Orzeczenia sądu ubezpieczeń społecznych

Osoba niezadowolona z decyzji ZUS może złożyć odwołanie do sądu. Nierzadko jednak, zanim sprawa zostanie rozstrzygnięta przez sąd, stan faktyczny lub stan prawny ulega zmianie. Powstają wówczas wątpliwości, według jakiego stanu rzeczy ma orzekać sąd. Ma to istotne znaczenie praktyczne, dlatego też warto zwrócić uwagę na tę kwestię.

Rozpoznanie odwołania

Sąd ubezpieczeń społecznych, rozpoznając odwołanie od zaskarżonej decyzji ZUS, ma za zadanie skontrolować legalność, czyli zgodność z prawem tej decyzji i w razie uwzględnienia odwołania ubezpieczonego zmienić zaskarżoną decyzję i orzec co do istoty sprawy, ewentualnie w razie nieuwzględnienia odwołania, oddalić je - uznając, że zaskarżona decyzja jest prawidłowa. Przy czym decyzja ZUS określa zakres przedmiotowy postępowania przed sądem.

Według stanu z daty decyzji ZUS

W orzecznictwie Sądu Najwyższego dominuje stanowisko, że badanie legalności decyzji i orzekanie o niej przez sąd możliwe jest tylko z uwzględnieniem stanu faktycznego i prawnego istniejącego w chwili jej wydawania, zaś postępowanie dowodowe przed sądem jest postępowaniem sprawdzającym ustalenia dokonane przez ZUS. Tak wskazywał Sąd Najwyższy m.in. w wyroku z 5 kwietnia 2007 r. (I UK 316/06 M.P.Pr. 2007/11/600), stwierdzając wyraźnie, że „badanie legalności decyzji jest możliwe tylko przy uwzględnieniu stanu prawnego i faktycznego istniejącego w chwili ustalania do niego prawa”. Podobnie wypowiadał się Sąd Najwyższy w wyroku z 20 maja 2004 r. (II UK 395/03, OSNP 2005/3/43), podkreślając, że „warunki nabycia prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy określone w art. 57 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych muszą być spełnione łącznie w chwili wydania decyzji przez organ rentowy. W postępowaniu odwoławczym od decyzji odmawiającej prawa do tej renty sąd ubezpieczeń społecznych ocenia legalność decyzji według stanu rzeczy istniejącego w chwili jej wydania”. Zasadą jest, że sąd ocenia legalność decyzji ZUS według stanu rzeczy istniejącego w chwili jej wydania. Ma to istotne znaczenie praktyczne, gdyż oznacza, że późniejsza zmiana stanu faktycznego lub prawnego nie jest podstawą do uznania decyzji ZUS za wadliwą i jej zmiany. Przykładowo więc np. zmiana stanu zdrowia ubezpieczonego, a w szczególności jego pogorszenie się od dnia wydania decyzji odmawiającej mu renty z tytułu niezdolności do pracy do dnia wyrokowania przez sąd, nie uzasadnia zmiany zaskarżonej decyzji i przyznania mu renty z tytułu niezdolności do pracy. Potwierdza to również treść art. 477¹⁴ § 4 k.p.c., w myśl którego w sprawie o świadczenie z ubezpieczeń społecznych, do którego prawo jest uzależnione od stwierdzenia niezdolności do pracy lub niezdolności do samodzielnej egzystencji, a podstawę do wydania decyzji stanowi orzeczenie lekarza orzecznika Zakładu Ubezpieczeń Społecznych lub orzeczenie komisji lekarskiej Zakładu Ubezpieczeń Społecznych i odwołanie od decyzji opiera się wyłącznie na zarzutach dotyczących tego orzeczenia, sąd nie orzeka co do istoty sprawy na podstawie nowych okoliczności dotyczących stwierdzenia niezdolności do pracy lub niezdolności do samodzielnej egzystencji, które powstały po dniu złożenia odwołania od tej decyzji. W tym przypadku sąd uchyla decyzję, przekazuje sprawę do rozpoznania organowi rentowemu i umarza postępowanie. Istota postępowania sądowego w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych o rentę z tytułu niezdolności do pracy jest taka, aby ubezpieczony nie powoływał się w tym postępowaniu na nowe okoliczności dotyczące stanu jego zdrowia, które nie były znane ani lekarzowi orzecznikowi ZUS, ani komisji lekarskiej ZUS, ani organowi rentowemu w chwili wydawania decyzji.