Pracownikowi wychowującemu przynajmniej jedno dziecko w wieku do 14 lat przysługuje z tego tytułu zwolnienie od pracy. Jego wymiar w ciągu roku kalendarzowego wynosi 16 godzin albo 2 dni. Za czas zwolnienia pracownik ma prawo do wynagrodzenia obliczanego tak jak za urlop wypoczynkowy. Należy pamiętać, że w tym przypadku obowiązuje jeden wyjątek – składniki wynagrodzenia ustalane w wysokości przeciętnej oblicza się z miesiąca, w którym przypadło zwolnienie od pracy.
W każdym roku kalendarzowym pracownik będący rodzicem lub opiekunem prawnym dziecka w wieku do 14 lat nabywa prawo do zwolnienia od pracy, z zachowaniem prawa do wynagrodzenia. Potocznie zwolnienie to nazywane jest opieką z tytułu wychowywania dziecka. Nie należy jednak mylić go z koniecznością sprawowania osobistej opieki nad chorym dzieckiem w wieku do ukończenia 14 lat. Za okres takiego zwolnienia przysługuje bowiem zasiłek opiekuńczy na odrębnych zasadach. Natomiast na podstawie art. 188 ustawy – Kodeks pracy (dalej: k.p.) przysługuje płatne zwolnienie od pracy przeznaczone na opiekę nad zdrowym dzieckiem.
Przeczytaj: Dni wolne na opiekę nad dzieckiem 2016
Jakie zmiany od 2 stycznia 2016 r.
Do 1 stycznia 2016 r. wymiar zwolnienia od pracy wynosił 2 dni, niezależnie od wymiaru czasu pracy, systemu czasu pracy czy rozkładu czasu pracy, w jakim pracownik był zatrudniony. Wolne obejmowało cały dzień pracy. Od 2 stycznia 2016 r. zwolnienie od pracy może być wykorzystane albo w dniach, albo w godzinach – w wymiarze 2 dni albo 16 godzin. Można więc realizować to uprawnienie alternatywnie w godzinach, czyli np. zwolnić się tylko z części dnia pracy.
Polecamy produkt: Kodeks pracy 2016 z komentarzem + poradnik w prezencie
O sposobie wykorzystania w danym roku kalendarzowym zwolnienia decyduje pracownik, w pierwszym wniosku o udzielenie takiego zwolnienia. Zatem to pracownik musi dokonać wyboru, czy woli zwolnienie w dniach czy godzinach i wyraża go w pierwszym w danym roku wniosku o wolne. Należy bowiem zaznaczyć, że tylko jeden przelicznik można wybrać – albo zwolnienie w dniach albo w godzinach. Pracownik, który we wniosku wskaże 1 dzień zwolnienia, w kolejnym nie może wystąpić o wolne w godzinach. Należy bowiem zaznaczyć, że tylko jeden przelicznik można wybrać – albo zwolnienie w dniach albo w godzinach. Pracownik, który we wniosku wskaże 1 dzień zwolnienia, w kolejnym nie może wystąpić o wolne w godzinach. O sposobie wykorzystania w danym roku kalendarzowym zwolnienia decyduje pracownik, w pierwszym wniosku o udzielenie takiego zwolnienia. Zatem to pracownik musi dokonać wyboru, czy woli zwolnienie w dniach czy godzinach i wyraża go w pierwszym w danym roku wniosku o wolne.
Zwolnienie od pracy w dniach może być korzystne dla pracowników zatrudnionych w systemach czasu pracy, gdzie są przewidziane dłuższe dniówki, np. w systemie równoważnego czasu pracy. Obojętnie bowiem czy ma zaplanowaną pracę w danym dniu na 12, czy 4 godziny, zawsze z puli odpisany zostanie jeden roboczy dzień kalendarzowy.
Pracownik jest zatrudniony w systemie równoważnego czasu pracy. Pierwszy wniosek o opiekę na dziecko w wieku 11 lat złożył w lutym 2016 r. Zdecydował się na opcję godzinową i wskazał termin wolnego na 12 lutego, kiedy miał do przepracowania 10 godzin. Do wykorzystania pozostanie mu więc już tylko 6 godzin opieki. Gdyby postawił na wariant w dniach, zachowałby jeszcze jeden cały wolny dzień, niezależnie od liczby godzin pracy przewidzianej na ten dzień.
Pracownik wychowujący 12-letnie dziecko jest zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy. Pracuje w systemie podstawowym czasu pracy (8 godzin na dobę i przeciętnie 40 godzin w przeciętnie 5-dniowym tygodniu pracy). W dniu 4 stycznia 2016 r. złożył wniosek o 4 godziny wolnego na dzień 7 stycznia. Pracownikowi pozostanie do wykorzystania jeszcze 12 godzin zwolnienia (16 godz. – 4 godz.) w 2016 r., które będzie mógł wykorzystać w dowolnej konfiguracji, np. raz 8 godzin, raz 4 godziny lub 3 razy po 4 godziny itp.
Druga zmiana w zakresie wykorzystywania tego zwolnienia dotyczy pracowników niepełnoetatowych. Zwolnienie od pracy w wymiarze godzinowym dla pracownika zatrudnionego w niepełnym wymiarze czasu pracy ustala się proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy tego pracownika. Niepełną godzinę zwolnienia od pracy należy zaokrąglić w górę do pełnej godziny. Ta zasada dotyczy wyłącznie zwolnienia w godzinach, a nie w dniach. Jeśli pracownik niepełnoetatowy zdecyduje się na zwolnienie w dniach, to przysługują mu 2 wolne dni.
Dla pracownika zatrudnionego na 3/5 etatu, wymiar zwolnienia godzinowego wynosi: 16 godzin × 3/5 = 9,6 godziny, po zaokrągleniu – 10 godzin
Wynagrodzenie za czas opieki
Za czas zwolnienia na dziecko pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia (art. 188 k.p.). Kodeks pracy nie reguluje kwestii, jak należy obliczać to wynagrodzenie. Jednak rozporządzenie w sprawie sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy oraz udzielania pracownikom zwolnień od pracy odsyła do przepisów rozporządzenia w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia stanowiącego podstawę obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków wyrównawczych do wynagrodzenia oraz innych należności przewidzianych w Kodeksie pracy.
Przy ustalaniu wynagrodzenia za czas zwolnienia od pracy, gdy przepisy przewidują zachowanie przez pracownika prawa do wynagrodzenia, stosuje się zasady obowiązujące przy ustalaniu wynagrodzenia za urlop wypoczynkowy, z tym że składniki wynagrodzenia ustalane w wysokości przeciętnej oblicza się z miesiąca, w którym przypadło zwolnienie od pracy.
Przy obliczaniu wynagrodzenia urlopowego, sposób postępowania zależy od rodzaju składników płacowych, jakie otrzymuje zatrudniony. Jeśli pracownik jest wynagradzany wyłącznie składnikami określonymi w stawce miesięcznej w stałej wysokości, to za miesiąc ze zwolnieniem na dziecko otrzymuje normalne wynagrodzenie, bez konieczności odrębnego obliczania wynagrodzenia urlopowego.
Natomiast jeśli oprócz składnika stałego pracownikowi przysługują również zmienne elementy płacy za okresy nie dłuższe niż jeden miesiąc, to wówczas należy obliczyć wynagrodzenie, ale ze składników z miesiąca bieżącego, czyli tego, w którym przypadało wolne, a nie wypłaconych w okresie 3 miesięcy go poprzedzających.
Aby obliczyć wynagrodzenie za czas opieki nad dzieckiem ze zmiennych składników, należy:
● Krok 1. Podzielić zmienne składniki z miesiąca zwolnienia od pracy przez liczbę godzin faktycznie przepracowanych w tym miesiącu (po odliczeniu godzin nieobecności z powodu opieki).
● Krok 2. Otrzymaną stawkę godzinową pomnożyć przez:
– liczbę godzin zwolnienia – w razie wyboru sposobu godzinowego lub
– liczbę godzin, jaką pracownik przepracowałby w czasie udzielonych dni zwolnienia, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy, gdyby w tym czasie nie korzystał z tego uprawnienia.
Przykład
11 lutego 2016 r. pracownica złożyła u pracodawcy wniosek o udzielenie 16 godzin zwolnienia z tytułu opieki nad synem, który 23 lutego skończy 14 lat. Wymiar czasu pracy w lutym 2016 r. wynosi 168 godzin. Po odliczeniu 16 godzin zwolnienia na opiekę faktycznych godzin pracy było 152. Na wynagrodzenie pracownicy składa się wynagrodzenie zasadnicze w stałej stawce miesięcznej w wysokości 4800 zł oraz miesięczna zmienna premia regulaminowa, która za luty 2016 r. wyniosła 580 zł. Obliczenie wynagrodzenia za luty wygląda następująco:
Krok 1. Należy podzielić kwotę zmiennej premii regulaminowej z lutego 2016 r. przez liczbę godzin faktycznie przepracowanych w tym miesiącu w celu ustalenia stawki godzinowej
580 zł : 152 godz. = 3,82 zł
Krok 2. Należy pomnożyć stawkę godzinową przez liczbę godzin zwolnienia
3,82 zł × 16 godz. = 61,12 zł
Krok 3. Należy ustalić przysługujące wynagrodzenie za luty 2016 r.
4800 zł wynagrodzenia zasadniczego + 580 zł zmiennej premii regulaminowej + 61,12 zł wynagrodzenia za zwolnienie obliczonego z premii = 5441,12 zł
Za luty 2016 r. pracownicy przysługuje łącznie 5441,12 zł.
Przykład
Pracownik skorzystał w styczniu 2016 r. z 4 godzin opieki nad córką w wieku 8 lat. Taki wymiar zwolnienia podał we wniosku. W styczniu wypracował łącznie 151 godzin, z tego 3 były nadliczbowe dobowe (152 godz. – 4 godz. opieki + 3 godz. nadliczbowych). Za styczeń obliczono pracownikowi wynagrodzenie za godziny nadliczbowe oraz 50% dodatek, łącznie w kwocie 84,38 zł. Są to zmienne składniki wynagrodzenia (w firmie obowiązuje 1-miesięczny okres rozliczeniowy). Oprócz tego pracownikowi ustalono zmienną premię regulaminową w wysokości 319 zł. Wynagrodzenie stałe zasadnicze wynosi 2850 zł. Wynagrodzenie za styczeń należy obliczyć następująco:
Krok 1. Ustalamy stawkę godzinową z premii regulaminowej i rekompensaty za nadgodziny
(319 zł + 84,38 zł) : 151 godz. = 2,67 zł
Krok 2. Ustalamy wynagrodzenie za czas zwolnienia
2,67 zł × 4 godz. = 10,68 zł
Krok 3. Ustalamy wynagrodzenie za styczeń 2016 r.
2850 zł + 84,38 zł + 319 zł + 10,68 zł) = 3264,06 zł
Za styczeń 2016 r. pracownik otrzymał 3264,06 zł.
Jeżeli w miesiącu korzystania ze zwolnienia pracownik nie uzyskał żadnych składników zmiennych, np. premii, prowizji, dodatków, to wynagrodzenie za okres zwolnienia oblicza się bez uwzględniania tychże składników. Zatem nie trzeba cofać się do miesięcy poprzedzających zwolnienie, tak jak w przypadku ustalania wynagrodzenia za czas urlopu wypoczynkowego.
Zasady korzystania ze zwolnienia na opiekę nad dzieckiem w wieku do 14 lat
● zwolnienie przysługuje na dziecko w wieku do 14 lat (od dnia, kiedy dziecko ukończy 14. rok życia w danym roku, uprawnienie wygasa)
● zwolnienie przysługuje niezależnie od stażu pracy ani od rodzaju umowy o pracę (na czas określony, nieokreślony etc.)
● jeden wymiar zwolnienia przysługuje pracownikowi na cały rok kalendarzowy (16 godzin lub 2 dni), bez względu na liczbę wychowywanych dzieci
● wymiar zwolnienia przypada na oboje rodziców, jeśli są pracownikami (albo matka korzysta w pełnym zakresie, albo ojciec; rodzice mogą również podzielić się uprawnieniem, np. po jednym dniu)
● niewykorzystane w danym roku kalendarzowym zwolnienie nie przechodzi na rok następny
● zwolnienie przysługuje pracującemu rodzicowi niezależnie od tego, czy drugi pozostaje w zatrudnieniu czy też nie (np. jest na zasiłku dla bezrobotnych)
● jeśli pracownik pozostaje równocześnie w więcej niż jednym stosunku pracy w danym roku kalendarzowym, zwolnienie przysługuje z każdej umowy o pracę odrębnie.
PODSTAWA PRAWNA:
● art. 188 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (j.t. Dz.U. z 2014 r. poz. 1502; ost. zm. Dz.U. z 2015 r. poz. 1268),
● § 4 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 15 maja 1996 r. w sprawie sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy oraz udzielania pracownikom zwolnień od pracy (Dz.U. z 2014 r. poz. 1632),
● § 5 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 29 maja 1996 r. w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia stanowiącego podstawę obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków wyrównawczych do wynagrodzenia oraz innych należności przewidzianych w Kodeksie pracy (Dz.U. nr 62, poz. 289; ost. zm. Dz.U. z 2015 r. poz. 2000),
● § 6, § 7–8 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 8 stycznia 1997 r. w sprawie szczegółowych zasad udzielania urlopu wypoczynkowego, ustalania i wypłacania wynagrodzenia za czas urlopu oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop (Dz.U. Nr 2 poz. 14; ost. zm. Dz.U. z 2009 r. Nr 174, poz. 1353).