Kim jest sygnalista? Polska ma problem z wdrożeniem dyrektywy

• Dyrektywa UE o ochronie sygnalistów - Ministerstwo mam problem z przygotowaniem (kolejnego już) projektu 
• Kara dla Polski za niewdrożenie dyrektywy - można było się tego spodziewać
• Kim jest sygnalista?
• Po co sygnaliści i ustawa o ochronie sygnalistów?
• Czym jest informacja o naruszeniu prawa?
• Jaka ochrona dla sygnalisty?
• 7155,48 zł - tyle mogą kosztować pracodawcę działania odwetowe
• Kiedy zacznie obowiązywać ustawa o sygnalistach?

Dyrektywa UE o ochronie sygnalistów - Ministerstwo mam problem z przygotowaniem (kolejnego już) projektu 

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937 z dnia 23 października 2019 r. w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii (Dz. Urz. UE L 305 z 26.11.2019, str. 17 oraz Dz. Urz. UE L 347 z 20.10.2020, str. 1, dalej jako: dyrektywa) - reguluje sytuacje osób zgłaszających naruszenia.

W Polsce jest duży problem z transpozycją dyrektywy. Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej pracuje nad kolejną już wersją projektu. Łącznie było ich kilka. Fakt ten nie dziwi, bo na jednym z seminariów naukowych Dyrektor jednostki przyznał, że nad projektem pracuje nie wiele osób, a w zasadzie to dwie osoby, które są całkowicie zaangażowane merytorycznie. Dwie osoby na całe Ministerstwo to naprawdę nie wiele - jak na przygotowanie projektu ustawy i dostosowanie przepisów do unijnej dyrektywy. Problem z tą ustawą polega na jej wielowymiarowości, interdyscyplinarności. Są kwestie dot. finansów, prawa karnego, prawa pracy, prawa cywilnego i innych dziedzin - a wszystko to w jednym akcie prawnym. Problemy z przygotowaniem przepisów wynikały też z   trudności związanych z pandemią Covid-19, napływem uchodźców wskutek agresji Rosji na Ukrainę - taka argumentacja nie przekonała jednak TSUE.

Kara dla Polski za niewdrożenie dyrektywy - można było się tego spodziewać

Jak wynika z komunikatu podanego przez PAP oraz informacji przekazanych przez korespondenta z Brukseli, niewdrożenie dyrektywy o ochronie sygnalistów będzie kosztowało Polskę 7 mln euro ryczałtu oraz okresową karę w wysokości 40 tys. euro dziennie od momentu ogłoszenia wyroku. Można było się tego spodziewać, Polska wiedziała, że już w dniu 10 marca 2023 r. Komisja Europejska skierowała sprawę do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE). TSUE uwzględnił skargę Komisji Europejskiej, potwierdzając, że "Polska nie podjęła środków niezbędnych do zapewnienia transpozycji dyrektywy". TSUE wskazał, że: "skuteczne zapobieganie analogicznym naruszeniom prawa Unii w przyszłości (...) przemawiają za zobowiązaniem Polski do zapłaty na rzecz Komisji kwoty 7 milionów euro".

Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, wskazuje, że: "Szybki proces legislacyjny to odpowiedź na wieloletnie zaległości w implementacji unijnej dyrektywy. Niestety za zaniedbania rządu PiS Polska zapłaci kary. Dzięki szybkim działaniom ministerstwa i rządu ich skala będzie ograniczona" i podkreślono, że podjęcie "natychmiastowych prac" nad projektem było "jedną z pierwszych decyzji Koalicji 15 Października".

Autopromocja

Wynagrodzenia 2024.
Rozliczanie płac w praktyce

Sprawdź

Kim jest sygnalista?

W rozumieniu dyrektywy sygnaliści to osoby pracujące dla organizacji publicznej lub prywatnej lub utrzymujące kontakt z taką organizacją i które w związku ze swoją działalnością zawodową niejednokrotnie jako pierwsze dowiadują się o zagrożeniach lub szkodach dla interesu publicznego.

Zgłaszając naruszenia prawa Unii, które są szkodliwe dla interesu publicznego, osoby takie działają jako „sygnaliści” i tym samym odgrywają kluczową rolę w ujawnianiu takich naruszeń i zapobieganiu im oraz w ochronie dobra społecznego. Potencjalni sygnaliści często jednak rezygnują ze zgłaszania swoich zastrzeżeń lub podejrzeń z obawy przed działaniami odwetowymi, stąd też ustawodawca unijny a także i krajowi uznali, że konieczne jest zapewnienie zrównoważonej i skutecznej ochrony sygnalistów.

Co ciekawe, zgodnie z projektem z kwietnia 2024 r. sygnalistą jest osoba fizyczna, która zgłasza lub ujawnia publicznie informację o naruszeniu prawa uzyskaną w kontekście związanym z pracą, w tym pracownik - ale również: pracownik tymczasowy; osoba świadcząca pracę na innej podstawie niż stosunek pracy, w tym na podstawie umowy cywilnoprawnej; przedsiębiorca; prokurent; akcjonariusz lub wspólnik; członek organu osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej; osoba świadcząca pracę pod nadzorem i kierownictwem wykonawcy, podwykonawcy lub dostawcy, w tym na podstawie umowy cywilnoprawnej; stażysta; wolontariusz;  praktykant; funkcjonariusz w rozumieniu art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Straży Marszałkowskiej, Służby Ochrony Państwa, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Celno-Skarbowej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz. U. z 2023 r. poz. 1280, 1429 i 1834); żołnierz w rozumieniu art. 2 pkt 39 ustawy z dnia 11 marca 2022 r. o obronie Ojczyzny (Dz. U. z 2024 r. poz. 248). Zakres jest zatem bardzo, bardzo szeroki. Wszystkie te zyskają ochronę stosunku, w którym pozostają, jeżeli dokonają zgłoszenia.

Dziwi aż tak szeroki zakres podmiotowy, tym bardziej, że projekt jednocześnie przyznaje szeroką ochronę przed potencjalnym "zwolnieniem" sygnalisty, gdzie przecież taka ochrona nie jest typowa dla innych stosunków niż pracowniczy. Projektodawca wskazuje wprawdzie na odpowiednie stosowanie przepisów, nie zmienia to jednak faktu, że sytuacja prawna tych podmiotów, jako osoby zgłaszające naruszenia, jest zgoła inna.

Po co sygnaliści i ustawa o ochronie sygnalistów?

W polskim porządku prawnym nie ma przepisów, które regulowałyby w sposób kompleksowy mechanizm ochrony prawnej dla osób, które publicznie ujawniają informacje o naruszeniach prawa w związku z wykonywaną pracą. Ustawa powinna obejmować taki zakres przedmiotowy:

• warunki objęcia ochroną osób zgłaszających lub publicznie ujawniających informacje o naruszeniach prawa;
• środki ochrony osób zgłaszających lub publicznie ujawniających informacje o naruszeniach prawa;
• zasady ustalania wewnętrznej procedury zgłaszania naruszeń prawa i podejmowania działań następczych;  
• zasady zgłaszania naruszeń prawa organowi publicznemu;
• zasady publicznego ujawnienia naruszenia prawa;
• zadania Państwowej Inspekcji Pracy związane ze zgłaszaniem naruszeń prawa;
• zadania organów publicznych związane ze zgłaszaniem naruszeń prawa i podejmowaniem działań następczych. 

Czym jest informacja o naruszeniu prawa?

Informację o naruszeniu prawa można definiować jako informację, w tym uzasadnione podejrzenie, dotyczące zaistniałego lub potencjalnego naruszenia prawa, do którego doszło lub prawdopodobnie dojdzie w podmiocie prawnym, w którym zgłaszający uczestniczył w procesie rekrutacji lub innych negocjacji poprzedzających zawarcie umowy, pracuje lub pracował, lub w innym podmiocie prawnym, z którym zgłaszający utrzymuje lub utrzymywał kontakt w kontekście związanym z pracą, lub informację dotyczącą próby ukrycia takiego naruszenia prawa.

Jaka ochrona dla sygnalisty?

Szczególnie sygnalista, który jest zatrudniony na podstawie umowy o pracę, ma mieć przyznaną szeroką ochronę. Prawo nie zezwala na podejmowanie wobec takiej osoby działań odwetowych, ani próby lub groźby zastosowania takich działań.  Jeżeli praca była, jest lub ma być świadczona na podstawie stosunku pracy, wobec zgłaszającego nie mogą być podejmowanie działania odwetowe polegające w szczególności na (warto zauważyć, że ma to być otwarty katalog): 

1)     odmowie nawiązania stosunku pracy;  

2)     wypowiedzeniu lub rozwiązaniu bez wypowiedzenia stosunku pracy;

3)     niezawarciu umowy o pracę na czas określony lub umowy o pracę na czas nieokreślony po rozwiązaniu umowy o pracę na okres próbny, niezawarciu kolejnej umowy o pracę na czas określony lub niezawarciu umowy o pracę na czas nieokreślony, po rozwiązaniu umowy o pracę na czas określony – w przypadku gdy pracownik miał uzasadnione oczekiwanie, że zostanie z nim zawarta taka umowa;

4)     obniżeniu wysokości wynagrodzenia za pracę; 

5)     wstrzymaniu awansu albo pominięciu przy awansowaniu;

6)     pominięciu przy przyznawaniu innych niż wynagrodzenie świadczeń związanych z pracą lub obniżeniu wysokości tych świadczeń;

7)     przeniesieniu pracownika na niższe stanowisko pracy;

8)     zawieszeniu w wykonywaniu obowiązków pracowniczych lub służbowych; 

9)     przekazaniu innemu pracownikowi dotychczasowych obowiązków pracownika;

10)   niekorzystnej zmianie miejsca wykonywania pracy lub rozkładu czasu pracy;

11)   negatywnej ocenie wyników pracy lub negatywnej opinii o pracy;

12)   nałożeniu lub zastosowaniu środka dyscyplinarnego, w tym kary finansowej, lub środka o podobnym charakterze;

13)   przymusie, zastraszaniu lub wykluczeniu;

14)   mobbingu; 

15)   dyskryminacji; 

16)   niekorzystnym lub niesprawiedliwym traktowaniu;

17)   wstrzymaniu udziału lub pominięciu przy typowaniu do udziału w szkoleniach podnoszących kwalifikacje zawodowe;

18)   nieuzasadnionym skierowaniu na badania lekarskie, w tym badania psychiatryczne, o ile przepisy odrębne przewidują możliwość skierowania pracownika na takie badanie;

19)   działaniu zmierzającym do utrudnienia znalezienia w przyszłości pracy w danym sektorze lub branży na podstawie nieformalnego lub formalnego porozumienia sektorowego lub branżowego;

20)   spowodowaniu straty finansowej, w tym gospodarczej lub utraty dochodu;

21)   wyrządzeniu innej szkody niematerialnej, w tym naruszenia dóbr osobistych, w szczególności dobrego imienia zgłaszającego.

7155,48 zł - tyle mogą kosztować pracodawcę działania odwetowe

Jak podkreśla Ministerstwo, jeżeli pracodawca zastosuje wobec sygnalistów działania odwetowe, to będą oni mieli prawo dochodzenia odszkodowania. Wyniesie ono nie mniej niż przeciętne miesięczne wynagrodzenie w gospodarce narodowej w poprzednim roku, czyli obecnie 7155,48 zł.

Kiedy zacznie obowiązywać ustawa o sygnalistach?

W dniu 17 kwietnia 2024 r. projekt został skierowany do Sejmu - pozostaje więc czekać na uwagi z Komisji i dalsze procedowanie. Nie wiadomo kiedy Prezydent podpisze ustawę, jednak zgodnie z aktualną wersją projektu ustawa ma wejść  w życie po upływie 3 miesięcy od dnia ogłoszenia, z wyjątkiem pewnych postanowień, które wchodzą w życie po upływie 6 miesięcy od dnia ogłoszenia.