Z roku na rok rośnie liczba cudzoziemców podejmujących pracę w Polsce, a krajowy rynek coraz częściej opiera się na pracownikach z zagranicy, próbując odpowiedzieć m.in. na wyzwania związane z rosnącymi niedoborami kadrowymi. Pomimo uproszczenia procedur, zatrudnianie obcokrajowców to wciąż szereg wyzwań formalno-prawnych oraz społecznych, które jeśli nie zostaną dobrze zaadresowane, mogą prowadzić do konfliktów interpersonalnych, mniejszej efektywności, wyższej rotacji czy obniżenia satysfakcji pracowników.
- Nie wszyscy migranci pracują w Polsce
- Prawne aspekty zatrudniania obcokrajowców
- Bariery w integracji cudzoziemców
- Co jeszcze utrudnia pracę cudzoziemców?
- Jak przeciwdziałać problemom?
Nie wszyscy migranci pracują w Polsce
Z danych Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej wynika, że w 2024 roku wydano ponad 320 tysięcy zezwoleń na pracę dla cudzoziemców. To wyraźny sygnał, że przedsiębiorcy i urzędy muszą zwrócić uwagę także na jakościowe aspekty zatrudnienia – jak pracownicy się integrują, jak szybko stają się efektywni i czy faktyczne warunki odpowiadają zgodnym z prawem formalnościom. Mimo to szacuje się, że ok. 26% migrantów wciąż pozostaje bez pracy, głównie z powodu barier językowych i trudności w dostosowaniu kwalifikacji do wymogów polskiego rynku.
Prawne aspekty zatrudniania obcokrajowców
Zatrudnienie obcokrajowca w Polsce wymaga dopełnienia szeregu formalności, m.in.: uzyskania odpowiednich zezwoleń na pracę lub wpisu oświadczenia o powierzeniu pracy do ewidencji urzędu pracy, zawarcia umowy w formie pisemnej i w języku zrozumiałym dla pracownika, zgłoszenia cudzoziemca do ZUS i kontrolowania legalności jego pobytu. Niedopełnienie tych obowiązków grozi sankcjami finansowymi i utratą wiarygodności firmy w oczach instytucji kontrolnych.
Zależnie od obywatelstwa cudzoziemca i jego statusu prawnego, konieczne jest uzyskanie odpowiedniego dokumentu zezwalającego na pracę. Dla wielu krajów obowiązuje procedura zezwolenia, ale istnieją też uproszczenia – np. oświadczenie o powierzeniu wykonywania pracy czy powiadomienie urzędu pracy.
Pracownik musi przebywać na terenie Polski legalnie – mieć ważną wizę, zezwolenie na pobyt czasowy lub stały. Umowa powinna być sporządzona w języku zrozumiałym dla pracownika – najlepiej pisemnie. Należy też pamiętać, by zapewnić obcokrajowcom warunki równe obywatelom Polski – pod względem wynagrodzenia, czasu pracy, zasad BHP czy przyznawania urlopów.
Cudzoziemcy muszą być zgłoszeni do ubezpieczeń społecznych (ZUS) i podatków na warunkach przewidzianych przez polskie prawo, zupełnie jak obywatele Polski. Pracodawca musi też znać procedury odwoławcze w przypadku odmowy zezwolenia – najlepiej więc prewencyjnie zadbać o to, by wniosek był kompletny, aby zminimalizować ryzyko odmowy.
Bariery w integracji cudzoziemców
Sama zgodność z prawem to jednak nie wszystko. W praktyce pracodawcy i zespoły napotykają też na liczne wyzwania o charakterze społecznym lub kulturowym. Niedostateczna znajomość języka polskiego uniemożliwia płynną komunikację i często utrudnia wykonywanie obowiązków, wydłuża czas wykonywania poszczególnych zadań i powoduje nieporozumienia nawet w prostych kwestiach.
Różnice w prawie pracy w kraju pochodzenia oraz wcześniejsze doświadczenia mogą sprawiać, że cudzoziemcy mają inne wyobrażenie o tym, co jest w pracy zawodowej normą, a co nie.
Warto zwrócić uwagę chociażby na różnice w stylu komunikacji i kulturze pracy. Dla przykładu, to, co w Polsce odbierane jest jako asertywność, w innych kulturach może być odebrane jako brak szacunku, lub odwrotnie. Obcokrajowcy mają różne oczekiwania dotyczące hierarchii, sposobu zwracania się do współpracowników i przełożonych, bezpośredniości lub subtelności komunikacji, a nawet inne podejście do czasu pracy, zgłaszania błędów czy proaktywności. Pracownicy z zagranicy niejednokrotnie czują się też wykluczeni społecznie, co wpływa na ich motywację i poziom rotacji w firmach.
Aby zatrudnienie cudzoziemców stało się realnym wsparciem dla rozwoju biznesu, konieczne są dodatkowe działania po stronie pracodawców. Do najczęściej stosowanych należą między innymi kursy języka polskiego finansowane przez pracodawcę, materiały onboardingowe w języku ojczystym dla pracowników, szkolenia międzykulturowe mające ograniczyć liczbę konfliktów i ułatwić wzajemne zrozumienie oraz systemy mentoringowe. Przemyślana polityka integracji cudzoziemców wykracza więc daleko poza zgodność z przepisami, daje dostęp do nowych kompetencji, świeżego spojrzenia na biznes i szansę na budowanie różnorodnych, niejednolitych zespołów.
Co jeszcze utrudnia pracę cudzoziemców?
Według badania SW Research, aż 41% pracodawców uważa barierę językową za największą przeszkodę we współpracy z cudzoziemcami. Na dalszych pozycjach wskazywano odmienne standardy pracy i podejście do obowiązków (23,5%), różnice w stylu komunikacji (20,5%) czy problemy z integracją z polskimi pracownikami (17,5%). Brak dostatecznej znajomości języka polskiego prowadzi do problemów w komunikacji zarówno w codziennych zadaniach zawodowych, jak i w sytuacjach BHP lub w zrozumieniu instrukcji. Pracownicy mogą czuć się niepewnie – bojąc się nawet zadawać pytania lub zgłaszać błędy, co wpływa na efektywność i bezpieczeństwo.
Obcokrajowcy mogą mieć trudności w budowaniu relacji z polskimi współpracownikami – dotyczy to nie tylko samego języka, ale i zwyczajów w codziennej pracy, podejścia do przerw czy nawet zwyczajowych rozmów na korytarzu czy w firmowej stołówce (tzw. small talk). Bariera językowa w takich przypadkach prowadzi do mocnego poczucia izolacji – zwłaszcza wśród tych, którzy przyjechali do Polski samotnie lub długo pozostają bez silnego wsparcia lokalnego.
Brak znajomości polskiego może też utrudniać awans zawodowy. Podjęcie nauki języka w oczach pracodawców jest dobrze oceniane, ponieważ może świadczyć o tym, że pracownik wiąże przyszłość z Polską, co zwiększa prawdopodobieństwo pozostania w kraju i być może u danego pracodawcy.
Jak przeciwdziałać problemom?
Firmy, organizacje i instytucje powinny wdrażać działania zmniejszające bariery i wspierające integrację cudzoziemców. Jedną z propozycji są kursy języka polskiego dostosowane do poziomu pracowników i branży, w której mają działać. Zmniejszy to liczbę nieporozumień, zapewni szybsze wdrożenie (onboarding) i zminimalizuje ryzyko błędów.
Materiały firmowe (procedury, regulaminy, instrukcje) powinny być tłumaczone na języki ojczyste pracowników lub przygotowane prostym językiem polskim. Mile widziane i coraz częściej stosowane jest też wsparcie tłumaczy lub osób wielojęzycznych – szczególnie na początku współpracy.
Warsztaty dla menedżerów, liderów czy kadry zrządzającej powinny obejmować różnice kulturowe i stylu komunikacji, ale także normy społeczne. Ważna jest tutaj wymiana doświadczeń pomiędzy pracownikami, wciągnięcie ich w dialog i praca na konkretnych przykładach. Kluczowe staje się również uwrażliwienie zespołów na stereotypy i uprzedzenia. Niemałą rolę pełnią oczywiście aktywności integracyjne – eventy firmowe, wspólne świętowanie różnych okazji czy inicjatywy podejmowane poza miejscem pracy. Oprócz poprawy atmosfery i podniesienia morale pracowników, sprzyja to budowaniu lojalności, przyciąganiu talentów i zwiększeniu wydajności pracy poprzez zmniejszenie stresu kulturowego.
Nie wolno umniejszać także znaczenia działu HR w procesie integracji pracowników z zagranicy. Adaptacja procesów rekrutacyjnych (np. jasne wymagania językowe, testy z językiem polskim w stopniu koniecznym, rozmowy z tłumaczem etc.) pozytywnie wpłyną na szybsze pokonanie barier.
Kursy językowe skierowane do cudzoziemców, dostępne zarówno stacjonarnie jak i online, pomagają opanować podstawy polszczyzny i rozwijać umiejętności specjalistyczne. Ważnym elementem kursów jest przygotowanie do certyfikatów językowych oraz wsparcie w adaptacji zawodowej, w tym podczas procesów rekrutacji. Szkoła językowe powinny koncentrować się nie tylko na nauce gramatyki, ale przede wszystkim na rozwijaniu praktycznych umiejętności komunikacji potrzebnych w codziennych sytuacjach zawodowych i społecznych.
Autorką komentarza jest Agata Zaman, współzałożycielka Lingo Comm, internetowej szkoły nauczającej języka polskiego jako obcego.