Pracownikowi zarządzającemu zakładem pracy w imieniu pracodawcy, objętemu zakresem regulacji ustawy z 3 marca 2000 r. o wynagradzaniu osób kierujących niektórymi podmiotami prawnymi (Dz.U. Nr 26, poz. 306 z późn.zm.), może przysługiwać odprawa rentowa na zasadach i w wysokości przewidzianej w zakładowym układzie zbiorowym pracy, niezależnie od jej przyznania przez podmiot określony w § 3 rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z 21 stycznia 2003 r. w sprawie szczegółowego wykazu świadczeń dodatkowych, które mogą być przyznane osobom kierującym niektórymi podmiotami prawnymi, oraz trybu ich przyznawania (Dz.U. Nr 14, poz. 139).
Przyznanie odprawy jest wymagane tylko w przypadku jej ustalenia w wysokości wyższej niż wynikająca z układu zbiorowego. (Wyrok Sądu Najwyższego z 10 stycznia 2006 r., sygn. akt I PK 115/05)
Sąd apelacyjny oddalił apelację Edwarda P. od wyroku sądu okręgowego, zasądzającego od K. Zakładów Odlewniczych SA w K. na rzecz Edwarda P. kwotę 9483 zł tytułem odprawy rentowej.
Edward P. został powołany na stanowisko prezesa Zarządu K. Zakładów Odlewniczych SA w K. uchwałą Rady Nadzorczej z 26 stycznia 2002 r. 28 stycznia 2002 r. strony zawarły umowę o pracę na okres od 27 grudnia 2001 r. do dnia odbycia walnego zgromadzenia akcjonariuszy za 2002 r. – rok obrotowy kończący kadencję.
Walne zgromadzenie odbyło się 30 lipca 2003 r. 9 czerwca 2003 r. strona pozwana sporządziła wniosek o rentę dla powoda załączając świadectwo pracy z informacją o jego zatrudnieniu w okresie od 1 lipca 1966 r. do 4 sierpnia 2003 r. Jako przyczynę rozwiązania stosunku pracy wskazano wyczerpanie zasiłku chorobowego. Od 5 sierpnia 2003 r. Edwardowi P. przyznano rentę z tytułu niezdolności do pracy.
W ocenie sądu pracownikowi, który przeszedł na rentę z tytułu niezdolności do pracy po rozwiązaniu umowy o pracę na czas określony, przysługuje jednorazowa odprawa pieniężna na podstawie art. 921 § 1 k.p., gdy stał się on niezdolny do pracy wskutek choroby stwierdzonej w czasie zatrudnienia i prowadzącej po nieprzerwanym okresie pobierania zasiłku chorobowego do przyznania renty. Powodowi nie zostało przyznane świadczenie w postaci odprawy rentowej.
Z § 3 umowy o pracę wynika bowiem, że przysługuje mu jedynie wynagrodzenie na warunkach określonych w oświadczeniu Ministra Skarbu Państwa z 18 grudnia 2001 r. oraz w uchwale nadzwyczajnego walnego zgromadzenia akcjonariuszy z 27 grudnia 2001 r. w sprawie ustalenia zasad wynagrodzenia dla członków zarządu. Edward P. nie nabył zatem prawa do odprawy rentowej ani na podstawie ustawy, ani na podstawie zakładowego układu zbiorowego. Wobec tego sąd uznał, że jedyną podstawą prawną uzasadniającą przyznanie powodowi odprawy rentowej jest art. 921 § 1 k.p. i w tym zakresie uwzględnił jego roszczenie.
Edward P. zaskarżył wyrok kasacją. W uzasadnieniu podniósł, że występuje z roszczeniem o odprawę, która, zgodnie z zakładową umową zbiorową, przysługuje wszystkim pracownikom.
Stanowisko Sądu Najwyższego:
Stan faktyczny rozpoznawanej sprawy jest bezsporny. Rozbieżność stanowisk dotyczy jego oceny i kwalifikacji prawnej.
W pierwszej kolejności należało rozstrzygnąć kwestię, czy w świetle art. 24126 § 2 k.p. postanowienia obowiązującego w K. Zakładach Odlewniczych zakładowego układu zbiorowego pracy mogły mieć zastosowanie do Edwarda P. Zgodnie bowiem z tym przepisem, zakładowy układ zbiorowy pracy nie może regulować warunków wynagradzania pracowników zarządzających w imieniu pracodawcy zakładem pracy.
Warunki wynagradzania za pracę to całokształt sytuacji prawnej pracownika w zakresie wynagrodzenia za pracę. W pojęciu tym mieszczą się przede wszystkim zasady nabywania prawa, ustalania wysokości i wypłaty składników wynagrodzenia za pracę – wynagrodzenia zasadniczego, dodatków, premii, dopłat. Poza wynagrodzeniem za pracę pracownikowi przysługują inne należności i świadczenia związane z pracą.
Warunki nabywania do nich prawa, ustalania ich wysokości i zasad wypłaty nie są warunkami wynagradzania. Wynika to wprost z niektórych przepisów zawartych w dziale trzecim kodeksu pracy, w których „warunki wynagradzania” przeciwstawia się jednoznacznie „innym świadczeniom związanym z pracą”.
Odprawy, w tym odprawa rentowa, nie mają charakteru wynagrodzeniowego. Należą one do kategorii innych świadczeń związanych z pracą. Znaczy to, że zakładowy układ zbiorowy pracy może regulować świadczenia tego rodzaju dla osób zarządzających zakładem pracy w imieniu pracodawcy. Odprawy przewidziane w układzie przysługują tym osobom na zasadach i w wysokości wynikających z jego postanowień, chyba że w odniesieniu do nich zastosowanie układu zostało wyraźnie wyłączone.
Kwestia druga wiąże się z odpowiedzią na pytanie, czy brak prawa Edwarda P. do odprawy rentowej nie wynikał z przepisów ustawy z 3 marca 2000 r. o wynagradzaniu osób kierujących niektórymi podmiotami prawnymi (Dz.U. Nr 26, poz. 306 z późn.zm.). Jako prezes zarządu – dyrektor przedsiębiorstwa spółki akcyjnej był on bowiem osobą wymienioną w art. 2 pkt 1 tej ustawy i podlegał jej przepisom.
Zgodnie zaś z art. 5 osobom tym przysługuje wyłącznie wynagrodzenie miesięczne (ust. 1), choć mogą być im przyznane świadczenia dodatkowe (ust. 2) oraz nagroda roczna (ust. 3). Przepis art. 11 ust. 1 ustawy definiuje świadczenia dodatkowe jako świadczenia z tytułu zatrudnienia „inne bądź wyższe niż ustalone w regulaminach wynagradzania, zakładowych oraz ponadzakładowych układach zbiorowych pracy oraz w odrębnych przepisach”, wymieniając je przykładowo (świadczenia bytowe, socjalne, komunikacyjne oraz ubezpieczenia majątkowe i osobowe), a także ograniczając ich roczną wartość do wysokości dwunastokrotności przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia przyjętego dla ustalenia wynagrodzenia miesięcznego tych osób (ust. 2).
Prezes Rady Ministrów został upoważniony do określenia szczegółowego wykazu świadczeń dodatkowych oraz trybu ich przyznawania (art. 11 ust. 3). Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z 21 stycznia 2003 r. obejmuje podmiotowym zakresem regulacji osoby, o których mowa w art. 2 pkt 1–4 ustawy. W § 2 ust. 1 wymienia jako świadczenia dodatkowe: nagrodę jubileuszową (przyznawaną nie częściej niż co 5 lat), odprawę pieniężną w razie ustania stosunku pracy w związku z przejściem na emeryturę lub rentę z tytułu niezdolności do pracy, zwrot częściowych kosztów użytkowania udostępnionego lokalu mieszkalnego (w tym mieszkania służbowego), świadczenia związane z korzystaniem z częściowo odpłatnych usług telekomunikacyjnych oraz świadczenia z tytułu dodatkowego ubezpieczenia zdrowotnego, majątkowego oraz osobowego. Z przepisu tego wynika, że katalog świadczeń dodatkowych jest zamknięty.
Oznacza to, że osobom zarządzającym zakładem pracy w imieniu pracodawcy objętych zakresem podmiotowym ustawy nie przysługują żadne inne świadczenia, niezależnie od tego czy przewiduje je, czy też nie przewiduje układ zbiorowy pracy (regulamin wynagradzania, odrębne przepisy). Wynika ponadto, że świadczenia dodatkowe mają zróżnicowany charakter prawny: wynagrodzeniowy – jak, co do zasady, nagroda jubileuszowa, i pozawynagrodzeniowy – jak zwrot częściowych kosztów użytkowania mieszkania służbowego (należność kompensacyjna) lub odprawa pieniężna. Świadczeniami dodatkowymi mogą być zarówno świadczenia przewidziane w układzie zbiorowym pracy (regulaminie wynagradzania, odrębnych przepisach), jak i takie, których układ nie przewiduje.
Okoliczność ta ma znaczenie przede wszystkim dla ich wysokości. W pierwszym przypadku może być ona ustalona w wysokości wynikającej z układu lub do 25 proc. wyższej od przewidzianej w układzie. Jeżeli układ nie przewiduje nagrody jubileuszowej i odprawy pieniężnej – ich wysokość określona została w § 2 ust. 2 rozporządzenia. Wysokość świadczeń dodatkowych, których układ nie przewiduje, a które nie są nagrodą jubileuszową lub odprawą pieniężną (emerytalną lub rentową), zależy od decyzji podmiotu je przyznającego.
Należy stąd wnosić, że świadczenia dodatkowe nie zawsze są fakultatywne w takim znaczeniu, że roszczenie o nie powstaje dopiero po ich przyznaniu przez podmioty określone w § 3 rozporządzenia. Przyznanie może bowiem dotyczyć rodzaju świadczenia dodatkowego i jego wysokości – jeżeli prawo do niego nie wynika z układu zbiorowego pracy, albo tylko wysokości – gdy prawo do niego z układu wynika. Dla nabycia przez osobę zarządzającą zakładem pracy w imieniu pracodawcy prawa do świadczenia dodatkowego, które zostało przewidziane w układzie w wysokości wynikającej z układu, przyznanie jest zbędne. Przyznania wymagałoby natomiast ustalenie jego wysokości do 25 proc. wyższej niż wynikająca z układu.
Przenosząc te ogólne uwagi na stan faktyczny sprawy należy stwierdzić, że przyznanie Edwardowi P. odprawy pieniężnej w sposób określony w § 3 rozporządzenia nie było potrzebne. To dodatkowe świadczenie przewidywał bowiem obowiązujący w K. Zakładach Odlewniczych SA w K. zakładowy układ zbiorowy pracy. Zgodnie z jego art. 1, układ obejmuje zakresem podmiotowym wszystkich pracowników; nie dotyczy dyrektora zakładu pracy jedynie w części odnoszącej się do zasad (warunków) wynagradzania. Ponieważ odprawa pieniężna jako świadczenie dodatkowe, w rozumieniu art. 5 ust. 2 i art. 11 ustawy, została przewidziana w układzie zbiorowym pracy, powinna być skarżącemu wypłacona w wysokości określonej w postanowieniach tegoż układu.
Sąd apelacyjny oddalił apelację Edwarda P. od wyroku sądu okręgowego, zasądzającego od K. Zakładów Odlewniczych SA w K. na rzecz Edwarda P. kwotę 9483 zł tytułem odprawy rentowej.
Edward P. został powołany na stanowisko prezesa Zarządu K. Zakładów Odlewniczych SA w K. uchwałą Rady Nadzorczej z 26 stycznia 2002 r. 28 stycznia 2002 r. strony zawarły umowę o pracę na okres od 27 grudnia 2001 r. do dnia odbycia walnego zgromadzenia akcjonariuszy za 2002 r. – rok obrotowy kończący kadencję.
Walne zgromadzenie odbyło się 30 lipca 2003 r. 9 czerwca 2003 r. strona pozwana sporządziła wniosek o rentę dla powoda załączając świadectwo pracy z informacją o jego zatrudnieniu w okresie od 1 lipca 1966 r. do 4 sierpnia 2003 r. Jako przyczynę rozwiązania stosunku pracy wskazano wyczerpanie zasiłku chorobowego. Od 5 sierpnia 2003 r. Edwardowi P. przyznano rentę z tytułu niezdolności do pracy.
W ocenie sądu pracownikowi, który przeszedł na rentę z tytułu niezdolności do pracy po rozwiązaniu umowy o pracę na czas określony, przysługuje jednorazowa odprawa pieniężna na podstawie art. 921 § 1 k.p., gdy stał się on niezdolny do pracy wskutek choroby stwierdzonej w czasie zatrudnienia i prowadzącej po nieprzerwanym okresie pobierania zasiłku chorobowego do przyznania renty. Powodowi nie zostało przyznane świadczenie w postaci odprawy rentowej.
Z § 3 umowy o pracę wynika bowiem, że przysługuje mu jedynie wynagrodzenie na warunkach określonych w oświadczeniu Ministra Skarbu Państwa z 18 grudnia 2001 r. oraz w uchwale nadzwyczajnego walnego zgromadzenia akcjonariuszy z 27 grudnia 2001 r. w sprawie ustalenia zasad wynagrodzenia dla członków zarządu. Edward P. nie nabył zatem prawa do odprawy rentowej ani na podstawie ustawy, ani na podstawie zakładowego układu zbiorowego. Wobec tego sąd uznał, że jedyną podstawą prawną uzasadniającą przyznanie powodowi odprawy rentowej jest art. 921 § 1 k.p. i w tym zakresie uwzględnił jego roszczenie.
Edward P. zaskarżył wyrok kasacją. W uzasadnieniu podniósł, że występuje z roszczeniem o odprawę, która, zgodnie z zakładową umową zbiorową, przysługuje wszystkim pracownikom.
Stanowisko Sądu Najwyższego:
Stan faktyczny rozpoznawanej sprawy jest bezsporny. Rozbieżność stanowisk dotyczy jego oceny i kwalifikacji prawnej.
W pierwszej kolejności należało rozstrzygnąć kwestię, czy w świetle art. 24126 § 2 k.p. postanowienia obowiązującego w K. Zakładach Odlewniczych zakładowego układu zbiorowego pracy mogły mieć zastosowanie do Edwarda P. Zgodnie bowiem z tym przepisem, zakładowy układ zbiorowy pracy nie może regulować warunków wynagradzania pracowników zarządzających w imieniu pracodawcy zakładem pracy.
Warunki wynagradzania za pracę to całokształt sytuacji prawnej pracownika w zakresie wynagrodzenia za pracę. W pojęciu tym mieszczą się przede wszystkim zasady nabywania prawa, ustalania wysokości i wypłaty składników wynagrodzenia za pracę – wynagrodzenia zasadniczego, dodatków, premii, dopłat. Poza wynagrodzeniem za pracę pracownikowi przysługują inne należności i świadczenia związane z pracą.
Warunki nabywania do nich prawa, ustalania ich wysokości i zasad wypłaty nie są warunkami wynagradzania. Wynika to wprost z niektórych przepisów zawartych w dziale trzecim kodeksu pracy, w których „warunki wynagradzania” przeciwstawia się jednoznacznie „innym świadczeniom związanym z pracą”.
Odprawy, w tym odprawa rentowa, nie mają charakteru wynagrodzeniowego. Należą one do kategorii innych świadczeń związanych z pracą. Znaczy to, że zakładowy układ zbiorowy pracy może regulować świadczenia tego rodzaju dla osób zarządzających zakładem pracy w imieniu pracodawcy. Odprawy przewidziane w układzie przysługują tym osobom na zasadach i w wysokości wynikających z jego postanowień, chyba że w odniesieniu do nich zastosowanie układu zostało wyraźnie wyłączone.
Kwestia druga wiąże się z odpowiedzią na pytanie, czy brak prawa Edwarda P. do odprawy rentowej nie wynikał z przepisów ustawy z 3 marca 2000 r. o wynagradzaniu osób kierujących niektórymi podmiotami prawnymi (Dz.U. Nr 26, poz. 306 z późn.zm.). Jako prezes zarządu – dyrektor przedsiębiorstwa spółki akcyjnej był on bowiem osobą wymienioną w art. 2 pkt 1 tej ustawy i podlegał jej przepisom.
Zgodnie zaś z art. 5 osobom tym przysługuje wyłącznie wynagrodzenie miesięczne (ust. 1), choć mogą być im przyznane świadczenia dodatkowe (ust. 2) oraz nagroda roczna (ust. 3). Przepis art. 11 ust. 1 ustawy definiuje świadczenia dodatkowe jako świadczenia z tytułu zatrudnienia „inne bądź wyższe niż ustalone w regulaminach wynagradzania, zakładowych oraz ponadzakładowych układach zbiorowych pracy oraz w odrębnych przepisach”, wymieniając je przykładowo (świadczenia bytowe, socjalne, komunikacyjne oraz ubezpieczenia majątkowe i osobowe), a także ograniczając ich roczną wartość do wysokości dwunastokrotności przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia przyjętego dla ustalenia wynagrodzenia miesięcznego tych osób (ust. 2).
Prezes Rady Ministrów został upoważniony do określenia szczegółowego wykazu świadczeń dodatkowych oraz trybu ich przyznawania (art. 11 ust. 3). Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z 21 stycznia 2003 r. obejmuje podmiotowym zakresem regulacji osoby, o których mowa w art. 2 pkt 1–4 ustawy. W § 2 ust. 1 wymienia jako świadczenia dodatkowe: nagrodę jubileuszową (przyznawaną nie częściej niż co 5 lat), odprawę pieniężną w razie ustania stosunku pracy w związku z przejściem na emeryturę lub rentę z tytułu niezdolności do pracy, zwrot częściowych kosztów użytkowania udostępnionego lokalu mieszkalnego (w tym mieszkania służbowego), świadczenia związane z korzystaniem z częściowo odpłatnych usług telekomunikacyjnych oraz świadczenia z tytułu dodatkowego ubezpieczenia zdrowotnego, majątkowego oraz osobowego. Z przepisu tego wynika, że katalog świadczeń dodatkowych jest zamknięty.
Oznacza to, że osobom zarządzającym zakładem pracy w imieniu pracodawcy objętych zakresem podmiotowym ustawy nie przysługują żadne inne świadczenia, niezależnie od tego czy przewiduje je, czy też nie przewiduje układ zbiorowy pracy (regulamin wynagradzania, odrębne przepisy). Wynika ponadto, że świadczenia dodatkowe mają zróżnicowany charakter prawny: wynagrodzeniowy – jak, co do zasady, nagroda jubileuszowa, i pozawynagrodzeniowy – jak zwrot częściowych kosztów użytkowania mieszkania służbowego (należność kompensacyjna) lub odprawa pieniężna. Świadczeniami dodatkowymi mogą być zarówno świadczenia przewidziane w układzie zbiorowym pracy (regulaminie wynagradzania, odrębnych przepisach), jak i takie, których układ nie przewiduje.
Okoliczność ta ma znaczenie przede wszystkim dla ich wysokości. W pierwszym przypadku może być ona ustalona w wysokości wynikającej z układu lub do 25 proc. wyższej od przewidzianej w układzie. Jeżeli układ nie przewiduje nagrody jubileuszowej i odprawy pieniężnej – ich wysokość określona została w § 2 ust. 2 rozporządzenia. Wysokość świadczeń dodatkowych, których układ nie przewiduje, a które nie są nagrodą jubileuszową lub odprawą pieniężną (emerytalną lub rentową), zależy od decyzji podmiotu je przyznającego.
Należy stąd wnosić, że świadczenia dodatkowe nie zawsze są fakultatywne w takim znaczeniu, że roszczenie o nie powstaje dopiero po ich przyznaniu przez podmioty określone w § 3 rozporządzenia. Przyznanie może bowiem dotyczyć rodzaju świadczenia dodatkowego i jego wysokości – jeżeli prawo do niego nie wynika z układu zbiorowego pracy, albo tylko wysokości – gdy prawo do niego z układu wynika. Dla nabycia przez osobę zarządzającą zakładem pracy w imieniu pracodawcy prawa do świadczenia dodatkowego, które zostało przewidziane w układzie w wysokości wynikającej z układu, przyznanie jest zbędne. Przyznania wymagałoby natomiast ustalenie jego wysokości do 25 proc. wyższej niż wynikająca z układu.
Przenosząc te ogólne uwagi na stan faktyczny sprawy należy stwierdzić, że przyznanie Edwardowi P. odprawy pieniężnej w sposób określony w § 3 rozporządzenia nie było potrzebne. To dodatkowe świadczenie przewidywał bowiem obowiązujący w K. Zakładach Odlewniczych SA w K. zakładowy układ zbiorowy pracy. Zgodnie z jego art. 1, układ obejmuje zakresem podmiotowym wszystkich pracowników; nie dotyczy dyrektora zakładu pracy jedynie w części odnoszącej się do zasad (warunków) wynagradzania. Ponieważ odprawa pieniężna jako świadczenie dodatkowe, w rozumieniu art. 5 ust. 2 i art. 11 ustawy, została przewidziana w układzie zbiorowym pracy, powinna być skarżącemu wypłacona w wysokości określonej w postanowieniach tegoż układu.