Krzysztof Sosnowski, aplikant radcowski w Kancelaria Prawa Pracy „Wojewódka i Wspólnicy” Sp. k.
Niezwykle istotnym problemem w związku z zatrudnianiem przedstawicieli handlowych czy też sprzedawców obwoźnych jest ich miejsce pracy oraz ewentualne wykonywanie pracy w ramach podróży służbowej zgodnie z art. 775 k.p.
Uchwała SN z dnia 19 listopada 2008 r.
Niniejszy problem został praktycznie rozwiany przez uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 19 listopada 2008 roku (sygn. akt II PZP 11/08), w której to Sąd Najwyższy wskazał że „pracownicy mobilni nie wykonują incydentalnie zadania związanego z oddelegowaniem poza miejsce pracy, lecz ich charakter pracy wymusza nieustanne przebywanie w trasie. Nie ma zatem do nich zastosowania ani hipoteza ani dyspozycja normy prawnej zawartej w art. 775 § 1 k.p.
Rekomendowany produkt: Samochód w firmie
Artykuł 775 § 1 k.p nie pozwala na ocenę, że pracownik stale jest w podróży służbowej. Inne bowiem jest ratio tej regulacji i nie może tego ratio zmienić okoliczność, że w różnych sytuacjach faktycznych pracownicy mobilni mogą zostać "pokrzywdzeni" przez swych pracodawców, którzy nie respektują zasady wynagradzania według rodzaju pracy i doświadczenia zawodowego, odpowiedzialności i wysiłku. Ta bowiem okoliczność ma charakter pozaprawny, w tym sensie, że w takiej samej mierze jak pracowników mobilnych może dotykać także pracowników, którzy pracują i żyją przez 5 dni w tygodniu w innej miejscowości niż zamieszkują ich rodziny.”
Wyrok SN z dnia 11 kwietnia 2001 r.
We wcześniejszym wyroku z dnia 11 kwietnia 2001 roku, (sygn. akt: I PKN 350/00), Sąd Najwyższy stwierdził iż „nie jest podróżą służbową stałe wykonywanie zadań w różnych miejscowościach i terminach, których wyboru dokonuje każdorazowo sam pracownik w ramach uzgodnionego rodzaju pracy.” W przypadku przedstawicieli handlowych tego rodzaju swoboda jest często niezbędna do właściwego wykonywania powierzonej pracy, w innym wypadku pracownik nie mógłby w sposób właściwy odpowiedzieć na potrzeby kontrahentów.
Zapraszamy na nasze FORUM
Ponadto Sąd Najwyższy w cytowanym orzeczeniu jednoznacznie obalił mit konieczności ustalania miejsca pracy pracownika w umowie o pracę jako jednego skonkretyzowanego miejsca. Sąd Najwyższy dopuścił określanie miejsca pracy w zależności od potrzeb wynikających z charakteru i rodzaju pracy: „podróż służbowa jest swoistą konstrukcją prawa pracy. Nie każde wykonywanie zadania poza miejscowością, w której znajduje się stałe miejsce pracy pracownika jest podróżą służbową. Podstawę formalną podróży służbowej stanowi polecenie wyjazdu.
Polecenie takie powinno określać zadanie oraz termin i miejsce jego wykonywania. Musi być skonkretyzowane. Nie może mieć charakteru generalnego.(…)
Miejsce pracy
Przepis art. 29 § 1 KP wśród przykładowo wskazanych warunków umowy o pracę wymienia określenie rodzaju i miejsca wykonywania pracy. Przepis ten nie wymaga, by strony uzgodniły jedno stałe miejsce świadczenia pracy. Nie określa także sposobu ustalenia miejsca wykonywania pracy. Nie musi więc być to lokal lub pomieszczenie albo posesja mające stały adres i znajdujące się w jednej miejscowości.
Regulamin podróży służbowych - przykładowe zapisy
Miejsce wykonywania pracy jest najściślej związane z jej rodzajem. Praca, której przedmiotem jest np. pozyskiwanie klientów lub akwizycja polega na jej wykonywaniu w różnych miejscach. Jest ze swej istoty związana z nieustannym przemieszczaniem się pracownika na pewnym obszarze. Miejsce wykonywania pracy, jeżeli uzasadnia to rodzaj pracy, może zatem obejmować pewną zamkniętą przestrzeń poza granicami administracyjnymi jednej miejscowości. Ponieważ określenie miejsca pracy w taki sposób mogłoby jednak prowadzić niekiedy do obchodzenia przepisów o podróżach służbowych i przerzucania części kosztów pracy na pracownika, uzasadnione jest pytanie jak szeroką przestrzeń można traktować jako prawidłowo uzgodnione miejsce wykonywania pracy?” Wobec powyższego w sytuacji, gdy taki pracownik będzie miał w umowie o pracę jako miejsce wykonywania pracy pewien obszar geograficzny, to wykonywanie pracy w granicach tego obszaru nie będzie podróżą służbową w rozumieniu przepisów kodeksu pracy.
Stanowisko Głównego Inspektoratu Pracy
Ze stanowiskiem Sądu Najwyższego odnośnie podróży służbowej zgadza się także Główny Inspektorat Pracy. W piśmie z dnia 2 lutego 2009 r., GPP-417-4560-10/09/PE/RP „Delegacje służbowe przedstawicieli handlowych” Główny Inspektorat Pracy stwierdził: „zgodnie z art. 775 § 1 kodeksu pracy podróżą służbową jest wykonywanie na polecenie pracodawcy zadania służbowego poza miejscowością, w której znajduje się siedziba pracodawcy, lub poza stałym miejscem pracy. W praktyce oznacza to, że pracownik, który w zawartej z pracodawcą umowie o pracę jako miejsce pracy wpisany ma obszar np. województwa mazowieckiego, w podróży służbowej znajduje się dopiero po przekroczeniu granicy tego województwa.
Ryczałt na dojazdy miejscowe w podróży służbowej
Przy określeniu miejsca pracy jako obszaru danego województwa nie ma przesłanek, aby przyjmować, że pracownik wyjeżdżający w podróż służbową do miejscowości położonej w obrębie innego województwa pozostaje w podróży służbowej już od momentu wyjazdu z siedziby pracodawcy. Dla takiego pracownika podróż służbowa rozpoczyna się bowiem dopiero w momencie przekroczenia granicy województwa określonego jako jego stałe miejsce pracy.”
Wyrok SN z dnia 6 marca 2007 r.
Przedstawione powyżej stanowiska Sąd Najwyższy potwierdził także na przykładzie pracowników urzędu celnego w wyroku z dnia 6 marca 2007 r., (sygn. akt: II PK 212/06), wskazując, iż „miejscem wykonywania czynności pracowniczych przez pracownika urzędu celnego lub podatkowego może być nie tylko siedziba zatrudniającego go urzędu, ale również obszar jego właściwości miejscowej.”
Charakter prawny podróży służbowej
Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 11 kwietnia 2001 r. (sygn. akt I PKN 350/00), dokonał dokładnej analizy charakteru prawnego podróży służbowej definiowanej w art. 775 k.p. Zauważyć należy, że wskazane omawiane orzeczenie wydane zostało w czasie obowiązywania zarządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 25 czerwca 1996 r. w sprawie zasad ustalania oraz wysokości należności przysługujących pracownikom z tytułu podróży służbowej na obszarze kraju, mimo jednak pozornie odmiennego stanu prawnego przytoczone orzeczenie zachowuje swoją aktualność.
Zmiany w podróżach służbowych?
Sąd rozważył następujące zagadnienia: „Podróżą służbową jest "wykonywanie zadania określonego przez pracodawcę poza miejscowością, w której znajduje się stałe miejsce pracy pracownika, w terminie i miejscu określonych w poleceniu wyjazdu służbowego". Z zacytowanej definicji podróży służbowej wynika przede wszystkim, że jej celem jest wykonywanie określonego przez pracodawcę zadania. Zadanie to może należeć, i na ogół należy, do zakresu czynności pracownika wynikającego z zajmowanego stanowiska lub rodzaju wykonywanej pracy, ale nie zawsze musi pozostawać z nimi w związku. Wykonywanie zadania nie jest tym samym, czym wykonywanie pracy (zadań określonego rodzaju). Zadanie zamyka się w pewnych granicach przedmiotowych i czasowych, które mieszczą się wprawdzie, co do zasady, w procesie wykonywania pracy (zadań), ale go nie wyczerpują. Użycie formy ciągłej czasownika "wykonać", poza sygnalizacją braku odpowiedzialności pracownika za rezultat, świadczy o tym, że zadanie będzie wymagało pobytu w miejscu jego wykonywania przez pewien, krótszy lub dłuższy, czas.
Nadto, podróż służbowa przedsiębrana jest w celu wykonywania zadania poza miejscowością, w której znajduje się miejsce pracy pracownika. Znaczy to, że pracownik udający się w podróż służbową ma stałe miejsce wykonywania pracy w określonej miejscowości. Wskazuje, zatem na incydentalność podróży służbowej i tymczasowość pobytu w miejscu wykonywania zadania.”
Podstawa prawna:
Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dz.U. z 1998 Nr 21, poz. 94 z późn. zm.)