Ustalanie podstawy emerytury osoby pracującej za granicą

Wynagrodzenie zastępcze

Jeżeli w okresie, z którego wynagrodzenie przyjmuje się do ustalenia podstawy wymiaru świadczenia, pracownik był zatrudniony za granicą, do obliczenia tej podstawy przyjmuje się za okresy tego zatrudnienia:

• kwoty, od których za te okresy opłacono składkę na ubezpieczenia społeczne w Polsce, albo
• kwoty wynagrodzenia wypłaconego w tych okresach pracownikowi zatrudnionemu w kraju w takim samym lub podobnym charakterze, w jakim pracownik był zatrudniony przed wyjazdem za granicę – jeżeli okres zatrudnienia za granicą przypada przed 1 stycznia 1991 r. (§ 10 rozporządzenia w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru emerytur i rent).

Drugi z ww. przypadków polega na przyjęciu do podstawy wymiaru świadczenia tzw. wynagrodzenia zastępczego. Jednak taka możliwość dotyczy jedynie lat zatrudnienia za granicą przypadających przed 1991 r. Pracownik powinien się zgłosić do pracodawcy, u którego był zatrudniony przed wyjazdem za granicę, aby ten wskazał zarobki pracownika zatrudnionego w podobnym charakterze. Następnie pracodawca wydaje zaświadczenie potwierdzające wynagrodzenie osiągane przez tego pracownika, w czasie gdy zainteresowany pracował za granicą. Wynagrodzenie zastępcze ustala się według wymiaru czasu pracy, w jakim pracownik był zatrudniony poza granicami Polski.

Jeżeli lata pracy za granicą przypadają po 31 grudnia 1990 r., ZUS przyjmuje za te lata wyłącznie kwoty, od których opłacono składkę na ubezpieczenia społeczne w Polsce. Jeśli w czasie pracy za granicą składki były opłacane do innego systemu ubezpieczeniowego, ZUS może za te lata przyjąć wyłącznie kwotę 0 zł.

Wynagrodzenie zastępcze ustala się według wymiaru czasu pracy, w jakim pracownik był zatrudniony poza granicami Polski

---

Pominięcie okresów pracy za granicą

Jednym z wariantów ustalenia podstawy wymiaru emerytury (obok wariantu z dowolnie wybranych 20 lat) jest obliczenie jej z uwzględnieniem zarobków uzyskanych w kolejnych 10 latach kalendarzowych wybranych z ostatnich 20 lat poprzedzających rok zgłoszenia wniosku o to świadczenie. Stosując ten wariant, ZUS uwzględnia wyłącznie lata następujące bezpośrednio po sobie. Nie ma możliwości wyłączenia lat, w których osoba ubezpieczona pracowała w Polsce krótko lub wcale nie podlegała polskim przepisom ubezpieczeniowym.

Ograniczenie to nie dotyczy jednak osób, które nie były w danym roku ubezpieczone w Polsce z tego powodu, że podlegały ubezpieczeniu w państwie członkowskim UE/EOG, Szwajcarii lub w innych krajach, z którymi Polska zawarła umowę międzynarodową w dziedzinie zabezpieczenia społecznego. Przy ustalaniu dla tych osób 10 kolejnych lat kalendarzowych ZUS nie uwzględnia tych lat, w których przez cały rok kalendarzowy pozostawały w ubezpieczeniu za granicą.

Wyłączenie z okresu 10 lat ubezpieczenia za granicą we wspomnianych krajach nie oznacza jednak automatycznego skrócenia tego okresu. Po dokonaniu takiego wyłączenia podstawa wymiaru emerytury nadal musi być obliczona z 10 lat kalendarzowych. ZUS bierze wówczas pod uwagę lata przypadające bezpośrednio przed okresem lub bezpośrednio po okresie ubezpieczenia za granicą.

ZUS może wyłączyć z okresu 10 kolejnych lat tylko pełne lata ubezpieczenia za granicą w krajach „umownych”. Jeśli więc przez część roku dana osoba była ubezpieczona w jednym z tych krajów, a przez pozostałą część roku w Polsce (lub też miała przerwę w ubezpieczeniu), taki rok podlega zaliczeniu do podstawy wymiaru emerytury.

Gdy osoba obok okresów ubezpieczenia w Polsce oraz za granicą w krajach „umownych” ma również okresy przebyte w krajach, z którymi Polska nie podpisała umowy międzynarodowej w zakresie zabezpieczenia społecznego albo też między okresami ubezpieczenia (czy to w Polsce czy za granicą) występowały przerwy, wówczas takie lata nie podlegają wyłączeniu z 10 kolejnych lat kalendarzowych przyjmowanych do ustalenia podstawy wymiaru emerytury.

ZUS może wyłączyć z okresu 10 kolejnych lat tylko pełne lata ubezpieczenia za granicą w krajach „umownych”

Brak ubezpieczenia w Polsce

Może też się zdarzyć, że w ciągu 20 lat kalendarzowych poprzedzających bezpośrednio rok, w którym określona osoba zgłosiła wniosek o emeryturę, nie była ona w ogóle ubezpieczona w Polsce. Wówczas podstawa wymiaru świadczenia ustalana jest z uwzględnieniem wynagrodzeń osiągniętych w kolejnych 10 latach kalendarzowych poprzedzających bezpośrednio rok, w którym po raz pierwszy przystąpiła do ubezpieczenia za granicą.

Informacja elektroniczna ZUS

ZUS uruchomił elektroniczną usługę dla osób zamieszkałych zarówno w Polsce, jak i za granicą, które są zainteresowane m.in. uzyskaniem informacji na temat zasad nabycia prawa do emerytur i rent, obliczania wysokości tych świadczeń osobom posiadającym okresy ubezpieczenia w Polsce i za granicą w państwach członkowskich UE/EOG/Szwajcarii oraz państwach, z którymi Polskę łączą umowy międzynarodowe o zabezpieczeniu społecznym.

---

PRZYKŁAD 1: Ustalenie wynagrodzenia zastępczego

Ubezpieczony był zatrudniony za granicą przed 1990 r. w pełnym wymiarze czasu pracy. Zanim wyjechał z Polski, pracował w kraju na 1/2 etatu. Przy ustalaniu dla niego wynagrodzenia zastępczego za okres zatrudnienia za granicą jego były pracodawca powinien uwzględnić wynagrodzenie zastępcze według zarobków pracownika zatrudnionego w takim samym lub podobnym charakterze na pełnym etacie.

PRZYKŁAD 2: Podstawa emerytury z uwzględnieniem lat sprzed wyjazdu za granicę

Ubezpieczony w grudniu 2010 r. ukończył 65 lat i zgłosił wniosek o przyznanie emerytury. W latach 2002–2007 był ubezpieczony przez pełne lata w Holandii, natomiast w latach 1981–2001 oraz 2008–2009 podlegał ubezpieczeniu w Polsce. Spośród lat podlegania polskim ubezpieczeniom społecznym najkorzystniejsze zarobki miał w drugiej połowie lat 90., a we wcześniejszym okresie zarabiał bardzo mało. W związku z tym we wniosku o emeryturę wniósł o ustalenie podstawy wymiaru świadczenia z 10 kolejnych lat kalendarzowych z ostatniego 20-lecia przypadającego przed rokiem złożenia wniosku (były to lata 1990–2009). Ustalając podstawę wymiaru emerytury, ZUS wyłączył pełne lata ubezpieczenia w Holandii. W ten sposób możliwe było obliczenie tej podstawy według jednego z następujących wariantów, uwzględniających zarobki z lat:

● 1990 r.–1999 r.,

● 1991 r.–2000 r.,

● 1992 r.–2001 r.,

● 1993 r.–2001 r. oraz 2008 r.,

● 1994 r.–2001 r. oraz 2008 r.–2009 r.

Podstawa prawna

• Art. 15 i 18 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych – t.j. Dz.U. z 2009 r. nr 153, poz. 1227; ost. zm. Dz.U. z 2010 r. nr 257, poz. 1726.
• § 10 rozporządzenia Rady Ministrów z 1 kwietnia 1985 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru emerytur i rent – t.j. Dz.U. z 1989 r. nr 11, poz. 63, ost. zm. Dz.U. z 1990 r. nr 71, poz. 418.