnie pracodawcy nie mają problemu. Powstaje jednak czasami pytanie – komu należy się takie świadczenie, szczególnie gdy pracownik był w związku małżeńskim, miał dzieci czy rodzeństwo.

W Kodeksie pracy istnieje odrębny sposób dziedziczenia praw majątkowych po zmarłym pracowniku. Jest on różny od ogólnych zasad dziedziczenia określonych w Kodeksie cywilnym. Należy wskazać, że celem odrębnej regulacji przejścia praw ze stosunku pracy jest szybkie zabezpieczenie osób uprawnionych, z pominięciem formalizmu wynikającego z konieczności przeprowadzania postępowania spadkowego.

Krąg uprawnionych

Z dniem śmierci pracownika stosunek pracy wygasa (art. 63¹ § 1 k.p.). Prawa majątkowe ze stosunku pracy przechodzą po śmierci pracownika, w równych częściach, na małżonka oraz inne osoby spełniające warunki wymagane do uzyskania renty rodzinnej w myśl przepisów o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (art. 63¹ § 2 k.p.). W razie braku takich osób prawa te wchodzą do spadku.

Na wstępie należy podkreślić, że do praw majątkowych ze stosunku pracy, o których mowa w art. 63¹ k.p., zaliczamy m.in. wynagrodzenie zasadnicze, wynagrodzenie za pracę w godzinach nadliczbowych, premie, nagrody, dodatki, odszkodowania, a także ekwiwalent za urlop.

Skutkiem powyższej regulacji jest to, że ustanowienie przez zmarłego pracownika w testamencie kręgu spadkobierców nie wpływa w żadnym zakresie na nabycie praw majątkowych ze stosunku pracy przez osoby wskazane w tym przepisie.

WAŻNE!
Jeżeli krąg spadkobierców testamentowych nie pokrywa się z kręgiem określonym w art. 63¹ § 2 k.p., to pierwszeństwo z mocy ustawy przyznane jest temu drugiemu. Dopiero brak tych osób powoduje wejście praw majątkowych ze stosunku pracy do spadku.

Małżonek

Małżonek zmarłego pracownika uzyskuje udział w prawach majątkowych ze stosunku pracy na równi z dziećmi.

Wyżej wymieniony przepis nie ustanawia jednak żadnych warunków wstępnych dla małżonka, czego konsekwencją jest to, że nie jest konieczne:

• istnienie wspólności małżeńskiej do dnia śmierci pracownika,
• prowadzenie ze zmarłym pracownikiem wspólnego gospodarstwa czy
• wspólne zamieszkanie.

Przykład
Pracownik firmy zmarł 25 czerwca 2010 r. Stosunek pracy z tym dniem uległ wygaśnięciu. Po wykorzystaniu części przysługującego mu urlopu pracownik był uprawniony do otrzymania ekwiwalentu za 10 dni (80 godzin – pracownik był zatrudniony na umowę o pracę w pełnym wymiarze czasu pracy). Jego wynagrodzenie miesięczne wynosiło 2000 zł. Pracownik był żonaty (sąd orzekł separację w styczniu 2009 r.) oraz miał syna w wieku 23 lat, który aktualnie studiował.

Wobec powyższego należy stwierdzić, że osobą uprawnioną do otrzymania ekwiwalentu będzie syn zmarłego.

• 2000 zł : 21,08 (współczynnik ekwiwalentowy w 2010 r.) = 94,88 zł,
• 94,88 zł: 8 godz. = 11,86 zł (kwota za jedną godzinę urlopu wypoczynkowego),
• 11,86 zł x 80 godz. = 948,80 zł (kwota ekwiwalentu).

Aby ustalić pełny krąg osób uprawnionych, analizie należy poddać odpowiednie artykuły ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych; zwanej dalej ustawą.

Dzieci

Do renty rodzinnej mają prawo dzieci własne, dzieci drugiego małżonka i dzieci przysposobione. Uprawnienie to jest jednak zależne od wieku dziecka.

Renta przysługuje dziecku:

• do ukończenia 16 lat,
• do ukończenia nauki w szkole, jeżeli przekroczyły 16. rok życia, nie dłużej jednak niż do osiągnięcia 25 lat życia, albo
• bez względu na wiek, jeżeli stały się całkowicie niezdolne do pracy oraz do samodzielnej egzystencji lub całkowicie niezdolne do pracy w okresie przed 16. rokiem życia lub w czasie nauki w szkole do ukończenia 25. roku życia.

Jeżeli dziecko osiągnęło 25 lat życia, będąc na ostatnim roku studiów w szkole wyższej, prawo do renty rodzinnej przedłuża się do zakończenia tego roku studiów (art. 68 ust. 2 ustawy).

Natomiast przyjęte na wychowanie i utrzymanie wnuki, rodzeństwo i inne dzieci mają prawo do renty rodzinnej, jeżeli spełniają ww. warunki uzyskania prawa do renty rodzinnej dzieci własnych, dzieci drugiego małżonka i dzieci przysposobionych, a ponadto:

• zostały przyjęte na wychowanie i utrzymanie co najmniej na rok przed śmiercią ubezpieczonego (emeryta lub rencisty), chyba że śmierć była następstwem wypadku, oraz
• nie mają prawa do renty po zmarłych rodzicach, a gdy rodzice żyją, jeżeli:
  – nie mogą zapewnić im utrzymania albo
  – ubezpieczony (emeryt lub rencista) lub jego małżonek był ich opiekunem ustanowionym przez sąd (art. 69 ustawy).

Wdowa (wdowiec)

Prawo do świadczeń po zmarłym pracowniku ma także jego współmałżonek.

Wdowa ma prawo do renty rodzinnej, jeżeli:

• w chwili śmierci męża osiągnęła wiek 50 lat lub była niezdolna do pracy albo
• wychowuje co najmniej jedno z dzieci, wnuków lub rodzeństwa uprawnione do renty rodzinnej po zmarłym mężu, które nie osiągnęło 16 lat, a jeżeli kształci się w szkole – 18 lat życia, lub jeżeli sprawuje pieczę nad dzieckiem całkowicie niezdolnym do pracy oraz do samodzielnej egzystencji lub całkowicie niezdolnym do pracy, uprawnionym do renty rodzinnej.

Prawo do renty rodzinnej nabywa również wdowa, która osiągnęła wiek 50 lat lub stała się niezdolna do pracy po śmierci męża, nie później jednak niż w ciągu 5 lat od jego śmierci lub od zaprzestania wychowywania ww. dzieci. Małżonka rozwiedziona oraz wdowa, która przed śmiercią męża nie pozostawała z nim we wspólności małżeńskiej, ma prawo do renty rodzinnej, jeżeli oprócz spełnienia ww. warunków wymaganych od wdowy, w dniu śmierci męża miała prawo do alimentów z jego strony ustalone wyrokiem sądowym lub ugodą sądową. Ww. zasady stosuje się odpowiednio do wdowca.

Rodzice

Wymagania w odniesieniu do rodziców określone są w art. 71 ustawy.

Rodzice mają prawo do renty rodzinnej, jeżeli:

• pracownik bezpośrednio przed śmiercią przyczyniał się do ich utrzymania,
• spełniają odpowiednio warunki określone dla wdowy i wdowca (dotyczące wieku, niezdolności do pracy lub wychowywania małoletnich osób).

Podstawa prawna:

• art. 63¹ Kodeksu pracy,
• art. 67–71 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (DzU z 2009 r. nr 153, poz. 1227 ze zm.).