Urlop wychowawczy - czym jest?
Urlop wychowawczy jest jednym z uprawnień rodzicielskich w pracy. Gwarantują go przepisy Kodeksu pracy w art. 186. Mogą z niego skorzystać oboje z rodziców lub tylko matka albo tylko ojciec dziecka. Co istotne, nie ma konieczności wykorzystania tego urlopu. Jego celem jest zapewnienie osobistej opieki nad dzieckiem. Zazwyczaj korzysta z niego matka dziecka po zakończeniu przebywania na urlopie macierzyńskim, a następnie rodzicielskim po narodzeniu dziecka. Dziecko ma wówczas rok i wielu z rodziców nie ma możliwości oddania dziecka pod opiekę najbliższych czy do żłobka bądź uważa, że jest to jeszcze za wcześnie na rozłąkę. W takiej sytuacji można zdecydować się na urlop wychowawczy.
Polecamy: Kodeks pracy 2021. Praktyczny komentarz z przykładami
Komu przysługuje urlop wychowawczy?
Jak już zostało wspomniane urlop wychowawczy przysługuje rodzicom. To samo dotyczy opiekuna dziecka. Kolejnym warunkiem jest posiadanie co najmniej 6-miesięcznego stażu pracy. Do stażu tego zalicza się również poprzednie okresy zatrudnienia (także u innych pracodawców), a nie tylko ostatnią umowę o pracę. Skorzystać z urlopu wychowawczego może pracownik, a więc osoby na np. zleceniu nie mają takiego prawa (tak samo jak nie mają prawa do innych urlopów związanych z narodzinami dziecka).
Należy dodać w tym miejscu, że osobom uprawnionym do urlopu wychowawczego przyznaje się również możliwość wnioskowania o obniżony wymiar czasu pracy, co może być optymalnym rozwiązaniem dla niektórych osób chcących łączyć pracę z opieką nad dzieckiem. Pracodawca musi zaakceptować taki wniosek. Obniżenie etatu nie może być większe niż do połowy pełnego etatu.
Urlop wychowawczy 2021 - ile trwa?
Wymiar urlopu wychowawczego jest określony maksymalną liczbą miesięcy, a mianowicie 36 miesięcy (3 lata). Osoba uprawniona nie musi korzystać z pełnej puli. Może wykorzystać np. tylko 1 miesiąc, a może także wcale z niego nie korzystać. Co ważne, 1 miesiąc zawsze przysługuje drugiemu z rodziców. Nie można zrzec się tego prawa na rzecz drugiego rodzica. Oznacza to, że jeden rodzic może maksymalnie skorzystać z 35 miesięcy urlopu wychowawczego. Jeśli drugi nie zamierza korzystać z wolnego, wówczas miesiąc ten przepada.
Warto wspomnieć o sytuacji jednoczesnego korzystania z urlopu wychowawczego przez obojgu rodziców. Jak należy liczyć wykorzystany wymiar urlopu? Otóż za czas jednoczesnego przebywania na wychowawczym mamy i taty miesiące liczy się podwójnie.
Mama i tata dziecka złożyli wnioski o urlopy wychowawcze na ten sam okres – od lutego 2021 r. do września 2021 r. Ile urlopu wychowawczego na to dziecko wykorzystają? Należy 8 miesięcy pomnożyć przez 2, co daje wynik 16 miesięcy.
Do ilu lat dziecka można wykorzystać urlop wychowawczy?
Drugą składową określającą czas trwania urlopu wychowawczego jest wiek dziecka. Otóż sam urlop trwa maksymalnie 36 miesięcy, ale można go wykorzystać tylko do końca roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6 lat.
Pracownica urodziła dziecko 26 stycznia 2021 r. Do kiedy maksymalnie musi wykorzystać urlop wychowawczy? Do 31 grudnia 2027 r. Dzięki temu, że dziecko urodziło się na początku roku kalendarzowego, kobieta ma prawie o 1 rok dłużej na skorzystanie z tego uprawnienia.
Urlop wychowawczy - ile części?
Co ciekawe, urlop wychowawczy można wykorzystywać w częściach – Kodeks pracy przewiduje 5 części. Nie jest więc tak, że decyzja o półrocznym urlopie wychowawczym powoduje, że pozostałe miesiące przepadają. Zawsze do końca roku kalendarzowego ukończenia przez dziecko 6. roku życia można składać kolejne wnioski o kolejne okresy urlopu wychowawczego i każdorazowo pracodawca musi się na nie godzić. Należy mieć przy tym na uwadze czy wcześniej urlop rodzicielski został wykorzystany w częściach nieprzypadających bezpośrednio po urlopie macierzyńskim. O liczbę tego typu części urlopu rodzicielskiego pomniejsza się bowiem liczbę możliwych do wykorzystania części urlopu wychowawczego.
Czy urlop wychowawczy jest płatny?
Jednym z największych minusów urlopu wychowawczego z punktu widzenia pracownika jest jego nieodpłatność. Ani pracodawca, ani ZUS nie płaci żadnego wynagrodzenia czy zasiłku za czas urlopu wychowawczego. Jedyną możliwością uzyskania wsparcia finansowego z tytułu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem w czasie tego urlopu jest dodatek do zasiłku rodzinnego. Jednak dotyczy to tylko osób pobierających zasiłek rodzinny, a więc nieprzekraczających kryterium dochodowego (obecnie jest to 674 zł w przeliczeniu na członka rodziny). Więcej na ten temat: Zasiłek rodzinny 2020/2021 – jak go uzyskać?
Zobacz również: Dodatek do zasiłku rodzinnego za czas urlopu wychowawczego 2020/2021
Umowa zlecenie w czasie urlopu wychowawczego
Przy omawianiu braku wynagrodzenia za czas urlopu wychowawczego warto wspomnieć o możliwości pracy w tym okresie. Ważne jednak, by praca ta, czy to na rzecz własnego, czy innego pracodawcy, nie wpływała na zaprzestanie sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem, co przecież stanowi istotę urlopu wychowawczego. Z pewnością można więc dorabiać na podstawie umowy zlecenie, szczególnie jeśli jest to praca zdalna i można wykonywać ją np. wieczorami.
Wniosek o urlop wychowawczy
Niezbędnym warunkiem otrzymania urlopu wychowawczego jest wniosek złożony przez osobę uprawnioną do skorzystania z niego. Powinien on być złożony na piśmie. Co to oznacza? Nie musi być w całości napisany ręcznie, wystarczy, że podpis pracownika będzie złożony własnoręcznie. Dokument można więc wydrukować i złożyć pod nim podpis. Formą pisemną jest także dokument elektroniczny, jeśli został opatrzony bezpiecznym podpisem elektronicznym weryfikowanym za pomocą ważnego kwalifikowanego certyfikatu.
Pracodawca ma obowiązek uwzględnienia wniosku o urlop wychowawczy.
POBIERZ WZÓR WNIOSKU >>>
Więcej informacji na temat wniosku i dokumentów do wniosku: Urlop wychowawczy – wszystko co musisz wiedzieć
Kiedy złożyć wniosek o urlop wychowawczy?
Wniosek o urlop wychowawczy należy złożyć nie później niż 21 dni przed planowanym terminem rozpoczęcia korzystania z tego urlopu. Jest to więc termin zawarty w samym wniosku. Co jeśli pracownik złoży wniosek później? Wówczas pracodawca może udzielić urlopu zgodnie z wolą pracownika w terminie wskazanym we wniosku, ale ma również prawo do przesunięcia terminu rozpoczęcia urlopu najpóźniej do 21 dni od dnia złożenia wniosku. Warto zwrócić uwagę, że nawet w tej sytuacji pracodawca musi uwzględnić wniosek pracownika co do udzielenie urlopu wychowawczego. Jedyną przewidzianą przepisami prawa sankcją jest przesunięcie terminu jego rozpoczęcia. Pracodawca może, ale nie musi go przesuwać.
Jeśli pracownica decyduje się na bezpośrednie wykorzystanie urlopu wychowawczego po urlopie rodzicielskim, może rozważyć wykorzystanie między tymi urlopami urlopu wypoczynkowego – przede wszystkim zaległego. Urlop wypoczynkowy jest bowiem urlopem płatnym, co może wspomóc domowy budżet jeszcze przed bezpłatnym urlopem wychowawczym.
Podstawa prawna:
Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dziennik Ustaw rok 2020 poz. 1320)