Czy urząd skarbowy może wystąpić do pracodawcy o potrącenie z pensji pracownika zaległego podatku i do jakiej wysokości są wynagrodzenia za prace wolne od egzekucji administracyjnej?
Przepisy ustawy o egzekucji administracyjnej przewidują możliwość dokonania egzekucji należności podatkowych z wynagrodzenia za pracę. Egzekucję taką można przeprowadzić w przypadku, gdy podatnik nie uiści w terminie należnego podatku w całości lub w części. W takiej sytuacji organ egzekucyjny, którym najczęściej jest naczelnik urzędu skarbowego właściwego dla podatnika, jest uprawniony do skierowania przeciwko podatnikowi zalegającemu z zapłatą podatku (dłużnikowi) egzekucji, która może objęć również wynagrodzenie za pracę poprzez jego zajęcie. W praktyce takie sytuacje będą dotyczyły w szczególności osób fizycznych, które oprócz wynagrodzenia za pracę osiągają także dochody z innych źródeł lub osób, które obowiązane są do zapłaty podatków lokalnych, np. podatku od nieruchomości i w związku z tym wystąpiły u ich zaległości podatkowe.
Upomnienia lub decyzja
Dla skutecznego wszczęcia egzekucji zazwyczaj konieczne jest doręczenie podatnikowi tzw. upomnienia, choć należy pamiętać, że nie jest to wymagane we wszystkich przypadkach. Od dnia doręczenia upomnienia do dnia wszczęcia egzekucji powinno minąć siedem dni.
Upomnienie nie jest jednak konieczne, gdy chodzi o zapłatę zaległego podatku wynikającego z doręczonej podatnikowi decyzji określającej zobowiązanie podatkowe. Sytuacja taka ma miejsce, gdy organ podatkowy ustali w toku kontroli podatkowej lub postępowania podatkowego, że np. podatnik wyliczył w swoim zeznaniu rocznym należny podatek w kwocie niższej niż faktycznie powinna być wyliczona, gdyż nie ujął w tym zeznaniu przychodów osiągniętych oprócz wynagrodzenia za pracę. Jeśli podatnik nie zapłaci brakującej kwoty podatku wraz z odsetkami niezwłocznie po doręczeniu mu decyzji, organ podatkowy może wszcząć egzekucję bez przesłania upomnienia.
Choć decyzja taka jest wykonalna natychmiast (inaczej niż w przypadku tzw. decyzji ustalających, które mają 14-dniowy termin na wykonanie, lecz te wydawane są w rzadszych przypadkach), organ podatkowy zazwyczaj czeka kilka - kilkanaście dni, żeby podatnik dobrowolnie uiścił podatek. Dopiero w braku dobrowolnego wykonania organ podatkowy przystępuje do egzekucji.
Tytuł wykonawczy
Dla wszczęcia egzekucji, niezależnie od tego, z czego wynika zaległość podatkowa, niezbędny jest dokument określany jako tytuł wykonawczy. Podstawą wystawienia tytułu wykonawczego może być deklaracja podatkowa złożona przez podatnika (dotyczy to między innymi podatków dochodowych oraz podatku od towarów i usług) bądź decyzja wydana w rezultacie postępowania podatkowego.
Konieczne jest także zawiadomienie o zajęciu wierzytelności, tj. w tym przypadku wynagrodzenia za pracę, które musi zostać doręczone dłużnikowi tej wierzytelności, czyli pracodawcy, w formie pisemnej. Od momentu otrzymania takiego zawiadomienia pracodawca nie może wypłacić pracownikowi kwoty wyższej niż ta, która została określona jako wolna od egzekucji. Za złamanie tego zakazu grozi pracodawcy (lub kierownikowi zakładu pracy - jeśli pracodawcą nie jest osoba fizyczna) sankcja w postaci 3800 zł. Kara ta może być powtarzana.
Zajęcie wynagrodzenia
O przesłaniu do pracodawcy podatnika zawiadomienia o zajęciu wynagrodzenia informuje się dłużnika, jednocześnie pouczając go, iż nie może odbierać wynagrodzenia poza częścią wolną od zajęcia ani rozporządzać nim w żaden inny sposób.
Dokonane zajęcie pozostaje w mocy również w przypadku zmiany stosunku pracy lub zlecenia, nawiązania nowego stosunku pracy lub zlecenia z tym samym pracodawcą, a także w przypadku przejęcia pracodawcy przez innego pracodawcę.
W przypadku zmiany pracodawcy przez dłużnika, dotychczasowy pracodawca winien poinformować o tym organ egzekucyjny. Na świadectwie pracy wydawanym pracownikowi po ustaniu stosunku pracy powinna znaleźć się adnotacja o zajęciu wynagrodzenia. Po przedstawieniu świadectwa pracy nowemu pracodawcy, winien on niezwłocznie zawiadomić organ egzekucyjny o zatrudnieniu dłużnika.
Kwota wolna od egzekucji
Niecałe wynagrodzenie za pracę podatnika może być zajęte przez organ egzekucyjny, aby pokryć jego zaległość podatkową. Egzekucja należności podatkowych z wynagrodzenia za pracę może objąć maksymalnie połowę otrzymywanego wynagrodzenia, po uprzednim odliczeniu składki na ubezpieczenia społeczne oraz zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych, lecz przy uwzględnieniu wszystkich dodatków i świadczeń w naturze. Pracodawca jest zobowiązany do złożenia organowi egzekucyjnemu w ciągu 7 dni od daty otrzymania zawiadomienia o zajęciu wynagrodzenia za pracę wyszczególnienia poszczególnych składników wynagrodzenia wypłaconego dłużnikowi w ciągu ostatnich trzech miesięcy przed zajęciem.
Przykład:
KWOTA WOLNA OD EGZEKUCJI
W wyniku zajęcia wynagrodzenia za pracę w wysokości 2000 zł brutto podatnikowi pracodawca wypłaci tytułem wynagrodzenia kwotę 692,90 zł, która to kwota wynika z następującego wyliczenia: składki na ubezpieczenie społeczne 374,20 zł, zaliczka na podatek dochodowy 240 zł, wynagrodzenie po potrąceniach: 1385,80 zł, a jego połowa to 692,90 zł. A zatem, w przypadku zajęcia wynagrodzenia za pracę, pracodawca zamiast wypłacić podatnikowi kwotę 1385,80 zł, wypłaci mu tylko 692,90 zł, a resztę - czyli drugą połowę wynagrodzenia - odprowadzi na rachunek bankowy urzędu skarbowego.
Ustalając zatem kwotę wynagrodzenia za pracę wolną od egzekucji, najpierw należy kwotę wynagrodzenia powiększyć o te dodatki, a następnie pomniejszyć o kwotę składek na ubezpieczenie społeczne i o kwotę zaliczki na podatek dochodowy. Tak otrzymaną kwotę należy podzielić przez dwa.
Nie można potrącić egzekwowanych należności podatkowych z pensji, która jest równa minimalnemu wynagrodzeniu za pracę. W bieżącym roku minimalne wynagrodzenie wynosi 936 zł brutto.
Z powyższych zasad dotyczących potrącania egzekwowanych należności podatkowych z wynagrodzenia za pracę wynika, że kwota wynagrodzenia za pracę wolna od egzekucji wynosi połowę otrzymywanego wynagrodzenia za pracę (po odliczeniu składki na ubezpieczenie społeczne oraz zaliczki na podatek dochodowy od osób prawnych), lecz kwota ta nie może być niższa niż kwota minimalnego wynagrodzenia, pomniejszona o składki na ubezpieczenie społeczne oraz zaliczkę na podatek dochodowy od osób fizycznych.
Wynagrodzenie za pracę
Warto ponadto zauważyć, iż przez pojęcie wynagrodzenie za pracę, na potrzeby postępowania egzekucyjnego, należy rozumieć nie tylko wynagrodzenie otrzymywane na podstawie umowy o pracę, ale także inne świadczenia pieniężne związane z pracą lub funkcją wykonywaną na innej podstawie, o ile podatnik otrzymuje je okresowo. W związku z tym egzekucji podlega również wynagrodzenie wypłacane podatnikowi regularnie z tytułu zawarcia umowy o dzieło bądź umowy zlecenia.
Ponadto, pewne szczególne uregulowania wchodzą w grę, jeśli z wynagrodzenia za pracę oprócz należności podatkowych egzekwowane są alimenty. Wówczas wynagrodzenie pracownika można zająć do wysokości trzech piątych, co oznacza, że w przedstawionym powyżej przykładzie podatnik otrzymałby jedynie 554,32 zł.
Zakończenie egzekucji
Pracodawca zobowiązany jest przekazywać połowę wynagrodzenia za pracę na rachunek urzędu skarbowego aż do pełnego pokrycia egzekwowanych należności pieniężnych. Przy tym egzekwowana kwota nie obejmuje wyłącznie zaległości podatkowych i odsetek za zwłokę, ale także koszty egzekucyjne, które w przypadku egzekucji z wynagrodzenia za pracę wynoszą 4 proc. egzekwowanej kwoty. Może się także zdarzyć, że podatnik zostanie obciążony wydatkami, które poniósł organ egzekucyjny w związku z prowadzeniem egzekucji.
Podstawa prawna:- ustawa z 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (t.j. Dz.U. z 2005 r. nr 229, poz. 1954 z późn. zm.).
MIROSŁAWA PRZEWOŹNIK-KURZYCA
radca prawny, menedżer w dziale doradztwa podatkowego PricewaterhouseCoopers