Płatnik składek będący pracodawcą czy zleceniodawcą ponosi z własnych środków, w odpowiednich częściach, koszt składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i wypadkowe, a także składki na fundusze pozaubezpieczeniowe – Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych. W praktyce możliwe jest wybranie takiej podstawy prawnej wykonywania pracy, aby uniknąć obowiązku opłacania niektórych lub wszystkich składek.
Umowa o dzieło
Z punktu widzenia ubezpieczeń społecznych jest to najtańsza opcja współpracy między pracobiorcą a pracodawcą. Umowa o dzieło jest uregulowana przepisami Kodeksu cywilnego tak jak umowa zlecenia czy umowa agencyjna, ale w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych nie została wymieniona jako odrębny tytuł do ubezpieczeń społecznych. Nie jest również podstawą do zgłoszenia osoby wykonującej dzieło do ubezpieczenia zdrowotnego. W konsekwencji strona zamawiająca dzieło nie ma obowiązków w zakresie obsługi ubezpieczeniowej takiej osoby. Nie musi dokonywać jej rejestracji w ZUS ani naliczać czy opłacać składek.
Kontrola płatników składek przez ZUS >>
Obowiązek ubezpieczeń z tytułu wykonywania umowy o dzieło nie powstaje pod warunkiem, że umowa ta jest podpisana i wykonywana przez osobę, która nie jest związana z firmą stosunkiem pracy. Jeśli umowa o dzieło zostanie podpisana dodatkowo między pracownikiem a pracodawcą, to do celów ubezpieczeń społecznych i zdrowotnego przychód z tej umowy jest uznawany za dodatkowy przychód ze stosunku pracy. Tak samo jest w sytuacji, gdy pracownik wykonuje umowę o dzieło dla swojego pracodawcy, mimo że podpisał tę umowę z inną firmą. Za pracownika uważa się bowiem zarówno osobę pozostającą w stosunku pracy, jak i osobę wykonującą pracę na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia albo umowy o dzieło, jeżeli taką umowę zawarła z pracodawcą, z którym pozostaje w stosunku pracy, lub jeżeli w ramach takiej umowy wykonuje pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy (art. 8 ust. 2a ustawy systemowej).
Zatem z punktu widzenia kosztów nie warto powierzać dodatkowej pracy na podstawie umowy o dzieło własnemu pracownikowi. Można natomiast powierzyć dodatkową pracę na podstawie umowy o dzieło osobie, która pracuje w firmie na podstawie umowy zlecenia. W takim przypadku umowa o dzieło jest wolna od wszelkich obciążeń z tytułu składek.
PRZYKŁAD
Zakład stolarski zlecił Adamowi K. wykonanie ornamentu zdobiącego drewniane ogrodzenie wokół domu klienta i bramę wejściową. Adam K. nie jest pracownikiem zakładu, dlatego wynagrodzenie z umowy o dzieło nie podlega obciążeniu składkami na ZUS.
PRZYKŁAD
Firma krawiecka zatrudnia Irenę J. na umowę o pracę. Dodatkowo zawarła z nią umowę o dzieło na wykonanie haftu na sukni ślubnej. Wynagrodzenie z umowy o dzieło podlega zsumowaniu z płacą ze stosunku pracy i od tak ustalonej podstawy wymiaru pracodawca musi naliczyć i odprowadzić obowiązkowo składki na wszystkie ubezpieczenia.
Korzyści
Umowa o dzieło zawarta z osobą, która w firmie pracuje na zlecenie, nie stanowi tytułu do ubezpieczeń społecznych ani zdrowotnego.
Powierzenie wykonania pracy na podstawie umowy o dzieło jest zatem dla pracodawcy korzystne. Takiej umowy nie wolno jednak stosować powszechnie. Jest ona specyficzna i jako forma zatrudnienia nie może być podstawą do zlecania każdego rodzaju prac. Przedmiotem umowy o dzieło może być wykonanie konkretnego, oznaczonego dzieła – rzeczy, utworu. Jest to więc umowa rezultatu (osiągnięcie efektu materialnego bądź niematerialnego), a nie starannego działania. Ewentualne wątpliwości co do rodzaju umowy (zlecenie czy dzieło) należy rozstrzygać analizując treść umowy, warunki jej świadczenia i wypłaty wynagrodzenia.
Korekta danych w dokumentach ubezpieczeniowych >>
Umowy o dzieło, ze względu na wyłączenie ze składek, podlegają szczególnej analizie podczas kontroli inspektorów ZUS. Jeśli uznają oni podpisanie umowy o dzieło za nieuzasadnione z uwagi na to, że nosi ona znamiona umowy zlecenia czy umowy o pracę, potraktują to jako próbę obejścia przepisów o ubezpieczeniach społecznych. W takiej sytuacji ZUS nakazuje skorygowanie dokumentów ubezpieczeniowych oraz zapłacenie należnych składek wraz z odsetkami za zwłokę. Może to nastąpić już po zakończeniu współpracy z wykonawcą umowy o dzieło, co będzie oznaczać, że koszt składek – zarówno w części finansowanej przez wykonawcę, jak i zlecającego – będzie musiał opłacić płatnik składek.
Zlecenie ze studentem/uczniem
Pracodawca, któremu zależy na optymalizacji kosztów, w tym składek na ubezpieczenia za zatrudniane osoby, a jednocześnie nie potrzebuje nikogo na etat, może zaangażować na umowę zlecenia ucznia gimnazjum, szkoły ponadgimnazjalnej, szkoły ponadpodstawowej lub studenta. Osoby te do ukończenia 26. roku życia nie są obejmowane żadnymi ubezpieczeniami z tytułu umowy zlecenia – ani obowiązkowo, ani dobrowolnie.
Do celów ubezpieczeń społecznych uznaje się, że uczniem – do 31 sierpnia każdego roku – jest osoba, która:
- kontynuuje naukę w tej samej szkole,
- ukończyła szkołę i rozpoczyna naukę w szkole, w której rok szkolny rozpoczyna się 1 września,
- ukończyła szkołę i nie kontynuuje nauki.
Osobę, która przedstawi zaświadczenie o przyjęciu na studia wyższe, uznaje się za ucznia do 30 września. Studentem – według przepisów ustawy o szkolnictwie wyższym – jest osoba kształcąca się na studiach pierwszego stopnia (licencjackie, inżynierskie) lub drugiego stopnia (magisterskie) albo na jednolitych studiach magisterskich. Za studentów nie uważa się natomiast uczestników studiów podyplomowych i doktoranckich.
Jak rozliczyć zwracaną byłemu zleceniobiorcy nadpłatę składek >>
Osoba ma status studenta do daty ukończenia studiów lub daty skreślenia z listy studentów. Za dzień ukończenia studiów uważa się datę:
- złożenia przez studenta egzaminu dyplomowego,
- złożenia przez studenta ostatniego wymaganego planem studiów egzaminu – w przypadku kierunków lekarskich, lekarsko-dentystycznych i weterynarii,
- zaliczenia przez studenta ostatniej przewidzianej w planach studiów praktyki – w przypadku kierunku farmacja.
Przy ustalaniu obowiązku ubezpieczeń społecznych studenta – zleceniobiorcy nie ma znaczenia jego obywatelstwo ani kraj, w którym odbywa studia.
Powyższa zasada nie ma jednak zastosowania, jeśli umowa zlecenia zostanie zawarta z własnym pracownikiem. Nie ma wówczas znaczenia, że jest to student czy uczeń, który nie ukończył 26 lat. W takim przypadku przychód z umowy zlecenia należy traktować jak przychód ze stosunku pracy i opłacać od niego wszystkie składki na ubezpieczenia społeczne, tj. na ubezpieczenia emerytalne, rentowe, chorobowe, wypadkowe oraz na ubezpieczenie zdrowotne.
PRZYKŁAD
Student studiów magisterskich wykonuje umowę zlecenia. 15 czerwca 2011 r. ukończył 26 lat. Od tego dnia ubezpieczenia emerytalne, rentowe i wypadkowe, a także ubezpieczenie zdrowotne z tytułu umowy zlecenia są dla niego obowiązkowe. Jedynie ubezpieczenie chorobowe jest dla niego dobrowolne.
PRZYKŁAD
Student w wieku 24 lat wykonuje pracę na podstawie umowy o pracę. Dodatkowo zawarł z własnym pracodawcą umowę zlecenia. Z obu tytułów student podlega obowiązkowo wszystkim ubezpieczeniom – emerytalnemu, rentowym, chorobowemu, wypadkowemu i zdrowotnemu.
PRZYKŁAD
Student w wieku 22 lat pracuje w ramach stosunku pracy w spółce cywilnej. Jednocześnie wykonuje umowę zlecenia zawartą ze spółką jawną. Obowiązkowo podlega on ubezpieczeniom społecznym z tytułu umowy o pracę. Natomiast z tytułu umowy zlecenia nie podlega żadnym ubezpieczeniom – ani obowiązkowo, ani dobrowolnie.
Zlecenie z osobą będącą już pracownikiem
Z punktu widzenia oszczędności na składkach korzystne może się okazać zatrudnienie na umowę zlecenia osoby pozostającej już w stosunku pracy z innym podmiotem. Chodzi więc o wykorzystanie sytuacji, gdy dochodzi do zbiegu tytułów do ubezpieczeń.
Z zasady osoba będąca jednocześnie pracownikiem i zleceniobiorcą podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym i zdrowotnemu tylko z tytułu pozostawania w stosunku pracy. Jednak obowiązek opłacania składek na ubezpieczenia społeczne od zlecenia zależy od wynagrodzenia ze stosunku pracy, które stanowi podstawę wymiaru składek. Umowa zlecenia nie jest objęta obowiązkiem ubezpieczeń społecznych (a jedynie zdrowotnego) tylko wtedy, gdy podstawa wymiaru z etatu jest co najmniej równa, w przeliczeniu na okres miesiąca, kwocie obowiązującego minimalnego wynagrodzenia (w 2011 r. – 1386 zł, a dla pracowników w pierwszym roku ubezpieczenia 1108,80 zł). Jeżeli podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe z tytułu stosunku pracy, w przeliczeniu na okres miesiąca, jest niższa od minimalnego wynagrodzenia, osoba ta musi być objęta obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym, rentowymi i wypadkowym również ze zlecenia.
Spóźnione składki na ubezpieczenie chorobowe >>
Ta zasada nie ma oczywiście zastosowania, gdy firma zawrze umowę zlecenia z własnym pracownikiem lub gdy pracownik wykonuje umowę zlecenia na rzecz firmy, w której pracuje na etat (mimo że nie zawarł jej z pracodawcą). W takich sytuacjach umowa zlecenia jest traktowana jak część etatu, z którego pracownik podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym. Podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne takiej osoby stanowi łączny przychód uzyskany z umowy o pracę i ze zlecenia.
Reasumując, dla pracownika, którego wynagrodzenie równa się minimalnemu wynagrodzeniu za pracę bądź je przewyższa, umowa zlecenia, jako kolejny tytuł do ubezpieczeń społecznych, ma charakter dobrowolny. Chodzi tu o wynagrodzenie w przeliczeniu na miesiąc, co oznacza, że liczy się wynagrodzenie określone w umowie o pracę. Jeżeli więc pracownik chorował czy podjął/zakończył zatrudnienie w trakcie miesiąca, przez co w danym miesiącu nie osiągnął ustawowego minimum, albo pracodawca nie wypłacił pracownikowi należnego wynagrodzenia lub, bez zmiany warunków płacowych, wypłacił wynagrodzenie w kwocie niższej niż należna, taka osoba i tak nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym z tytułu zlecenia.
Zlecenie w ramach działalności
Do wykonania zlecenia warto poszukać osoby prowadzącej własną działalność gospodarczą, wykonującej rodzaj usług, który interesuje zleceniodawcę. Osoba, która w ramach swojej działalności zawrze umowę zlecenia na wykonywanie usług, których rodzaj pokrywa się z zakresem działalności, podlega bowiem ubezpieczeniom społecznym tylko z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej. Umowa zlecenia nie stanowi w tym przypadku odrębnego tytułu do ubezpieczeń, czyli nie ma podstaw do rozstrzygania obowiązku ubezpieczeń. Zatem przedsiębiorca, który w ramach działalności wykonuje umowę zlecenia, z tytułu tej pracy nie jest obejmowany ubezpieczeniami – ani obowiązkowo, ani dobrowolnie. Jedynym tytułem do ubezpieczeń jest prowadzona działalność.
Czy od nagrody dla wyróżniającego się pracownika trzeba opłacić składki i podatek >>
Aby umowa zlecenia mogła być traktowana jak umowa wykonywana w ramach prowadzonej działalności gospodarczej, przychód uzyskany ze zlecenia musi być opodatkowany jako przychód z działalności gospodarczej. Gdyby organ podatkowy stwierdził, że czynności wykonywane w ramach umowy zlecenia są do celów podatkowych działalnością wykonywaną osobiście (czyli nie są czynnościami wykonywanymi w ramach pozarolniczej działalności gospodarczej), oznaczałoby to, że przedsiębiorca ma dwa tytuły do ubezpieczeń społecznych – wykonywanie działalności i pracę na zlecenie. Wówczas jeden z tych tytułów (zwykle działalność) jest objęty obowiązkiem ubezpieczeń społecznych i zdrowotnego, a drugi – obowiązkiem ubezpieczenia zdrowotnego z prawem do przystąpienia do dobrowolnych ubezpieczeń społecznych.
PRZYKŁAD
Przedsiębiorca prowadzi jednoosobowo działalność gospodarczą na podstawie wpisu do ewidencji. Zajmuje się sprzątaniem biur i innych obiektów. W ramach tej działalności zawarł umowę zlecenia z biurem rachunkowym na sprzątanie pomieszczeń roboczych. Przedmiot umowy zlecenia pokrywa się z zakresem prowadzonej przez tę osobę działalności, a przychód uzyskiwany z umowy jest opodatkowany jako przychód z działalności gospodarczej. Przedsiębiorca podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym oraz zdrowotnemu z tytułu prowadzenia swojej firmy, a ze zlecenia nie jest obejmowany ubezpieczeniami (zarówno społecznymi, jak i zdrowotnym) – ani obowiązkowo, ani dobrowolnie.
Emeryt na zleceniu i umowie o pracę
Chcąc uniknąć opłacania składek za osobę, która miałaby świadczyć pracę na podstawie umowy zlecenia, można przyjąć emeryta/rencistę zatrudnionego w innym zakładzie pracy na umowę o pracę. W takiej sytuacji od zlecenia nie powstaje obowiązek opłacania składek na ubezpieczenia społeczne, bez względu na wysokość przychodu z etatu. Składki te można opłacać dobrowolnie. Jedynie składka na ubezpieczenie zdrowotne jest w tym przypadku obowiązkowa.
PRZYKŁAD
Emeryt zatrudniony na 1/3 etatu na umowę o pracę zarabia miesięcznie 600 zł. Dodatkowo podjął pracę na umowę zlecenia z wynagrodzeniem 500 zł. Umowa zlecenia nie podlega ubezpieczeniom społecznym obowiązkowo, lecz dobrowolnie. Od przychodów z tej umowy musi być jednak opłacana składka na ubezpieczenie zdrowotne.
Należy pamiętać, że to zwolnienie z obowiązku ubezpieczeń nie przysługuje w przypadku zawarcia umowy zlecenia z własnym pracownikiem. Nie ma wówczas znaczenia jego prawo do emerytury czy wysokość zarobków z etatu – suma jego przychodów ze stosunku pracy i zlecenia musi być wówczas obciążona wszystkimi składkami.
Obowiązek ubezpieczeń w zależności od podstawy wykonywania pracy
@RY1@i65/2011/012/i65.2011.012.000.0047.001.jpg@RY2@
@RY1@i65/2011/012/i65.2011.012.000.0047.002.jpg@RY2@
Podstawa prawna:
- art. 6 ust. 1 pkt 1, pkt 4, pkt 5, art. 8 ust. 2a, art. 9 ust. 1, ust. 1a, ust. 4a ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 ze zm.),
- art. 82 ust. 1 ustawy z 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz.U. z 2008 r. Nr 164, poz. 1027 ze zm.).