Na polskim rynku pracy istnieje duży problem zastępowania umów o pracę umowami cywilnoprawnymi, szczególnie zleceniami. W praktyce jest jednak możliwość jednoczesnego posiada np. umowy o pracę i umowy zlecenia, także z tym samym podmiotem. Muszą być jednak spełnione kryteria. Jeżeli nie są to kara jaka grozi za wadliwe zakwalifikowanie umowy to nawet 30 000 zł.
- Zlecenie zamiast umowy o pracę
- 30 000 zł kary za błędną klasyfikację umowy
- Zlecenie i umowa o pracę jednocześnie: to możliwe, ale trzeba spełnić kryteria
- Czy osoba zatrudnia na podstawie umowy zlecenia jest pracownikiem?
- Definicja pracownika na gruncie ubezpieczeń społecznych
- Rozszerzenie pojęcia pracownika dla celów ubezpieczeń społecznych poza aspekt stosunku pracy
- Szerokie pojęcia pracownika i pracowniczego tytułu obowiązkowych ubezpieczeń społecznych
- Co trzeba zrobić aby być uznanym za pracownika na gruncie ubezpieczeń społecznych?
- Kto zgłasza do ubezpieczeń społecznych zleceniobiorcę?
- Jak ustalić podstawę wymiaru składek przy umowie o pracę i zleceniu?
- Co to znaczny wykonywanie pracy „na rzecz” pracodawcy?
Zlecenie zamiast umowy o pracę
Nie jest dopuszczalne zastąpienie umowy o pracę umową cywilnoprawną przy zachowaniu warunków wykonywania pracy. Jest to omijanie prawa, stąd też sądy mogą nawet ustalić, że jeżeli między zleceniobiorcą a zleceniodawcą było zawartych kilka umów zlecenia, a w istocie była to praca w rozumieniu Kodeksu pracy, to pierwsza z tych umów zlecenia będzie w istocie umową na okres próbny, a następne na czas określony i nieokreślony - w zależności od okresu ich trwania.
30 000 zł kary za błędną klasyfikację umowy
Za błędną klasyfikację umowy i błędne dostosowanie czynności faktycznych wykonywanych przez zatrudnionego pod daną podstawę prawną podmiotowi zatrudniającemu grozi nawet kara pieniężna w wysokości 30 000 zł. Stanowi o tym ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks Pracy (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 1465 ze zm., dalej jako: KP).
Zlecenie i umowa o pracę jednocześnie: to możliwe, ale trzeba spełnić kryteria
Ze względu na to, że wciąż umowy zlecenia są nadmiernie "wykorzystywane" przez zatrudniających, którzy nie chcą zatrudniać na podstawie umów o pracę, a już tym bardziej na czas nieokreślony, inspekcja pracy, ustawodawca jak i judykatura postanowiły "walczyć" z tym zjawiskiem. Przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca - do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem. Konsekwentnie zatrudnienie w warunkach, o których mowa wyżej jest zatrudnieniem na podstawie stosunku pracy, bez względu na nazwę zawartej przez strony umowy. Tak więc nie jest dopuszczalne zastąpienie umowy o pracę umową cywilnoprawną przy zachowaniu warunków wykonywania pracy, o których mowa wyżej. Jest to omijanie prawa.
Szczególnie ważna jest przesłanka kierownictwa i podporządkowania, która nie występuje w umowie zlecenia. Ważny jest też zakres zadań i rodzaj pracy. Jeżeli więc pracownik będzie zatrudniony w pracodawcy i będzie chciał dorobić u niego na zleceniu to jest to teoretycznie możliwe, ale musi to być zajęcie całkowicie innego rodzaju, o innych charakterze niż na podstawie stosunku pracy, z innymi czynnościami. Nie może występować podporządkowanie między zleceniobiorcą i zleceniodawcą. W typowym pracowniczym stosunku takie podporządkowanie ma miejsce.
Zatrudnianie pracowników poza normalnym czasem pracy na podstawie umów cywilnoprawnych przy pracach tego samego rodzaju co objęte stosunkiem pracy, stanowi obejście przepisów o czasie pracy w godzinach nadliczbowych oraz przepisów dotyczących składek na ubezpieczenie społeczne (por. np. wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z 1 września 2021 r., sygn. akt III AUa 608/2, czy wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z 14 czerwca 2018 r., sygn. akt III AUa 766/14). Oznacza to, że choć pracodawcy co do zasady mogą zawierać umowy zlecenia ze swoimi pracownikami, to powinni unikać sytuacji, w których w ramach tych umów powierzają im wykonywanie zadań tego samego rodzaju, które wykonują w ramach stosunku pracy. Takie postępowanie grozi nie tylko tym, że pracownik będzie w przyszłości dochodził swoich praw przed sądem i pracodawca zostanie zobowiązany do wypłaty należnego mu dodatku za pracę w godzinach nadliczbowych, ale jest także zagrożone karą grzywny od 1000 zł do 30.000 zł (art. 281 k.p.).
Z drugiej strony, trzeba mieć na uwadze kontrole Państwowej Inspekcji Pracy i orzecznictwo sądu. Jakiś czas temu zapadł ważny wyrok Sądu Najwyższego, z którego wynika, że: nie jest możliwe jednoczesne zakwalifikowanie umowy jako umowy prawa cywilnego i umowy prawa pracy. Jeżeli przeważają elementy charakterystyczne dla stosunku pracy (art. 22 § 1 KP), relacja prawna stron podlega zakwalifikowaniu jako umowa o pracę, choćby występowały w niej elementy charakterystyczne dla umów prawa cywilnego. Umowa o świadczenie usług z reguły określa rodzaj wykonywanych czynności i w zasadzie nie może polegać na pozostawaniu w dyspozycji zlecającego i wykonywaniu stosownie do jego potrzeb czynności wyznaczanych na bieżąco. Charakterystyczna dla stosunku pracy dyspozycyjność pracownika wyraża się właśnie w zobowiązaniu do podejmowania zadań według wskazań pracodawcy. Zatem codzienne stawianie się do pracy, bez z góry określonych czynności do wykonania, i wykonywanie na bieżąco poleceń, zwykle świadczy o wykonywaniu pracy pod kierownictwem pracodawcy
Czy osoba zatrudnia na podstawie umowy zlecenia jest pracownikiem?
Przepisy ubezpieczeń społecznych nie ułatwiają jednak zadania i rozróżnienia powyższych, ponieważ do kręgu pracowników zaliczają różne podmioty. Zatem tak - osoba zatrudnia na podstawie umowy zlecenia może być pracownikiem ale co ważne w rozumieniu ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1009, dalej: ustawa). Ważne jest jednak to, że na gruncie Kodeksu Pracy takie rozumienie jest niedopuszczalne! Pracownikiem jest jedynie osoba, która ma zawartą: umowę o pracę, jest zatrudniona na podstawie mianowania, wyboru, powołania czy spółdzielczej umowy o pracę. Inna jest więc definicja pracownika na gruncie prawa pracy a inna na gruncie ubezpieczeń społecznych, pomimo tego, że jedna gałąź jest prawnie powiązana z drugą.
Definicja pracownika na gruncie ubezpieczeń społecznych
Na gruncie art. 8 ust. 2 i 2a ustawy wskazuje się, że:
za pracownika uważa się osobę pozostającą w stosunku pracy;
za pracownika, w rozumieniu ustawy, uważa się także osobę wykonującą pracę na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, albo umowy o dzieło, jeżeli:
umowę taką zawarła z pracodawcą, z którym pozostaje w stosunku pracy
lub jeżeli w ramach takiej umowy wykonuje pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy.
Rozszerzenie pojęcia pracownika dla celów ubezpieczeń społecznych poza aspekt stosunku pracy
Rozszerzenie pojęcia pracownika dla celów ubezpieczeń społecznych poza aspekt stosunku pracy dotyczy dwóch sytuacji:
1) Pierwszą jest wykonywanie pracy na podstawie jednej z wymienionych umów prawa cywilnego przez osobę, która umowę taką zawarła z pracodawcą, z którym pozostaje w stosunku pracy. Pracownik ma więc zawartą umowę o pracę z pracodawcą, ale i z tym samym pracodawcą ma zawartą np. umowę zlecenia.
2) Drugą jest wykonywanie pracy na podstawie jednej z umów cywilnoprawnych (np. zlecenia) przez osobę, która umowę zawarła z osobą trzecią, jednakże w jej ramach wykonuje pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy. Pracownik ma więc zawartą umowę o pracę z pracodawcą, ale już nie z tym samym pracodawcą ma zawartą np. umowę zlecenia, tylko z podmiotem trzecim, jednak w ramach współpracy z tym podmiotem trzecim, wykonuje realnie pracę na rzecz swojego pracodawcy. Pojęcie "pracownika" w rozumieniu art. 8 ust. 2a ww. ustawy ma szerszy zakres znaczeniowy niż pojęcie pracownika w rozumieniu przepisów prawa pracy (art. 2 i art. 22 § 1 Kodeksu Pracy), gdyż obejmuje ono również osoby wykonujące pracę na podstawie umów cywilno-prawnych w sytuacji, gdy umowę tę zawarły z pracodawcą, z którym pozostają w stosunku pracy lub jeżeli w ramach tej umowy wykonują pracę na rzecz tego pracodawcy, choćby umowa cywilno-prawna została zawarta z osobą trzecią, ale wykonywaną na rzecz pracodawcy.
Szerokie pojęcia pracownika i pracowniczego tytułu obowiązkowych ubezpieczeń społecznych
Norma wynikająca z art. 8 ust. 2a ustawy wykreowała nie tylko szerokie pojęcie "pracownika", ale także szeroką definicję pracowniczego tytułu obowiązkowych ubezpieczeń społecznych, łącząc obowiązek podlegania obowiązkowym ubezpieczeniom (pracowniczym) z aktywnością pracownika w ramach stosunku pracy oraz dodatkowo w ramach umowy cywilnoprawnej zawartej przez niego z pracodawcą lub z osobą trzecią, ale wykonywaną na rzecz pracodawcy.
Co trzeba zrobić aby być uznanym za pracownika na gruncie ubezpieczeń społecznych?
Podstawowym skutkiem uznania osoby wskazanej w art. 8 ust. 2a ustawy za pracownika jest objęcie jej obowiązkowymi ubezpieczeniami:
emerytalnym
rentowym
chorobowym
wypadkowym
na zasadzie art. 6 ust. 1 pkt 1, art. 11 ust. 1 i art. 12 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznym oraz zdrowotnym na podstawie art. 66 ust. 1 lit. e ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (t.j. Dz. U. z 2008 r. Nr 164, poz. 1027 z późn. zm.).
Kto zgłasza do ubezpieczeń społecznych zleceniobiorcę?
Obowiązek zgłoszenia zleceniobiorcy do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych obciąża płatnika składek, którym w stosunku do pracowników jest pracodawca. Płatnik składek jest zobowiązany z tytułu zawartych umów obliczać, rozliczać i przekazywać składki co miesiąc do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.
Jak ustalić podstawę wymiaru składek przy umowie o pracę i zleceniu?
Płatnik składek ustalając podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne z tytułu stosunku pracy, powinien zsumować wynagrodzenie z umowy cywilnoprawnej z wynagrodzeniem ze stosunku pracy.
Co to znaczny wykonywanie pracy „na rzecz” pracodawcy?
Przez wykonywanie pracy "na rzecz" pracodawcy w rozumieniu omawianych przepisów ustawy należy rozumieć uzyskiwanie przez pracodawcę rezultatu pracy w tym znaczeniu, że musi istnieć bezpośredni związek między korzyścią pracodawcy, która jest wymierna i związana z realizacją celów statutowych, a pracami wykonywanymi przez jego pracowników na podstawie umów cywilnoprawnych zawieranych z innym podmiotem (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 2 września 2009 r., sygn. akt II UZP 6/09; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 lutego 2010 r., sygn. akt I UK 259/09 oraz z dnia 25 maja 2010 r., sygn. akt I UK 354/09). Chodzi więc o przysparzanie korzyści pracodawcy, które należy rozumieć nie tylko jako rzeczywisty zysk już w momencie świadczenia pracy przez pracownika, lecz oceniać przez pryzmat potencjalnych zysków (spodziewanych, wysoce prawdopodobnych), jakie w niedalekiej przyszłości przyniesie praca danej osoby. Pracodawca w wyniku umowy o podwykonawstwo przejmuje w ostatecznym rachunku rezultat pracy wykonanej na rzecz zleceniodawcy. Nie ma konieczności szczegółowego badania, czy czynności wykonywane w ramach umowy cywilnoprawnej i umowy o pracę są tożsame, albowiem przepis art. 8 ust. 2a nie wprowadza wymogu, aby na rzecz pracodawcy pracownik wykonywał te same obowiązki lub też pracę tego samego rodzaju.
Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 1465 ze zm.)
Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 1610 ze zm.)