Jakich przepisów nie stosuje się w razie upadłości pracodawcy

Ogłoszenie upadłości pracodawcy ma istotne skutki dla jego pracowników. Powoduje bowiem ograniczenie ochronnych przepisów prawa pracy, przez co ułatwia pracodawcy zwolnienie pracowników.

Wyłączenie stosowania przepisów ochronnych

W razie ogłoszenia upadłości pracodawca może jednostronnie skrócić okres wypowiedzenia umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony. Wynika to z art. 36¹ k.p. Skrócenie okresu wypowiedzenia może dotyczyć tylko najdłuższego, 3-miesięcznego okresu wypowiedzenia. W takiej sytuacji pracodawca może dowolnie ustalić, o jaki okres skraca wypowiedzenie, z tym że nie może on być krótszy niż 1 miesiąc. Natomiast pracodawca nie może w ten sposób dokonać skrócenia innych okresów wypowiedzenia, czyli okresów miesięcznych lub dwutygodniowych.

Ochrona roszczeń pracowniczych - nowelizacja ustawy >>

Istotne ograniczenie ochronnych przepisów prawa pracy przewiduje art. 41¹ k.p., w myśl którego w razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy nie stosuje się przepisów art. 38, 39 i 41 k.p. ani przepisów szczególnych dotyczących ochrony pracowników przed wypowiedzeniem lub rozwiązaniem umowy o pracę. Przepis ten wyłącza więc stosowanie przepisów przewidujących konsultacje związkowe przy wypowiedzeniu umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony, ochronę pracowników w wieku przedemerytalnym oraz nieobecnych w pracy z przyczyn usprawiedliwionych (np. z powodu choroby), a także inne przepisy ochronne.

Upadłość likwidacyjna a upadłość układowa

Trzeba jednak podkreślić, że przepis art. 41¹ § 1 k.p. ma zastosowanie tylko w razie ogłoszenia upadłości obejmującej likwidację majątku dłużnika (art. 15 ustawy Prawo upadłościowe i naprawcze), natomiast nie ma zastosowania w razie ogłoszenia upadłości z możliwością zawarcia układu (art. 14 ust. 1 tej ustawy).

Tak też wskazywał Sąd Najwyższy w uchwale z 16 marca 2010 r. (I PZP 1/10). Identyczne stanowisko zajął Sąd Najwyższy także w wyroku z 4 kwietnia 2007 r. (III PK 1/07), co wskazuje, że pogląd jest już w tym zakresie ugruntowany. Taka interpretacja art. 41¹ k.p. wynika z faktu, że należy odróżnić upadłość likwidacyjną, która wiąże się z niemożnością dalszego zatrudniania pracowników, ponieważ jej celem jest ostatecznie zamknięcie zakładu pracy, od upadłości przewidującej możliwość zawarcia układu z wierzycielami firmy. Zgodnie z art. 14 ust. 1 Prawa upadłościowego i naprawczego, jeżeli zostanie uprawdopodobnione, że w drodze układu wierzyciele zostaną zaspokojeni w wyższym stopniu, niż zostaliby zaspokojeni po przeprowadzeniu postępowania upadłościowego obejmującego likwidację majątku dłużnika, ogłasza się upadłość dłużnika z możliwością zawarcia układu. A zatem ogłoszenie upadłości z możliwością zawarcia układu zmierza do zachowania przedsiębiorstwa pod warunkiem spłaty zadłużenia na warunkach określonych w układzie zawartym z wierzycielami i nie powoduje konieczności zwalniania pracowników. Firma bowiem może dalej funkcjonować. Dopiero gdyby kontynuowanie działalności firmy okazało się niemożliwe, sąd powinien zmienić sposób prowadzenia postępowania na upadłość obejmującą likwidację majątku upadłego (art. 17 Prawa upadłościowego i naprawczego). W razie takiej zmiany sposobu prowadzenia postępowania upadłościowego można by – zdaniem Sądu Najwyższego – stosować art. 41¹ k.p. Natomiast dopóki postępowanie upadłościowe toczy się z możliwością zawarcia układu z wierzycielami, dopóty nie ma podstaw do stosowania art. 41¹ k.p. i brak jest podstaw do wyłączenia ochronnych przepisów prawa pracy.

Przykład

Pracownik był zatrudniony na podstawie umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony w firmie, która z powodu problemów finansowych wystąpiła o ogłoszenie upadłości z możliwością zawarcia układu. Sąd ogłosił upadłość firmy z możliwością zawarcia układu z wierzycielami. W tym okresie pracownik był niezdolny do pracy z powodu choroby i przebywał na długotrwałym zwolnieniu lekarskim. Mimo to pracodawca przesłał mu pocztą wypowiedzenie umowy o pracę, podając jako przyczynę ogłoszenie upadłości firmy. Pracownik złożył wówczas pozew do sądu pracy, żądając zasądzenia odszkodowania w związku z naruszeniem przepisów o wypowiadaniu umów o pracę. Pracodawca twierdził, że wypowiedzenie jest zgodne z prawem, bo ogłoszono upadłość firmy. Sąd uwzględnił jednak powództwo i zasądził na rzecz pracownika odszkodowanie, pracodawca bowiem, składając wypowiedzenie umowy o pracę w czasie korzystania przez pracownika ze zwolnienia lekarskiego, naruszył art. 41 k.p., gdyż art. 41¹ k.p. nie ma zastosowania w razie ogłoszenia upadłości z możliwością zawarcia układu.

W czasie upadłości obejmującej likwidację majątku pracodawcy możliwe jest też rozwiązanie umowy o pracę ze szczególnie chronionymi działaczami związkowymi. Według art. 32 ust. 1 ustawy o związkach zawodowych pracodawca bez zgody zarządu zakładowej organizacji związkowej nie może wypowiedzieć ani rozwiązać stosunku pracy z imiennie wskazanym uchwałą zarządu jego członkiem lub z innym pracownikiem będącym członkiem danej zakładowej organizacji związkowej, upoważnionym do reprezentowania tej organizacji wobec pracodawcy albo organu lub osoby dokonującej za pracodawcę czynności w sprawach z zakresu prawa pracy. Jednak w razie ogłoszenia upadłości pracodawcy przepis art. 32 ww. ustawy nie ma zastosowania (art. 41¹ § 1 k.p.). Tak też wypowiadał się Sąd Najwyższy w wyroku z 10 września 1998 r. (I PKN 310/98).

Jak obliczyć odszkodowanie za skrócony okres wypowiedzenia >>

Wypowiedzenie umów terminowych

Ogłoszenie upadłości daje także pracodawcy możliwość wypowiedzenia wszelkiego rodzaju umów terminowych. Według bowiem art. 41¹ § 2 k.p. w razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy umowa o pracę zawarta na czas określony lub na czas wykonania określonej pracy może być rozwiązana przez każdą ze stron za 2-tygodniowym wypowiedzeniem. Pracodawca zatem ma w takim przypadku możliwość wcześniejszego rozwiązania każdej umowy o pracę zawartej na czas określony lub na czas wykonywania określonej pracy za dwutygodniowym wypowiedzeniem. Przepis art. 41¹ § 2 k.p. dotyczy więc także tych umów, które w zasadzie nie podlegają wypowiadaniu. Jest to uzasadnione tym, że w razie upadłości pracodawcy dalsze zatrudnianie większości pracowników staje się dla niego zbędne i korzystne dla pracodawcy jest wcześniejsze zakończenie także umów terminowych. Jednak również w tym przypadku należy uznać, że zastosowanie art. 41¹ § 2 k.p. ogranicza się tylko do upadłości obejmującej likwidację majątku pracodawcy. Przemawiają za tym wskazane powyżej argumenty i stanowisko Sądu Najwyższego. A zatem w przypadku upadłości z możliwością zawarcia układu pracodawca nie może wypowiedzieć umów terminowych, opierając się na treści art. 41¹ § 2 k.p.

Podstawa prawna:

• art. 36¹ ,  41¹ Kodeksu pracy,
• art. 14 ust. 1, art. 15 i 17 ustawy z 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe i naprawcze, DzU z 2009 r. nr 175, poz. 1361 ze zm.),
• art. 32 ust. 1 ustawy z 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (DzU z 2001 r. nr 79, poz. 854 ze zm.).

Orzecznictwo:

• wyrok SN z 10 września 1998 r. (I PKN 310/98, OSNP 1999/19/614),
• uchwała SN z 16 marca 2010 r. (I PZP 1/10, OSNP 2010/17–18/206),
• wyrok SN z 10 września 1998 r. (I PKN 310/98, OSNP 1999/19/614).