W jaki sposób pracodawca udziela urlopów związanych z rodzicielstwem po zmianach przepisów

Od 17 czerwca 2013 r. zmienił się tryb udzielania urlopów macierzyńskich. Ponadto od tego dnia został wprowadzony nowy urlop dla rodziców, tj. urlop rodzicielski.

Wymiar urlopu macierzyńskiego

Urlop macierzyński wyrażany jest w tygodniach, przy czym tydzień odpowiada 7 dniom. Jeśli pracownica nie korzystała z urlopu macierzyńskiego przed przewidywaną datą porodu, pierwszy dzień urlopu przypada na dzień porodu. Po porodzie przysługuje urlop macierzyński niewykorzystany przed porodem.

Chcesz otrzymywać więcej aktualnych informacji? Zapisz się na nasz newsletter

Część urlopu macierzyńskiego (nie więcej niż 6 tygodni) pracownica może wykorzystać przed przewidywaną datą porodu. Jest to jednak jej uprawnienie, a nie obowiązek. Jeżeli pracownica podejmie decyzję o skorzystaniu z części urlopu przed porodem, to powinna złożyć pracodawcy wniosek o rozpoczęcie urlopu macierzyńskiego przed datą porodu oraz przedstawić zaświadczenie lekarskie określające przewidywany termin urodzenia dziecka. Wniosek ten jest dla pracodawcy wiążący.

Polecamy serwis: Uprawnienia rodzicielskie

Porozmawiaj o tym na naszym FORUM

Wymiar urlopu macierzyńskiego

Przekazanie części urlopu ojcu

Pracownica może zrezygnować z części urlopu macierzyńskiego po wykorzystaniu co najmniej 14 tygodni urlopu po porodzie. W takim przypadku niewykorzystanej części urlopu macierzyńskiego udziela się pracownikowi-ojcu wychowującemu dziecko, na jego pisemny wniosek. Pracownica zgłasza pracodawcy pisemny wniosek w sprawie rezygnacji z części urlopu macierzyńskiego, najpóźniej na 7 dni przed przystąpieniem do pracy. Do wniosku dołącza zaświadczenie pracodawcy zatrudniającego pracownika-ojca wychowującego dziecko, potwierdzające termin rozpoczęcia urlopu macierzyńskiego przez pracownika, wskazany w jego wniosku o udzielenie urlopu, przypadający bezpośrednio po terminie rezygnacji z części urlopu macierzyńskiego przez pracownicę.

Nie jest możliwe podzielenie i skrócenie urlopu macierzyńskiego w przypadku, gdy pracownica nie ma komu przekazać części tego urlopu, np. gdy ojciec dziecka nie jest pracownikiem, ponieważ np. jest bezrobotny, pracuje na podstawie umowy cywilnoprawnej albo samodzielnie prowadzi działalność gospodarczą, lub gdy jest matką samotnie wychowującą dziecko. W takiej sytuacji pracownica musi wykorzystać pełny przysługujący jej wymiar urlopu macierzyńskiego.

Pracownica ma obowiązek poinformowania pracodawcy o rezygnacji z wychowywania dziecka i oddaniu go do domu dziecka lub do adopcji. Wiąże się z tym skrócenie wymiaru urlopu macierzyńskiego, a następnie obowiązek stawienia się do pracy niezwłocznie po oddaniu dziecka.

Jeżeli rezygnacja z wychowywania i oddanie dziecka nastąpiło w okresie pierwszych 8 tygodni urlopu po porodzie, pracownica musi przystąpić do pracy z upływem tego okresu, czyli po 8 tygodniach. Jeżeli natomiast doszło do tego później, tj. po 8. tygodniu urlopu po porodzie, obowiązek powrotu musi nastąpić niezwłocznie z chwilą oddania dziecka. Niewykonanie powyższych obowiązków to ciężkie naruszenie podstawowych obowiązków pracowniczych, co jest podstawą zwolnienia z pracy bez wypowiedzenia.

Wzór zaświadczenia pracodawcy o udzieleniu części urlopu macierzyńskiego ojcu

Dwa tryby wnioskowania o urlopy

Wykorzystanie kolejnych płatnych urlopów związanych z urodzeniem dziecka jest możliwe na 2 sposoby:

• złożenie (najpóźniej 14 dni po porodzie) przez pracownicę jednego wniosku o roczny urlop, tj. o udzielenie bezpośrednio po urlopie macierzyńskim dodatkowego urlopu macierzyńskiego w pełnym wymiarze, a bezpośrednio po nim – urlopu rodzicielskiego w pełnym wymiarze (dalej zwany „tryb 1”) albo
• złożenie (co najmniej 14 dni przed rozpoczęciem każdego kolejnego urlopu) osobnych wniosków o kolejne urlopy, tj. o dodatkowy urlop macierzyński, a potem o urlop rodzicielski (dalej zwany „tryb 2”).

Złożenie jednego wniosku o udzielenie pełnego okresu urlopów związanych z urodzeniem dziecka nie oznacza, że pracownica nie może zrezygnować z korzystania z dodatkowego urlopu macierzyńskiego (lub rodzicielskiego) w całości lub w części i wrócić do pracy (art. 179² i 179³ k.p.). W takiej sytuacji pozostałe niewykorzystane urlopy (dodatkowy macierzyński lub rodzicielski) może przejąć pracownik-ojciec wychowujący dziecko. Pracownik może skorzystać z takich uprawnień, ale nie ma takiego obowiązku.

Warunkiem skutecznej rezygnacji z całości lub części dodatkowego urlopu macierzyńskiego lub urlopu rodzicielskiego jest złożenie do pracodawcy przez pracownicę pisemnego wniosku w sprawie zrezygnowania z korzystania z dodatkowego urlopu macierzyńskiego (lub urlopu rodzicielskiego). Musi być on złożony w terminie nie krótszym niż 14 dni przed przystąpieniem do pracy. Pracodawca ma obowiązek uwzględnić wniosek pracownicy.

W tym przypadku pracownik-ojciec wychowujący dziecko może złożyć pisemny wniosek o udzielenie mu dodatkowego urlopu macierzyńskiego w całości lub w części, w terminie nie krótszym niż 14 dni przed rozpoczęciem korzystania z dodatkowego urlopu macierzyńskiego albo z części takiego urlopu. Pracodawca jest zobowiązany uwzględnić wniosek pracownika-ojca wychowującego dziecko. Identyczne zasady obowiązują w razie rezygnacji z części lub całości urlopu rodzicielskiego.

Pracownik-ojciec wychowujący dziecko, który przejął część lub całość dodatkowego urlopu macierzyńskiego albo rodzicielskiego po rezygnacji pracownicy z korzystania z tych urlopów, też jest uprawniony do rezygnacji z części tych urlopów. Wówczas z pozostałej części urlopu może skorzystać zatrudniona pracownica-matka dziecka. Jest to uprawnienie pracownicy, z którego nie musi ona korzystać.

PRZYKŁAD:

Pracownica złożyła wniosek o udzielenie wszystkich urlopów związanych z urodzeniem dziecka. 28 sierpnia kończy jej się urlop macierzyński, po którym ma zamiar wrócić do pracy. 12 sierpnia złożyła pracodawcy wniosek w sprawie rezygnacji z korzystania z dodatkowego urlopu macierzyńskiego w całości. Tego samego dnia pracownik-ojciec dziecka złożył pracodawcy wniosek o udzielenie mu dodatkowego urlopu macierzyńskiego w całości. Załóżmy, że po wykorzystaniu 3 tygodni będzie chciał zrezygnować z dalszej części urlopu. A zatem będzie musiał złożyć pracodawcy pisemny wniosek w sprawie rezygnacji z korzystania z dodatkowego urlopu macierzyńskiego w części, w terminie nie krótszym niż 14 dni przed przystąpieniem do pracy. Dalszą część urlopu (tzn. 3 tygodnie) może wykorzystać pracownica. Warunkiem skorzystania z tego uprawnienia jest złożenie przez nią wniosku do pracodawcy w terminie nie krótszym niż 14 dni przed rozpoczęciem korzystania z części dodatkowego urlopu macierzyńskiego.

Przy złożeniu jednego wniosku przez cały okres korzystania z urlopów przysługuje zasiłek macierzyński w wysokości 80%. Natomiast w przypadku składania kolejnych wniosków w okresie korzystania z urlopu macierzyńskiego (podstawowego i dodatkowego) przysługuje zasiłek w wysokości 100%, a w okresie korzystania z urlopu rodzicielskiego – 60% podstawy wymiaru.

Udzielanie dodatkowego urlopu macierzyńskiego

Po urlopie macierzyńskim przysługuje prawo do dodatkowego urlopu macierzyńskiego. Jest to urlop fakultatywny i skorzystanie z niego zależy od woli rodziców dziecka. Mogą oni bowiem z niego skorzystać na równych zasadach. Takie rozwiązanie obowiązuje od 17 czerwca 2013 r.

Rodzice będący pracownikami mogą swobodnie zdecydować, czy wykorzystają dodatkowy urlop macierzyński w całości lub w części. Możliwe jest też podzielenie się tym urlopem między rodzicami dziecka.

Dodatkowy urlop macierzyński jest udzielany jednorazowo albo w 2 częściach, bezpośrednio po zakończeniu obligatoryjnego urlopu macierzyńskiego. Dopuszczalne jest podzielenie tego dodatkowego urlopu najwyżej na 2 części i następnie po wykorzystaniu pierwszej części podjęcie decyzji, czy chce się urlop wydłużyć o pozostałą niewykorzystaną część, czy też przystąpić do pracy. W przypadku gdy pracownik zdecyduje się na podział urlopu na części, to wykorzystanie drugiej części urlopu musi nastąpić bezpośrednio po zakończeniu pierwszej, tj. bez żadnego dnia przerwy.

Dodatkowy urlop macierzyński udzielany jest w wymiarze tygodnia lub jego wielokrotności. Tydzień urlopu oznacza 7 dni kalendarzowych. Dodatkowy urlop nie może zatem obejmować krótszego okresu niż tydzień, tzn. nie może być udzielony np. na kilka dni.

W trybie 2 (czyli przy korzystaniu z urlopów na kolejno składane wnioski) dodatkowy urlop udzielany jest na wniosek pracownika. Wniosek wymaga zachowania formy pisemnej. Składa się go do pracodawcy w terminie nie krótszym niż 14 dni przed rozpoczęciem korzystania z tego urlopu. Wniosek jest dla pracodawcy wiążący. Musi go więc uwzględnić. W przypadku gdy pracownik złoży wniosek bez zachowania wymaganego terminu, pracodawca nie będzie związany takim wnioskiem. Udzielenie urlopu będzie uzależnione od decyzji pracodawcy. Nie ma przeszkód, aby wniosek był złożony wcześniej, np. na 4 tygodnie przed rozpoczęciem korzystania z dodatkowego urlopu macierzyńskiego.

Jeśli pracownik zdecyduje się na podzielenie dodatkowego urlopu oraz skorzystanie z jego drugiej części, to powinien odpowiednio wcześniej złożyć wniosek (14 dni przed zakończeniem pierwszej części dodatkowego urlopu), tak aby rozpocząć korzystanie z drugiej części urlopu następnego dnia po zakończeniu pierwszej.

 Przykładowy podział między rodzicami dodatkowego urlopu macierzyńskiego (na wniosek złożony w trakcie urlopu macierzyńskiego)

Urlop rodzicielski

Z urlopu rodzicielskiego na równych prawach mogą korzystać oboje zatrudnieni rodzice. Mogą oni wybrać, które z nich będzie korzystać z całego lub części urlopu. Dopuszczalne jest również korzystanie z urlopu rodzicielskiego jednocześnie przez oboje zatrudnionych rodziców dziecka. W takim przypadku wymiar urlopu liczony jest łącznie dla obojga rodziców, a więc maksymalny okres korzystania z urlopu rodzicielskiego przez oboje rodziców wynosi 13 tygodni. Wymiar urlopu rodzicielskiego jest jednolity dla wszystkich uprawnionych i wynosi 26 tygodni, niezależnie od liczby dzieci urodzonych przy jednym porodzie.

Urlop rodzicielski jest przedłużeniem płatnego urlopu macierzyńskiego (podstawowego i dodatkowego). Skorzystanie z niego jest możliwe wyłącznie bezpośrednio po wykorzystaniu pełnego wymiaru dodatkowego urlopu macierzyńskiego. Urlop ten jest udzielany jednorazowo albo nie więcej niż w 3 częściach, z których żadna nie może być krótsza niż 8 tygodni.

Wniosek o urlop rodzicielski (w trybie 2, czyli w trakcie trwania dodatkowego urlopu macierzyńskiego) pracownik powinien złożyć w terminie nie krótszym niż 14 dni przed zakończeniem pełnego wymiaru dodatkowego urlopu macierzyńskiego, tak aby urlop ten został rozpoczęty bez dnia przerwy po dodatkowym urlopie macierzyńskim. Nie jest bowiem dopuszczalne udzielenie urlopu rodzicielskiego po pewnym czasie (np. po 2 tygodniach) od zakończenia dodatkowego urlopu macierzyńskiego. Pracodawca jest zobowiązany uwzględnić wniosek pracownika złożony bezpośrednio po dodatkowym urlopie macierzyńskim.

W treści wniosku o udzielenie urlopu rodzicielskiego pracownik powinien wskazać termin zakończenia dodatkowego urlopu macierzyńskiego (dodatkowego urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego). W przypadku zamiaru wykorzystywania urlopu rodzicielskiego w częściach pracownik wnioskujący o kolejną część takiego urlopu ma obowiązek wskazać termin zakończenia poprzedniej części urlopu oraz okres dotychczas wykorzystanego urlopu. Pracownik składający wniosek dołącza do wniosku pisemne oświadczenie o braku zamiaru korzystania z urlopu przez okres wskazany we wniosku przez drugie z rodziców dziecka, albo o okresie, w którym drugie z rodziców dziecka zamierza korzystać z tego urlopu w czasie objętym wnioskiem. Oświadczenie to ma na celu zapobieżenie wykorzystaniu urlopu rodzicielskiego w wymiarze przekraczającym 26 tygodni (patrz: wzór wniosku o udzielenie drugiej części urlopu rodzicielskiego).

Wzór wniosku o udzielenie drugiej części urlopu rodzicielskiego

Uprawnienia rodziców adopcyjnych

Urlopy związane z rodzicielstwem przysługują nie tylko rodzicom biologicznym, ale i pracownikom (kobietom i mężczyznom) przysposabiającym dzieci. Są to takie same urlopy, z jakich korzystają rodzice biologiczni w związku z macierzyństwem. W trakcie urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego (obowiązkowego i dodatkowego) pracownik korzysta z takich samych uprawnień, jak w przypadku urlopu macierzyńskiego (obowiązkowego i dodatkowego).

Urlop na warunkach urlopu macierzyńskiego przysługuje pracownikowi w 2 przypadkach. Pierwszy dotyczy pracownika, który łącznie spełnił 2 warunki:

• przyjął dziecko na wychowanie i
• wystąpił do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie przysposobienia dziecka.

Pracownik może złożyć pisemny wniosek o udzielnie mu dodatkowego urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego (bezpośrednio po jego zwykłej części). Wniosek taki należy złożyć nie później niż 14 dni po przyjęciu dziecka na wychowanie i wystąpieniu do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie o przysposobienie lub po przyjęciu podopiecznego na wychowanie jako rodzina zastępcza (z wyjątkiem rodziny zastępczej zawodowej). Pracodawca musi uwzględnić takie podanie.

Poza wymienionymi urlopami rodzicom adopcyjnym przysługuje również urlop rodzicielski w wymiarze 26 tygodni. Udziela się go na identycznych zasadach, jakie obowiązują rodziców biologicznych.

Urlop ojcowski

Pracownik-ojciec wychowujący dziecko ma prawo do urlopu ojcowskiego w wymiarze 2 tygodni, nie dłużej jednak niż do:

• ukończenia przez dziecko 12. miesiąca życia albo
• upływu 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się postanowienia orzekającego przysposobienie i nie dłużej niż do ukończenia przez dziecko 7. roku życia, a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego, nie dłużej niż do ukończenia przez nie 10. roku życia.

Pracownik nie musi go wykorzystać. Warunkiem skorzystania z tego urlopu przez pracownika jest złożenie wniosku na piśmie. Wniosek powinien być złożony w terminie nie krótszym niż 7 dni przed rozpoczęciem korzystania z urlopu.

Nie ma możliwości dzielenia tego urlopu na części ani udzielania go w dniach (art. 182³ k.p.). Jest on zatem niepodzielny i przysługuje w pełnym wymiarze 2 tygodni. Jego wymiar jest też niezależny od liczby urodzonych dzieci przy jednym porodzie (stanowisko Głównego Inspektoratu Pracy z 29 stycznia 2010 r., GPP-316-4560-3-1/10/PE/RP).

Zadaj pytanie na: Forum Kadry

Podstawa prawna:

• art. 179¹–182⁴, art. 183, 183¹ ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (j.t. DzU z 1998 r. nr 21, poz. 94, ost. zm. DzU z 2013 r. poz. 1028),
• art. 1, 38 ustawy z 28 maja 2013 r. o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw (DzU z 2013 r. poz. 675).