Kiedy ZUS wypłaca zasiłek chorobowy

ZUS będący płatnikiem zasiłku jest zobowiązany wypłacić zasiłek osobie uprawnionej niezwłocznie po przedłożeniu przez nią dokumentów potwierdzających prawo do świadczeń, nie później jednak niż w terminie 30 dni od daty ich złożenia. Niekiedy termin ten może być dłuższy, np. gdy ZUS prowadzi postępowanie wyjaśniające. Jeśli opóźnienie w wypłacie jest nieuzasadnione i nastąpi z przyczyn dotyczących ZUS, będzie on zobowiązany do wypłaty odsetek ustawowych.

W przypadku, gdy płatnikiem zasiłku jest ZUS świadczenia te wypłaca na bieżąco, po stwierdzeniu do nich uprawnień. Zasiłek powinien być jednak wypłacony nie później niż w ciągu 30 dni od daty złożenia dokumentów niezbędnych do stwierdzenia tego uprawnienia. Wskazany termin dotyczy również wypłaty świadczeń z ubezpieczenia wypadkowego (art. 64 ust. 1 ustawy zasiłkowej i art. 7 ustawy wypadkowej).

Wynoszący 30 dni termin na wypłatę zasiłku jest liczony od momentu złożenia dokumentów potwierdzających uprawnienie do tego świadczenia.

Dokumentem niezbędnym do stwierdzenia uprawnień do świadczeń chorobowych jest przede wszystkim zaświadczenie lekarskie (e-ZLA). Inne wymagane dokumenty, w zależności od rodzaju zasiłku, określa rozporządzenie z 22 grudnia 2015 r. w sprawie zakresu informacji o okolicznościach mających wpływ na prawo do zasiłków z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa lub ich wysokość oraz dokumentów niezbędnych do przyznania i wypłaty zasiłków.

Kiedy ZUS może wstrzymać wypłatę zasiłku

ZUS może wstrzymać wypłatę zasiłku wówczas, gdy prawo do zasiłku ustało albo okaże się, że takie prawo w ogóle nie istniało.

Jeżeli świadczenie zostało pobrane nienależnie z winy ubezpieczonego lub wskutek okoliczności, o których mowa w art. 15-17 i art. 59 ust. 6 i 7 ustawy zasiłkowej, czyli np. jeżeli w okresie niezdolności do pracy ubezpieczony wykonywał pracę, albo niezdolność do pracy została spowodowana w wyniku umyślnego przestępstwa - w takich przypadkach ubezpieczony traci prawo do zasiłku za cały okres zwolnienia, wypłacone kwoty podlegają potrąceniu z należnych ubezpieczonemu zasiłków bieżących oraz z innych świadczeń z ubezpieczeń społecznych lub ściągnięciu w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (art. 66 ust. 2 ustawy zasiłkowej).

Sytuacje, w których ZUS wstrzymuje wypłatę zasiłku

Zasiłek nie przysługuje również w sytuacji, gdy ubezpieczony:

• nie posiada wymaganego okresu wyczekiwania;
• zachowuje w okresie niezdolności do pracy prawo do wynagrodzenia;
• wyczerpie okres zasiłkowy.

Polecamy: Monitor Prawa Pracy i Ubezpieczeń

Pracownik przebywa na zwolnieniu lekarskim od 12 kwietnia 2019 r. W trakcie kontroli ZUS okazało się, że pracownik w trakcie zwolnienia lekarskiego wykonuje umowę zlecenia. W tym przypadku ubezpieczony traci prawo do zasiłku za cały okres zwolnienia. Zatem ZUS ma podstawę do wstrzymania wypłaty zasiłku chorobowego.

ZUS może stwierdzić, że prawo do zasiłku nie istniało, gdy po przeprowadzeniu postępowania wyjaśniającego uzna, że ubezpieczony w okresie, kiedy stał się niezdolny do pracy z powodu choroby lub z tytułu urodzenia dziecka, nie podlegał ubezpieczeniom społecznym (w tym ubezpieczeniu chorobowemu). Z reguły ma to miejsce wówczas, gdy według ZUS tytuł do ubezpieczeń (np. umowa o pracę, działalność gospodarcza) był fikcyjny i nie mógł wywołać żadnych skutków w zakresie ubezpieczeń, a w konsekwencji - prawa do świadczeń z tych ubezpieczeń.

Konsekwencje wypłaty świadczeń przez ZUS po terminie

Jeżeli płatnik składek nie wypłacił zasiłku w terminie, jest zobowiązany do wypłaty odsetek od tego zasiłku w wysokości i na zasadach określonych w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych (art. 64 ust. 2 ustawy zasiłkowej).

Obowiązek wypłaty odsetek ma również ZUS, jeżeli w terminach przewidzianych w przepisach określających zasady przyznawania i wypłacania świadczeń pieniężnych z ubezpieczeń społecznych lub świadczeń zleconych do wypłaty na mocy odrębnych przepisów albo umów międzynarodowych - nie ustalił prawa do świadczenia lub nie wypłacił tego świadczenia. Wówczas ubezpieczonemu przysługują za opóźnienie w wypłacie świadczenia odsetki ustawowe określone przepisami prawa cywilnego (za opóźnienie). Wynoszą one 7% rocznie (obwieszczenie Ministra Sprawiedliwości z 7 stycznia 2016 r. w sprawie wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie). Nie dotyczy to przypadku, gdy opóźnienie w przyznaniu lub wypłaceniu świadczenia jest następstwem okoliczności, za które ZUS nie ponosi odpowiedzialności.

Jeśli więc ZUS opóźnia się w ustaleniu lub wypłacie świadczenia z ubezpieczenia chorobowego/wypadkowego, tzn. gdy nie wypłaca go niezwłocznie po przedłożeniu dokumentów niezbędnych do ustalenia prawa do zasiłku albo gdy dokonuje wypłaty po upływie 30 dni od złożenia tych dokumentów, ubezpieczonemu przysługują ww. odsetki.

W uzasadnieniu wyroku z 7 lutego 2006 r. (I UK 191/05) Sąd Najwyższy wskazał:

SN

(...) w przypadku, gdy ZUS nie sprawdził w postępowaniu kontrolnym rzetelności zaświadczeń o czasowej niezdolności do pracy, uzasadnione jest przyznanie odsetek od 30. dnia po przedstawieniu przez ubezpieczonego tych zaświadczeń, a nie od daty wyroku sądu ustalającego prawo do zasiłku chorobowego.

W uzasadnieniu tego wyroku sąd podkreślił, że skoro wypłata zasiłku chorobowego następuje nie później niż w ciągu 30 dni od daty złożenia dokumentów niezbędnych do stwierdzenia uprawnień, tj. zaświadczeń lekarskich, to przedstawienie przez ubezpieczonego takiego dokumentu wraz z wnioskiem o zasiłek chorobowy powoduje obowiązek wydania decyzji przez organ ubezpieczeń społecznych nie później niż przed upływem 30 dni od jego uzyskania. Ustawa nie uwzględnia czasu na wyjaśnienie okoliczności niezbędnych do wydania decyzji. Opóźnienie w ustaleniu prawa lub w jego wypłacie wywołuje przewidziany w art. 64 ust. 2 ustawy zasiłkowej obowiązek zapłaty przez ZUS odsetek w wysokości i na zasadach określonych w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych.

Przedsiębiorca 2 kwietnia 2019 r. przedłożył w ZUS wydruk zaświadczenia lekarskiego (e-ZLA) wraz z formularzem ZUS Z-3B. ZUS wypłacił mu zasiłek chorobowy dopiero 3 czerwca 2019 r. Przedsiębiorcy przysługują odsetki za opóźnienie w wypłacie zasiłku, które należy liczyć od następnego dnia po upływie 30-dniowego terminu.

Sąd Najwyższy w wyroku z 15 września 2011 r. (II UK 22/11) uznał, że:

SN

(...) przesłanką powstania obowiązku organu rentowego wypłaty odsetek jest opóźnienie tego organu w ustaleniu prawa do świadczenia pieniężnego lub wypłaty tego świadczenia. (...) W orzecznictwie utrwalony został pogląd, że zawarte w art. 85 ust. 1 SysUbSpołU określenie: "nie ustalił prawa do świadczenia" oznacza zarówno niewydanie w terminie decyzji przyznającej świadczenie, jak i wydanie decyzji odmawiającej przyznania świadczenia, mimo spełnienia warunków do jego uzyskania (por. wyrok SN z 12.8.1998 r., II UKN 171/98).

Natomiast w wyroku z 7 kwietnia 2010 r. (I UK 345/09, OSNP 2011/19-20/257) Sąd Najwyższy stwierdził, że:

SN

(...) organ rentowy ponosi odpowiedzialność za odmowę przyznania świadczenia, jeżeli niezbędne okoliczności faktyczne uzasadniające nabycie prawa zostały ustalone w postępowaniu przed tym organem, a odmowa przyznania świadczenia jest wynikiem błędu w wykładni lub/i zastosowaniu prawa materialnego. W takim przypadku późniejsze wydanie prawomocnego wyroku sądu ubezpieczeń społecznych przyznającego świadczenie i wpływ tego wyroku do organu rentowego nie mają znaczenia dla biegu terminu do wydania decyzji, od upływu którego ubezpieczonemu przysługują odsetki.

W kontekście spraw, w których ZUS wydał decyzję o niepodleganiu ubezpieczeniom (np. z tytułu umowy o pracę), która następnie została zmieniona prawomocnym wyrokiem sądu, pojawia się wątpliwość, czy w związku z niewypłaceniem świadczeń z ubezpieczenia społecznego w następstwie decyzji organu rentowego, ZUS jest zobowiązany do zapłaty odsetek i od jakiej daty (art. 85 ust. 1 ustawy systemowej). Zdaniem Sądu Najwyższego wyrażonym w powołanym wcześniej wyroku z 7 kwietnia 2010 r. (I UK 345/09, OSNP 2011/19-20/257) zawarte w tym przepisie określenie "okoliczności, za które Zakład nie ponosi odpowiedzialności" jest bardziej zbliżone znaczeniowo do używanego w przepisach prawa określenia "przyczyn niezależnych od organu". Oznacza to, że ZUS nie jest zobowiązany do wypłaty odsetek nie tylko wtedy, gdy nie ponosi winy w opóźnieniu, lecz także wtedy, gdy opóźnienie w ustaleniu i wypłacie prawa do świadczenia pieniężnego z ubezpieczenia społecznego jest skutkiem innych przyczyn niezależnych od ZUS.

Ubezpieczony może dochodzić odsetek z tytułu nieterminowej wypłaty zasiłku, jeśli ZUS jest odpowiedzialny za to opóźnienie.

Decyzją ZUS przedsiębiorczyni została wyłączona z ubezpieczeń społecznych z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej. W związku z tym ZUS odmówił jej prawa do zasiłku macierzyńskiego z tytułu urodzenia dziecka w grudniu 2018 r. Wyrokiem sądu decyzja ta została zmieniona, a wypłata zasiłku nastąpiła w kwietniu 2019 r. Dowody na faktyczne prowadzenie działalności gospodarczej zostały przedłożone przez ubezpieczoną dopiero w toku postępowania sądowego. Zatem są to przyczyny niezależne od ZUS. Organ rentowy nie miał więc obowiązku wypłaty odsetek za opóźnienie w wypłacie zasiłku.

Przedawnienie prawa do zasiłku

Roszczenie o wypłatę zasiłków chorobowego, wyrównawczego, macierzyńskiego oraz opiekuńczego przedawnia się po upływie 6 miesięcy od ostatniego dnia okresu, za który zasiłek przysługuje. Jeżeli niezgłoszenie roszczenia o wypłatę zasiłku nastąpiło z przyczyn niezależnych od osoby uprawnionej, termin 6 miesięcy liczy się od dnia, w którym ustała przeszkoda uniemożliwiająca zgłoszenie roszczenia. Jeśli niewypłacanie zasiłku w całości lub w części było następstwem błędu płatnika składek albo ZUS, roszczenie o wypłatę zasiłku przedawnia się po upływie 3 lat (art. 67 ustawy zasiłkowej).

Należy wskazać, że jeśli ZUS nie uzna np. umowy o pracę za tytuł do ubezpieczeń społecznych, ta okoliczność nie wydłuża terminu przedawnienia roszczenia o zasiłek.

Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z 6 grudnia 2012 r. (I UK 324/12, OSNP 2014/2/26) stwierdził, że w przepisie art. 67 ust. 4 ustawy zasiłkowej:

SN

(...) chodzi (…) o błąd wynikający z zachowania organu rentowego już po zgłoszeniu roszczenia o wypłatę zasiłku. Innymi słowy, jest to błąd organu rentowego (w aspekcie prawa lub faktu) w załatwieniu wniosku o zasiłek (w tym przypadku macierzyński). Niezależnie od przyczyny treści normatywnej tego błędu, jeżeli ubezpieczony nie wystąpi z roszczeniem o wypłatę zasiłku w określonym czasie (3 lat), to roszczenie ulega przedawnieniu, czyli nawet gdy organ rentowy przez cały ten czas będzie w błędzie. Nie jest więc tak, że brak wypłaty zasiłku przez organ rentowy przez czas dłuższy niż termin przedawnienia, usprawiedliwia opóźnione dochodzenie roszczenia i nieuwzględnienie ustawowego terminu przedawnienia.

PODSTAWA PRAWNA:

• art. 4 ust. 1, art. 6 ust. 1, art. 29 ust. 1, art. 53, art. 55, art. 59, art. 64, art. 66, art. 67 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa - j.t. Dz.U. z 2019 r. poz. 645

• art. 85 ust. 1 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych - j.t. Dz.U. z 2019 r. poz. 300; ost.zm. Dz.U. z 2019 r. poz. 303

• art. 7 ustawy z 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych - j.t. Dz.U. z 2018 r. poz. 1376; ost.zm. Dz.U. z 2018 r. poz. 1669

• § 1-2, § 4, § 27, § 30-32 rozporządzenia Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z 8 grudnia 2015 r. w sprawie zakresu informacji o okolicznościach mających wpływ na prawo do zasiłków z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa lub ich wysokość oraz dokumentów niezbędnych do przyznania i wypłaty zasiłków - j.t. Dz.U. z 2017 r. poz. 87

• § 2 ust. 1, § 4 ust. 1 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 1 lutego 1999 r. w sprawie szczegółowych zasad wypłacania odsetek za opóźnienie w ustaleniu lub wypłacie świadczeń z ubezpieczeń społecznych - Dz.U. Nr 12, poz. 104